3M stootte jarenlang enorme hoeveelheid zwaar broeikasgas uit

Tom Cochez
3M in Zwijndrecht (Foto: © Eric Lalmand (Belga))
3M in Zwijndrecht (© Eric Lalmand (Belga))
Het beste van 2021 volgens Karl van den Broeck

Het PFOS-schandaal beroerde in 2021 België. De 'forever chemicals' die chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht uitstoot(te) en loos(t)(de) betekenen een gevaar voor mens en natuur. Maar het meest onthutsende verhaal over 3M ging niet over PFOS of PFAS, maar over HFK-23, een enorm sterk broeikasgas. De uitstoot van 120 ton HFK-23 in 2019 is even schadelijk als 1,78 megaton CO2. Goed voor 4% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Vlaanderen rapporteerde deze uitstoot echter niet aan Europa. Maar toen wetenschappers vanuit de ruimte zagen hoe gigantisch de uitstoot was boven Antwerpen, had de overheid geen andere keuze dan dit te melden. 

Ontdek alle negen artikels uit 2021 die je gelezen moet hebben.

Het Amerikaanse bedrijf 3M staat vandaag centraal in het PFOS-milieuschandaal. De bedrijfsterreinen en de ruime omgeving in Zwijndrecht zijn zwaar vervuild met de nauwelijks of niet afbreekbare synthetische stof PFOS die ernstige risico’s voor de volksgezondheid inhoudt.

Wellicht beslist het Vlaams Parlement vandaag (16/6) dat er een parlementaire onderzoekscommissie komt. Die moet uitzoeken waarom de verontreiniging jarenlang onder de radar bleef en onder welke voorwaarden 3M een dading sloot met Lantis, de bouwheer van de Oosterweelverbinding.

Die laatste engageerde zich immers om (mee) te betalen voor het verwijderen van de verontreinigde gronden. In een dading met 3M, zo schreef De Standaard gisteren (15/6) ziet Lantis ook af van eventuele juridische stappen om de vervuiling met PFOS aan 3M toe te wijzen. De wijze waarop Lantis de grondwerken zou uitvoeren en de daarbij gehanteerde milieunormen worden zwaar op de korrel genomen. Er is ook de vaststelling dat de deal tussen Lantis en 3M de rekening van de vervuiling de facto doorschuift van de historische vervuiler 3M naar de belastingbetaler.

Zwaar broeikasgas

De meest recente omgevingsvergunning die Apache kon inkijken, leert intussen dat 3M niet enkel verantwoordelijk is voor een historische bodemverontreiniging. Het chemiebedrijf stootte de voorbije jaren ook zeer grote hoeveelheden van het zware broeikasgas HFK-23 uit. De vermelding daarvan zit weggestopt in de 144 pagina’s tellende omgevingsvergunning die de provincie Antwerpen afgelopen najaar goedkeurde.

De impact van de niet eerder gerapporteerde uitstoot HFK-23 door 3M is gigantisch

De impact van de niet eerder gerapporteerde uitstoot is gigantisch. HFK-23 heeft immers een GWP-waarde (Global Warming Potential) van 14.800. Dat betekent dat één ton uitgestoten HFK-23 het equivalent is van 14.800 ton uitgestoten CO2. De ruim 120 ton HFK-23 waarvan het bedrijf in 2019 ‘plots’ ontdekte dat het die extra uitstoot, komt dus neer op het uitstoten van ongeveer 1,78 megaton CO2. Dat is ruim 4% van de totale uitstoot aan broeikasgassen in heel Vlaanderen.

In de omgevingsvergunning vermeldt 3M die nochtans gigantische uitstoot bijna als een fait divers:

Uittreksel omgevingsvergunning 3M
3M geeft zelf verkeerde cijfers in de omgevingsvergunning – te groot met factor 1.000 – omdat ze een punt in plaats van een komma gebruiken. Het gaat dus om 120,021 ton HFK-23 in plaats van 120.021 ton

Onderrapportage

Het gas HFK-23 of trifluormethaan (CHF3) behoort tot de fluorhoudende F-gassen en valt buiten het Europese systeem voor emissiehandel (EU ETS) de emissiehandel in broeikasgassen. Die georganiseerde markt laat landen en bedrijven toe om rechten te kopen om broeikasgassen uit te stoten. Daarbij wordt momenteel meer dan 50 euro voor de uitstoot van 1 ton CO2 betaald.

Mochten de uitstootrechten van HFK-23 verhandelblaar zijn dan zou de emissie virtueel 88,8 miljoen euro vertegenwoordigen 

Mochten de uitstootrechten van HFK-23 wel verhandelblaar zijn binnen het ETS-systeem dan vertegenwoordigt de emissie van ruim 120 ton HFK-23 virtueel een gigantisch bedrag: 88,8 miljoen euro.

Vlaams Klimaatbeleidsplan

HFK-23 maakt dus geen deel uit van de emissieregeling. Wel is er een Europese verordening die tot doel heeft de uitstoot van gassen zoals HFK-23 aan banden te leggen vanwege hun zware impact op de klimaatverandering.

Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2021-2030 dat eind 2019 door de Vlaamse Regering werd goedgekeurd, is vrij bescheiden over de problematiek van de F-gassen die vrijkomen bij de productiefase. Vlaanderen mikt erop om de uitstoot ‘zo snel mogelijk’ naar een aanvaardbaar niveau te brengen. In het Klimaatplan wordt dat als volgt verwoord:

Ook binnen de chemische sector zal bij producenten van gefluoreerde verbindingen waarbij tijdens de productiefase F-gassen vrijkomen, op individueel bedrijfsniveau in navolging van lopend overleg, concrete afspraken worden gemaakt (al dan niet via de omgevingsvergunning), zodat de F-gas uitstoot bij deze producenten zo snel mogelijk tot maximaal 0,15 Mton CO2-eq kan worden herleid.

Concreet komt dat erop neer dat 3M “zo snel mogelijk” nog maximaal het equivalent van 0,15 megaton CO2 aan (voornamelijk) HFK-23 zal mogen uitstoten. 3M is in Vlaanderen immers de enige belangrijke producent van dergelijke gefluoreerde verbindingen.

Dat equivalent van maximaal 0,15 megaton CO2 is alvast beduidend minder dan het equivalent van 1,78 megaton CO2 dat het bedrijf in 2019 uitstootte. Het impliceert dat de uitstoot van HFK-23 “zo snel mogelijk” met bijna 92% naar beneden moet.

Chronologie

De omgevingsvergunning maakt duidelijk dat de Vlaamse overheid niet echt een stok achter de deur heeft die 3M moet dwingen om de uitstoot van HFK-23 zo sterk terug te dringen. De regeling op maat voorziet dat 3M “zo snel mogelijk, en uiterlijk tegen 31 december 2023” een aantal zaken “onderzoekt en evalueert”.

In de periode dat 3M de gigantische uitstoot HFK-23 ontdekte, wijzigde de rapportageplicht van de emissies van F-gassen

Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) is er wel al jarenlang overleg over de kwestie met 3M. "Gezien het een uniek proces betreft in Europa, heeft het heel wat tijd gevraagd om tot dit resultaat met nieuwe emissie-inschattingen te komen", zegt woordvoerder Katrien Smet.

"Laboratorium-simulaties van bepaalde, specifieke productieprocessen zijn gestart in 2014 om de emissies van dit bedrijf, uniek in Europa, beter te begrijpen. De eerste tests toonden inderdaad dat de HFK-emissies vermoedelijk sterk onderschat werden. Nadien gebeurden er lokale metingen (op de site) van de gerelateerde productieprocessen. Deze metingen bevestigden de eerste inzichten."

In 2019 werd dan een monitoringplan opgesteld, in samenspraak met de beleidsverantwoordelijken binnen het Departement Omgeving. "Dat beschrijft en evalueert de nieuwe berekeningsmethodes", zegt Katrien Smet. "De nieuw berekende emissies werden eveneens geverifieerd door een onafhankelijk verificatiebureau. Daarnaast gebeurde er ook een review door Europese experten van de herberekende emissie. Deze ‘nieuwe’ emissies worden als meer accuraat beschouwd in vergelijking met deze die in het verleden gerapporteerd werden."

Als gevolg daarvan werden de gerapporteerde  broeikasgasemissies aan de Europese Commissie en aan het United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCC) herzien vanaf het voorjaar in 2020. "Het gaat dus over de gerapporteerde emissies vanaf 1990 tot en met 2018", zegt Smet. "De VMM is verantwoordelijk voor de rapportering van de Vlaamse cijfers. De compilatie van de Belgische inventaris gebeurt door de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (IRCEL)."

Ruimte

De actievoerders die de problematiek met PFOS de voorbije weken op de kaart zetten, botsten op de opmerkelijke omgevingsvergunning voor 3M. Zij wijzen in die context ook naar een studie die enkele maanden geleden in het wetenschappelijk tijdschrift Nature verscheen. Daarin wordt het noorden van Vlaanderen gelinkt aan een jarenlange, onverklaarbaar hoge uitstoot van bepaalde F-gassen.

“We hebben de gegevens uit de omgevingsvergunning proberen verifiëren”, zegt Thomas Goorden. “Waar botsen we op? Er zijn Zwitsers die vanuit de ruimte met lasers kijken hoe het met de uitstoot in Europa zit. Een rapport uit 2019 vermeldt dat de uitstoot van F-gassen in het noorden van België veel hoger is dan wat op papier wordt uitgestoten. Die forse onderrapportage waarvan sprake in de omgevingsvergunning lijkt dus ook zichtbaar vanuit de ruimte.”

3M wilde niet ingaan op onze vragen over de totstandkoming van de omgevingsvergunning en de onderrapportage van de uitstoot van HFK-23.

LEES OOK
Tom Cochez / 08-12-2021

Tijd voor antwoorden: waarom zweeg de politiek over PFAS-vervuiling?

De onderzoekscommissie heeft genoeg materiaal om toppolitici op de rooster te leggen.
Toplui van 3M worden ondervraagd in de onderzoekscommissie PFAS-PFOS
Frank Olbrechts / 15-11-2021

Vlaams Wagner Genootschap sluit aan bij extreemrechts complotdenken

De blog van het Vlaams Wagner Genootschap staat bol van antisemitische haatberichten.
Buste van Richard Wagner in Festspielpark Bayreuth, een werk van de omstreden beeldhouwer Arno Breker
Steven Vanden Bussche / 22-10-2021

'Met extra woningen gaan de prijzen niet omlaag'

De vastgoedmarkt reageert vooral op het aanbod van geld.
Nieuw project van Home Invest Belgium in Kanaalwijk Brussel