Accurate en heldere informatie is noodzakelijk om de verdere verspreiding van het virus tegen te gaan. Daarom lees je dit artikel uitzonderlijk gratis. Dat kan alleen dankzij de financiële steun van onze lezers. Wil jij ook de andere artikels kunnen lezen en onze kritische en diepgravende journalistiek mee mogelijk maken? Word dan nu lid van Apache.
Ben je al lid? Deel dit artikel gerust met je vrienden en familie, zodat ook zij breed geïnformeerd worden.
Apache probeert antwoorden te formuleren op vier essentiële vragen die veel mensen zich stellen. Het is in de eerste plaats een poging, want niet alle vragen zijn vandaag (al) eenduidig te beantwoorden. Wetenschappers staan zelf nog voor tal van raadsels. De uitbraak is heel recent en veel onderzoek moet nog worden gevalideerd.
We publiceren de antwoorden op volgende vragen in vier aparte delen:
> Waar komt dit virus vandaan?
> Hoe lang gaat dit nog duren?
In de zoektocht naar antwoorden grijpen we terug op primaire bronnen. Denk aan onderzoek gepubliceerd in gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften zoals Science of The Lancet, informatie van de Wereldgezondheidsorganisatie of van andere officiële instanties. Online circuleren heel wat hoaxes en foutieve informatie. Of ze nu bedoeld of onbedoeld zijn, punt is dat ze de crisis enkel erger maken en onnodig paniek veroorzaken.
De komende weken vullen we onderstaande informatie stelselmatig verder aan. Waar mogelijk verwijzen we naar andere sites die interessante informatie bundelen of boeiende analyses presenteren.
Hoe lang gaat dit nog duren?
Een nieuwe studie die nog wacht op peer review maar wegens de bijzondere omstandigheden al werd vrijgeven, komt tot de conclusie dat SARS-CoV-2 minder dodelijk zou zijn dan eerst gedacht. Om tot die conclusie te komen, baseert de studie zich op cijfers afkomstig uit China. De kans op overlijden zou volgens de auteurs ‘slechts’ 1,4 procent bedragen voor mensen ouder dan 15 jaar. Voor kinderen onder die leeftijd zou het sterftecijfer 0,5 procent bedragen.
De mortaliteit wordt finaal de parameter waarop de ernst van de pandemie zal beoordeeld worden, maar die mortaliteit wordt niet enkel door de virulentie (slagkracht) van het virus bepaald. Andere factoren spelen daarbij een belangrijke rol. De leeftijdspiramide in een land bijvoorbeeld, maar zeker ook de performantie van het gezondheidssysteem en de mate waarin we er in zullen slagen om de piekbelasting voor ziekenhuizen binnen de perken te houden.
Een indicatie daarvan geeft de studie ‘Impact of non-pharmaceutical interventions (NPIs) to reduce COVID-19 mortality and healthcare demand’. Daarin wordt de impact van een aantal verschillende maatregelen becijferd voor Groot-Brittannië en voor de Verenigde Staten.
Eerst is er het theoretisch scenario waarbij er helemaal geen begeleidende maatregelen door de overheden zouden worden genomen. Dat is sowieso niet het geval, want ook in de VS en in Groot-Brittannië worden intussen maatregelen genomen, ook al zijn ze vooralsnog minder verregaand dan bij ons.
‘Flattening the curve’ kan werken, maar dreigt een strategie te worden die we zeer lang moeten volhouden
In dat theoretische geval, zo becijferden de wetenschappers, zou uiteindelijk 81 procent van de bevolking besmet raken, zou het virus een drietal maanden doorrazen en daarbij een gigantische ravage aanrichten. In Groot-Brittannië zouden er in dat scenario 510.000 doden vallen, in de Verenigde Staten zou het om 2,2 miljoen doden gaan. Daarbij wordt geen rekening gehouden met het feit dat ziekenhuizen die overspoeld zouden worden door coronapatiënten wellicht ook andere patiënten zouden zien sterven.
De studie - die overigens niet vrij is van kritiek en door sommigen als te pessimistisch wordt voorgesteld - toont verder aan dat ‘flattening the curve’ mits ingrijpende maatregelen mogelijk is. De onderzoekers pleiten ook duidelijk voor die aanpak. Tegelijk is er aandacht voor de impliciete noodzaak om die strategie zeer lang vol te houden. Worden de maatregelen versoepeld, dan dreigt het virus immers als een veenbrand opnieuw op te laaien.
