Volgens onze politieke leiders moet er bespaard worden. En dat gebeurt dan maar al te vaak in de sociale voorzieningen zoals gezondheidszorg, werkloosheidsuitkeringen en pensioenlasten. En blijkbaar zal dat de volgende regeringsperiode niet direct stoppen. Bovendien heeft deze regering ook nog eens te weinig bespaard om de rekening in balans te krijgen. En soms leiden die besparingen tot waanzinnige toestanden.
Tegelijkertijd wordt de kans op armoede in ons land steeds groter, heeft 21% van de Belgen moeite om de eindjes aan elkaar te knopen en wordt het steeds moeilijker voor jonge gezinnen om een woning te kopen.
Dan zijn er nog de vluchtelingen, een hete aardappel die bijna iedereen in Europa probeert door te schuiven … en last but not least, de klimaatverandering. Blijkbaar iets waar Vlaanderen liefst niet te veel inspanningen voor wil leveren.
Maar laat ons niet te hard schieten op onze politici. Zij zijn, net als de meesten onder ons ook blind voor de onderliggende oorzaak. En daarom ook slachtoffer van een systeem dat niet in vraag wordt gesteld.
Er is een trend te ontdekken in al deze dingen. In de kern heeft het altijd met geld te maken. Er is niet genoeg. We krijgen het niet betaald. Ergo, we moeten besparen, vertragen (als het om investeringen gaat, zoals bijvoorbeeld bij de Lijn in Gent), de riem aantrekken. Want de economie moet groeien en gezond blijven en daar moeten we allemaal ons steentje aan bijdragen.
Maar is dit zo? Moet de economie steeds blijven groeien? Volgens Kate Raworth, en ondertussen heel wat andere economen en wetenschappers, kan dat niet als we deze planeet leefbaar willen houden. En moeten we steeds meer jobs, jobs, jobs bij creëren? Want wat is een job? Werk waar je voor betaald wordt. Maar wat dan met het opvoeden van kinderen? Ik denk niet dat er één ouder is die gaat beweren dat dat pure ontspanning is. En wat met vrijwilligerswerk? Dat is toch ook werk? Maar het is geen job want je wordt er niet voor betaald. En als je David Graeber gelooft dan zijn er heel wat jobs, betaald werk dus, die helemaal niets bijdragen tot onze maatschappij. De zogenaamde ‘bullshit jobs’. Ja, hoor ik je zeggen, maar we moeten toch geld verdienen?
En daar zijn we weer bij geld aanbeland. Maar wat is dat nu eigenlijk, geld? Iedereen komt er ongeveer elke dag mee in aanraking. We krijgen met de paplepel ‘Je moet werken voor je geld!’ binnen. Behalve als je tot de superrijken behoort, dan kan je je kapitaal voor zich ‘laten werken’. Een situatie waar menigeen van droomt. En verder stellen we er ons geen vragen bij. Geld is geld en we hebben het nu eenmaal nodig en als er niet genoeg is dan kunnen we niet betalen wat er gedaan moet worden. Dingen zoals zorgen voor de zieken, opvang voor de armen en de vluchtelingen of de nodige veranderingen doorvoeren zodat we het klimaatprobleem opgelost krijgen.
Tja, geld
Wat is er nodig om een huis te bouwen? De meesten zullen zeggen: een hoop geld. Maar dat is niet waar. Als ik u met 1 miljoen Euro alleen in de woestijn zet, met geen mogelijkheid om uit die woestijn te geraken of iemand te contacteren, gaat het erg moeilijk zijn om met die 1 miljoen Euro een huis te bouwen. Als ik u echter in diezelfde woestijn zet met 5 bouwvakkers en de nodige bouwmaterialen, maar zonder geld, zal dat toch wel een stuk gemakkelijker gaan.
Geld is een sociaal contract. We zijn allemaal overeengekomen dat, als ik 50 Euro heb, ik die kan inruilen voor iets dat waarde heeft voor mij. En we hebben afgesproken dat iedereen die Euro’s wil aanvaarden in ruil voor een product of dienst. En elk land heeft een eigen naam gegeven aan dit sociaal contract. In heel de Europese monetaire eenheid is dit al een tijdje de Euro. Maar in Groot-Brittannië heet het de Pond. En probeer maar eens in België een brood te kopen met Ponden.
