Tien jaar na de val van de Sovjet-Unie gaf Ruslands eerste president Boris Jeltsin de sleutels van het Kremlin door aan Vladimir Poetin, zijn eerste minister en zelfgekozen opvolger. De omstandigheden kort voor de stembusgang in 1999: een eerste opstoot van fanatiek patriottisme na een reeks bloederige ontploffingen in verschillende steden, gevolgd door het vijandbeeld van Tjetjeense terroristen. Een onevenwichtige berichtgeving in de loop van de campagne, zelfs geen tegensprekelijk debat op televisie, en meldingen van fraude bij het tellen van stemmen, zorgden ‘tot ieders verbazing’ voor een absolute meerderheid in de eerste ronde.
Met die historische machtsoverdracht op de millenniumwissel begint Vital Mansky zijn verhaal. Als hoofd ‘Documentaire’ bij de Russische staatstelevisie kreeg hij toegang tot zowel Jeltsin als Poetin en diens directe omgeving. Mansky was aanwezig in de ‘war rooms’ op de verkiezingsavond, praatte urenlang met Poetin in de wagen, in het Kremlin, bij het uitlaten van de hond en een zeldzame keer in het zwembad.
Mansky moest een persoonlijk portret van Poetin maken. Vraag is hoe ver hij achter de façade raakte, getuige een geforceerde ontmoeting met een voormalige lerares in Sint-Petersburg. Bij Jeltsin slaagde hij erin emoties vast te leggen van een trotse ex-president, omringd door zijn familie. Maar op de verkiezingsnacht wacht die tevergeefs op een telefoontje van zijn opvolger.
Democratieën zijn veerkrachtiger
De Russische Federatie keek in die periode uit naar meer democratie en persvrijheid. “Democratieën zijn veerkrachtiger en effectiever”, zegt Poetin in de begindagen na zijn verkiezing.
Maar al gauw ontwaarde Mansky de eerste autocratische trekjes. De in Oekraïne geboren documentairemaker worstelde met het opkomend pattriotisch nationalisme. Het waarom van Poetins teruggrijpen naar de Sovjet-hymne kreeg de leider evenwel niet in een keer uitgelegd. Hij riep Mansky een dag later terug bij zich. Hij wil het Russische volk meer trots geven. “Herinner je de tweede wereldoorlog in plaats van de goelags”, klonk het met een bescheiden lachje.
Het meest dramatische moment is een opsomming van wat er met de leden van zijn oorspronkelijk campagneteam is gebeurd. De meesten zijn van kamp gewisseld, anderen gingen in ballingschap en enkelen zijn in duistere omstandigheden vermoord, zoals mediamagnaat Mikhael Lesin en politicus Boris Nemtsov. Slechts één sleutelfiguur schiet nog over: voormalig president en huidig premier Dimitri Medvedev.
Mansky ziet zijn werk ook als een soort van zelfkritiek. De ontgoocheling dat hij als journalist Poetins ware aard niet eerder ontmaskerde en meedraaide in een slimme mediacampagne, gevolgd door kritiek op zijn voormalige werkgever, leidde tot zijn ontslag. Maar Mansky vertrok niet zonder missie op ballingschap naar Letland. Hij nam een pak onuitgegeven archiefmateriaal mee. Om iedereen getuige te laten zijn.
Putin’s Witnesses (2018) reist de wereld van filmfestivals rond en is donderdag 18 oktober om 17:30 uur te zien op Film Fest Gent.