Onder het ministerschap van Wathelet trachtten de christendemocraten het gezag, de leiding en het toezicht op het vooronderzoek nog bij de gerechtelijke overheden te behouden via de wet Franchimont. Maar na het Dutroux-drama verdween ook het christendemocratisch verzet tegen de socialistische marsrichting en evolueerde het beleid in erg tegengestelde richting.
De commissie Dutroux liet na om de grootste disfunctie - het achterhouden van door de geheime operaties Othello en Décimes van de Rijkswacht verkregen informatie - te sanctioneren en had om dit ernstig gebrek aan verantwoordelijkheid te versteken, de begrippen fout en nalatigheid door het lege begrip “disfunctie” vervangen: de afstomping van de norm werd verder gezet.
Het navolgend beleid liet ook na deze “disfunctie” - de desintegratie van de politionele actie - opnieuw te integreren in het gerechtelijk vooronderzoek en beperkte zich tot het organisatorisch integreren van de Rijkswacht en de Gemeentelijke politie.
Zo werd de Gerechtelijke Politie bij de parketten (in 1919 opgericht om de slagkracht van de gerechtelijke overheden te vergroten) door de nieuwe Federale Politie opgeslorpt. Anders gezegd: nadat de gerechtelijke overheden eerder al een behoorlijk deel van de gerechtelijke actie hadden moeten prijs geven, werd hen nu ook de eigen politie ontnomen. In navolging van de commissie Dutroux werd het debat over de werkelijke disfuncties van de politieke agenda gehaald om plaats te maken voor andere onderwerpen die met het veiligheidsprobleem weinig te maken hebben. De tweede commissie Franchimont die het gehele wetboek van strafvordering moest herzien werd vakkundig begraven.
Vorm in plaats van Inhoud
Om de confrontatie met het eigen falen te vermijden, werd zoals dat eerder met de politie was gebeurd, niet langer naar de inhoud maar vooral naar de vorm gekeken. De poging van justitieminister De Clerck om het “justitielandschap” te verfraaien bleef, eigen aan de hem kenmerkende “wolligheid”, onuitgevoerd. Maar de trend was gezet. En om deze te kunnen voortzetten, werd een economiste, zonder enige ervaring in de gerechtelijke materie op de ministerzetel gezet: minister Turtelboom deed wat een economiste gewoon is te doen: keuzes maken bij de productie, de consumptie en de distributie van schaarse goederen. Het productieproces in justitie werd gewijzigd. De collegialiteit in de rechtbank moest wijken voor de versterkte macht van nieuwe super-korpschefs die hun eigen reglement kunnen maken en eigenmachtig hun adjuncten kunnen benoemen. Er werd een College van Hoven en Rechtbanken opgericht dat in samenspraak met het politiek beleid, moest zorgen voor de uitvoering van dwingende maatregelen die eenheid in de algemene rechtspraak moeten brengen.
Verwaarlozing
De verwaarlozing van de echte problematiek ging zover dat het resultaat van het gerechtelijk productieproces -de rechterlijke veroordeling- geheel over het hoofd werd gezien. Omdat het beleid in de "goede jaren" vergeten was te investeren en onze kroonjuwelen zelfs werden verpatst, was er, toen het opnieuw crisis werd geen geld om justitie en het gevangeniswezen te herfinancieren. Opnieuw ontvluchtte het politiek beleid haar verantwoordelijkheid: de meest primaire opdracht van de uitvoerende macht -uitvoeren- werd stelselmatig ontweken door de grens van niet uitvoering van de straffen te verhogen. Daardoor werd de situatie van het beleid dermate precair dat werd besloten om de verantwoordelijkheid door te schuiven naar daarvoor opgerichte strafuitvoeringsrechtbanken. Dezelfde maatregel werd genomen om de verantwoordelijkheid over de gevolgen van de jarenlange onderfinanciering van justitie te ontvluchten: ook de magere enveloppe werd naar de rechterlijke macht doorgeschoven.
War on terror
Net zoals de door justitieminister Vranckx genomen ingrepen pasten in de door de Drug Enforcement Administration gevoerde “war on drugs”, kaderden de onder Vande Lanotte en Onkelinkx bekomen Belgische Patriot Acts, de vooral door het Federaal Parket gebruikte BOM- en de BIM wetten, in de door dezelfde bondgenoten gevoerde “ war on terror”. Omdat onder de eerste regering Verhofstadt, dankzij de aanwezigheid van “Groen”, het inzetten van militaire middelen niet mogelijk was, nam de politie zowel het terrein van de inlichtingendiensten (de enkele bedreiging door nog niet gepleegde misdrijven) als de inlichtingenmethoden (werken met undercovers, waarvan het gevaar onder Vrankx reeds was aangetoond), resoluut over. Het rechterlijk toezicht op de schending van grondwettelijke vrijheden werd gedubbeld door een bestuurlijke commissie die aan de inlichtingendiensten politionele bevoegdheden gaf.
Bankencrisis
De crisis in justitie ging samen met een crisis in het bankwezen. Dat was geen wonder: gebrek aan behoorlijkheid en toezicht. En alweer werd het Amerikaanse voorbeeld gekopieerd: nadat hij als vennoot van een groot advocatenkantoor de rommelkredieten had bedacht werd meester Holder Amerikaans minister van justitie en bedacht hij een middel om de strafrechtelijke gevolgen van zijn vorige activiteit te ontwijken. Door invoering van de minnelijke schikking kon hij de grootbanken en hun roekeloze managers geheel uit de wind zetten. Dat deed het Belgisch justitiebeleid ook. Onder het premierschap van de zoon van een ingeweken Italiaanse mijnwerker werd het grootkapitaal toegelaten schuld en boete af te kopen voor een in een achterkamertje tussen het parket en de verdachten overeengekomen bedrag. Daardoor werd de ongelijkheid opnieuw de regel en werd het voornaamste kenmerk van een rechtvaardige justitie opzij gezet: de vereisten van het behoorlijk proces, door een onafhankelijke, een onpartijdige en een openbare behandeling.
Dubbele agenda
Door de aan de bankencrisis gegeven gerechtelijke oplossing nam de nieuwe justitieminister, meester Geens, dit thema mee naar justitie en werd het daar, zij het op een dubbele, agenda gezet. De in de bankencrisis aangewende techniek -de uitgebreide minnelijke schikking- wordt nu aangeprezen als een algemeen toepasbaar middel om de justitieproblematiek op te lossen.
Dezelfde filosofie wordt ook aangehouden in een verdere depenalisering van het strafrecht waarin de volgende stap een herziening van de strafwaardigheid zal zijn. Hoe het huidig politiek beleid zo een einde kan maken aan de voornaamste disfunctie -de voortgezette straffeloosheid - is een even grote vraag als de doelmatigheid van de destijds door het socialistisch beleid bekomen ingrepen. Weliswaar wordt het nu door Koen Geens handiger en minder brutaal gespeeld: de dubbele agenda wordt nu verpakt in ”potpourri's” die als zoete koek door de radeloze Volksvertegenwoordiging worden gestemd. Zoals het vorig beleid onze vertegenwoordigers door de regel “For Your Eyes Only” monddood maakte, zo kan deze door de huidige justitieminister gevolgde dubbele agenda voor hetzelfde resultaat zorgen. Ook daar kan de nieuwe parlementaire onderzoekscommissie klaarheid in brengen.
Morgen deel 4 (slot): 'Failed State': Kennis is macht en een straf zou een straf moeten zijn