Het feit dat geld een sociaal contract is betekent ook dat het helemaal door de mens is gemaakt. Zoals het gezegde gaat: geld groeit niet aan de bomen. Er zijn ook geen velden waar het wordt geoogst of mijnen waar het wordt opgegraven.
Dan nu de hamvraag: waar wordt geld dan gecreëerd? Maak u geen zorgen als u het antwoord schuldig moet blijven. Ik heb reeds met economen gesproken die niet op die vraag konden antwoorden. En bovendien nog eens heel erg in de weerstand gingen als ze het hoorden.
Geld wordt vooral gecreëerd door banken wanneer u en ik een lening aangaan. Haal even diep adem. Misschien denkt u nu: die man is gek! U hoeft mij echter niet op mijn woord te geloven. Misschien gelooft u een representant van de Central Bank of England?
Dus, geld wordt gecreëerd door banken, telkens iemand geld leent. En de bank rekent daar rente voor aan. Wat dit betekent is dat de bank meer geld terug vraagt dan ze gecreëerd hebben. En dat is een probleem. Want, als u uw lening terugbetaalt wordt het geleende bedrag afgeboekt tegen de uitstaande kapitaalschuld, waardoor dit geld terug vernietigd wordt. De rente is winst voor de bank. Maar waar moet die rente vandaan komen? Vermits het meeste geld gecreëerd wordt uit schuld door leningen zal iemand dat geld, dat u gebruikt om uw rente te betalen, geleend moeten hebben. Maar hoe gaat die persoon dan zijn/haar schuld terug betalen? U zal denken: door te gaan werken. En dat klopt. Maar deze manier van geldcreatie zorgt er voor dat er altijd meer schuld zal zijn dan geld. Dat betekent dat er altijd mensen zullen zijn die met alleen maar schuld opgezadeld zitten. Het systeem creëert automatisch schaarste. Het is waarschijnlijk nog het beste uit te leggen met een korte video (Engels).
Dit heeft verregaande gevolgen voor onze samenleving. Om te beginnen moeten er steeds nieuwe leningen aangegaan worden om de vorige te kunnen afbetalen. En deze leningen moeten groter zijn dan dan de vorige want de rente moet ook nog betaald worden. Er komt dus steeds meer geld in de economie. Volgens economische theorieën moet dat gepaard gaan met meer waarde in de economie. Dus, economische groei. Want anders rijst de inflatie uit de pan.
Zou dit de reden kunnen zijn dat we economische groei moeten hebben? Omdat anders ons geldsysteem verpletterd wordt onder de inflatie? Volgens mij wel. Van zodra onze economie krimpt zitten we in crisis. Kijk maar naar 2008.
Dan stel ik de vraag: waar zijn we in hemelsnaam mee bezig? Geld is een door de mens gecreëerd concept. Het is door de mens ontworpen. Het huidig model werkt duidelijk niet erg goed voor de meerderheid van de mensheid én de constante groei staat het oplossen van ons klimaatprobleem in de weg. Wordt het niet langzaam aan tijd om hier eens een serieus gesprek over te hebben? Want uiteindelijk is geld zoiets als de software waar onze economie op draait. Het besturingssysteem als het ware. Het fundament waar al de rest op gebouwd is. Als we dan ontdekken dat dat fundament niet stabiel is, laten we het dan vervangen voor het hele gebouw instort.
Als ik nu naar onze politieke leiders luister, lijkt het alsof iedereen bezig is met het gebouw te proberen fixen maar niemand houdt zich bezig met het feit dat de fundamenten bestaan uit moerasgrond. En de scheuren zitten al flink in de muren, het dak begint te lekken en de kelder loopt onder.