In hun theoretische impactstudies becijferen de onderzoekers de effecten van verschilende maatregelen die drie of vijf maanden worden volgehouden. De conclusie is verregaand: om piekbelastingen te vermijden, dienen de maatregelen volgehouden te worden tot er een vaccin is dat bovendien in voldoende hoge doses kan worden aangemaakt om de bevolking immuun te maken voor SARS-CoV-2.
Broodnodig vaccin
De pil zou wel enigszins verzacht kunnen worden door tussendoor periodes in te lassen waarbij, eventueel regionaal gebonden, de drastische maatregelen tijdelijk worden versoepeld. Monitoring wordt daarbij cruciaal: bij een nieuwe toename van het aantal gevallen moet er bliksemsnel geschakeld worden en moeten de maatregelen opnieuw worden ingevoerd. Steeds vanuit hetzelfde achterliggende idee: 'flattening the curve', zodat de intensieve bedden niet overbelast geraken met mogelijk vele dodelijke slachtoffers tot gevolg.
De ultieme oplossing is zonder twijfel een vaccin
Een andere, eventueel parallelle piste bestaat erin de gezondheidszorg beter uit te bouwen en intensieve bedden 'bij te bouwen' zodat de ziekenhuizen een hogere toestroom aan patiënten met corona aankunnen. De vraag is of dat in volle crisistijd een realistisch scenario is.
De wetenschappers spreken zich in het onderzoek niet uit over de inherente ethische kwesties, al merken ze wel op dat de verregaande maatregelen zoals we die vandaag kennen op termijn ook schadelijk kunnen zijn. Ook voor de volksgezondheid.
Antivirale geneesmiddelen die het virus lam leggen of die de werking van het virus teniet doen zouden een cruciale bijdrage kunnen leveren aan de bestrijding, maar de ultieme oplossing is zonder twijfel een vaccin. Om tot de noodzakelijke groepsimmuniteit te komen moet naar schatting 50 procent, volgens sommige auteurs zelfs 70 procent van de bevolking een infectie doormaken.
Door ouderen en andere risicogroepen zeer gericht te isoleren, kan het sterftecijfer wellicht nog verder gedrukt worden
Zonder vaccin, maar met ziekenhuizen die in optimale omstandigheden kunnen werken en een sterftecijfer dat ‘slechts’ 1,4 procent zou bedragen, is het aantal doden in afwachting van die bereikte groepsimmuniteit immens. Door ouderen en andere risicogroepen te isoleren kan het sterftecijfer wellicht nog verder gedrukt worden.
Zelfs al kunnen we het sterftepercentage halveren, dan nog blijft de berekening van het aantal vermoedelijke sterfgevallen ontluisterend: 0,7 keer 70 procent van 11,4 miljoen inwoners: 68.600. Dat is meer dan de helft van het ‘normale’ aantal jaarlijkse overlijdens in ons land (ongeveer 110.000). Voor de duidelijkheid: dat is een scenario waarbij we niet wachten op een vaccin om de noodzakelijke groepsimmuniteit (mee) op te bouwen.
De voorbije weken werd zowat overal in Europa de handrem opgetrokken. De drastische maatregelen zorgen er (hopelijk) voor dat we de explosieve uitbraak kunnen temperen en beheersbaar maken zodat ons systeem van gezondheidszorg niet compleet in het rood gaat met vermijdbare sterfgevalen tot gevolg.
We kopen er ook tijd mee. Tijd die we broodnodig hebben om ons te buigen over de ethische vragen die deze crisis oproept. We hebben het dan niet over de hopelijk vermijdbare keuzes die artsen zouden moeten maken wanneer zich meer patiënten aandienen dan onze diensten intensieve zorgen aankunnen. Wel over de vraag wat de minst schadelijke en de meest humane wijze is om uit deze crisis te komen.
Andere coronavirussen
Valt er dan niets positief te vertellen? Misschien toch twee zaken: het virus kan afzwakken en de zoektocht naar antivirale middelen of een vaccin kan versnellen.