En in dat proces zijn we stukje bij beetje onze menselijkheid aan het verkopen. De focus is zo ver verschoven naar geld en het dienen van het altijd hongerige economisch systeem dat er nog weinigen zijn die het verschil kunnen zien tussen geld en waarde. Het is heel simpel om het onderscheid te maken: als je een maand wordt opgesloten in een kamer, wat neem je dan mee? Na die maand moet je alle materiële dingen die je hebt meegenomen weer afstaan. Wie neemt er geld mee?
Maar begrijp me niet verkeerd, geld heeft zeker zijn nut. Het maakt handel gemakkelijker en we kunnen het gebruiken als een soort reserve die we op een later tijdstip weer kunnen inruilen tegen échte waarde. Dus nee, ik ben niet tegen geld. Ik ben vooral vóór een beter geldsysteem. Een eerlijker systeem waar iedereen een kans heeft op een menswaardig bestaan en waarbij het gemakkelijker is om te investeren in een wereld die leefbaar en menselijk is.
En omdat alleen klagen over de huidige toestand geen oplossingen biedt, heb ik ook een voorstel. Het is een model waar 2 jaar aan gewerkt is en dat ondertussen al door een aantal economen kritisch onder de loep is genomen. Tot nu toe heeft het stand gehouden.
Het model is gebaseerd op het samennemen van 2 bestaande dingen: het basisinkomen, wat ik liever het gegarandeerd inkomen noem en demurrage. Demurrage is de economische term voor een som die moet betaald worden voor het vasthouden van geld. Je zou het een kapitaaltaks of negatieve rente kunnen noemen.
Kort door de bocht komt het hierop neer:
- Geld wordt gecreëerd voor het uitbetalen van een gegarandeerd inkomen voor iedereen. Schuldenvrij.
- Iedereen krijgt een ‘kostenloze spaarlimiet’ (KSL). Dit is het bedrag waaronder je geen demurrage moet betalen. Als je meer op je rekening hebt dan dit bedrag dan betaal je een klein percentage van het bedrag boven deze limiet aan demurrage.
- Alleen natuurlijke personen krijgen deze KSL. De reden hiervoor is dat er anders een wildgroei aan bedrijven gaat ontstaan om de demurrage te ontwijken. Bedrijven kunnen echter wel een deel van de KSL ‘lenen’ van bijvoorbeeld hun werknemers. De eigenaars van deze KSL blijven echter ten allen tijde eigenaar en kunnen hun KSL ook op elk moment terug vorderen.
- De demurrage wordt gebruikt om projecten voor algemeen belang te financieren. Dit zijn bijvoorbeeld gezondheidszorg, onderwijs, milieubeleid, …
- Deze projecten voor algemeen belang hebben het recht om extra geld in omloop te brengen indien de demurrage niet voldoende blijkt te zijn om hun goede werking te verzekeren. Vermits er steeds meer geld beschikbaar komt via de demurrage zullen dit uitzonderlijke gevallen zijn. Dit is ook een transparant proces waarvan de informatie publiek toegankelijk is.
- Bij overbudgetering, wanneer er meer demurrage binnen komt dan nodig is, wordt het surplus uit omloop genomen. Dit zorgt ervoor dat de totale geldmassa stabiel wordt en inflatie door geld toename in de economie niet kan gebeuren.
Dit model veegt de hele discussie of een basisinkomen betaalbaar is volledig van tafel. Het geeft op die manier ook een economische waardering voor menselijk leven, iets wat ons huidig model niet doet. Omdat er geen schulddruk is, wordt de groeidruk ook weggenomen. Dit model kan zelfs een krimpende economie aan en schaalt met het aantal inwoners.
Het maakt het ook gemakkelijker om weer de levenskwaliteit van de mens centraal te zetten.
Gaat dit model alle problemen oplossen? Nee. Het is niet het equivalent van een magisch toverstokje dat de wereld gaat omtoveren in een paradijs. Waar ik echter wel van overtuigd ben, is dat het het gemakkelijker zal maken om aan dat paradijs te werken. En nog een laatste goed nieuwtje: dit model kan naast het huidige systeem gezet worden. Het is dus niet nodig om van de ene op de andere dag de knop om te draaien. Er is een transitieproces uitgewerkt.
Voor diegenen die hier meer over willen weten, het model is in detail beschreven in de white paper.