Hoe enkele andere coronavirussen ooit bij de mens zijn terechtgekomen en sinds wanneer ze bij de mens circuleren, is onbekend. We weten bijgevolg ook niet of ze ooit voor een pandemie hebben gezorgd
Op beide vlakken kunnen we mogelijk iets leren van de andere coronavirussen. Er circuleren immers meerdere coronavirussen onder mensen dan enkel het SARS-CoV-2 virus. Naast de bekendere MERS en SARS (dat intussen welicht is verdwenen) zijn er bij mensen nog vier andere coronavirussen bekend die samen verantwoordelijk zijn voor naar schatting een kwart van de klassieke winterverkoudheden.
Twee daarvan werden ontdekt in de jaren 60 en kregen de namen KHU1 en NL63 mee. Twee andere coronavirussen werden ontdekt in 2003-2004 naar aanleiding van de uitbraak van SARS in die periode: OC43 en 229E.
Hoe de coronavirussen ooit bij de mens zijn terechtgekomen en sinds wanneer ze bij de mens circuleren, is onbekend. We weten bijgevolg ook niet of ze ooit voor een pandemie hebben gezorgd, laat staan of die vergelijkbaar was met SARS-CoV-2 vandaag.
Wat we wel weten is dat de coronavirussen vandaag meestal enkel voor wat gesnotter zorgen en – afhankelijk van de soort – vaak ook gewoon geen symptomen geven. Wat trouwens een sprankel hoop geeft, is dat de andere coronavirussen, net zoals het influenzavirus dat griep veroorzaakt, enkel in de winter opduiken en tijdens de warmere maanden uit beeld verdwijnen. Garanties daarvoor zijn er alleminst, maar het is niet verboden te hopen.
Interessant in dat verband is een studie die werd gepubliceerd in november 2013. De onderzoekers volgden vier winters lang 2.897 mensen. Een deel van hen was gewoon gezond, een ander deel was ziekenhuispatiënt. Bij bijna 400 van hen werd tijdens de winter een of meerdere coronavirussen aangetroffen. Van de 1.388 ziekenhuispatiënten bleken er 96 een of meerdere coronavirussen te hebben. Dat veroorzaakte bij 1 op de drie een longontsteking. 15 procent van die patiënten belandde uiteindelijk op intensieve zorgen en 3 personen overleden.
Virussen hebben er weinig baat bij om dodelijk te zijn. Op die manier roeien ze uiteindelijk zichzelf uit: in een dode gastheer kunnen ze niet, of hoogstens tijdelijk overleven
De cijfers tonen hoe deze coronavirussen zeer wijd verspreid zijn omdat ze zeer besmettelijk zijn, en tegelijk slechts uitzonderlijk tot ernstige klachten leiden. Mogelijk is dat pad, al dan niet gespreid over enkele jaren, ook uitgestippeld voor SARS-CoV-2.
Virussen hebben er immers weinig baat bij om dodelijk te zijn. Op die manier roeien ze uiteindelijk zichzelf uit: in een dode gastheer kunnen ze niet, of hoogstens tijdelijk overleven. Die gedachte doet wetenschappers hopen dat ook SARS-CoV-2 een deel van haar virulentie (slagkracht) zal verliezen en uiteindelijk kan evolueren tot een soort ‘vijfde’ coronavirus.
Medicijnen
Een andere sprankel hoop schuilt in de intussen massaal geteste bekende antivirale en andere geneesmiddelen. Mogelijk zorgt een cocktail van verschillende medicijnen voor een genezing of op zijn minst een verlichting van de symptomen.
Voor de ultieme doorbraak is het dus wellicht wachten op een vaccin. Ook daar zijn links en rechts positieve geluiden te horen. Doorgaans wordt gesproken over anderhalf jaar, maar niemand minder dan de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, liet deze week nog verstaan dat een vaccin nog “voor de herfst” tot de mogelijkheden zou kunnen behoren. Daarbij wordt vooral gekeken naar het Duitse biotechbedrijf CureVac dat behoorlijk ver zou staan in de ontwikkeling van een vaccin.
Wetenschappers blijven voorzichtiger. Een vaccin kan enkel op zeer grote schaal gebruikt worden indien het honderd procent veilig is. Dat kost tijd.
