Links populisme
Theoretische background is daarbij onder andere gevonden bij de inmiddels overleden politieke filosoof Ernesto Laclau en diens Belgische vrouw Chantal Mouffe.
Ook in Latijns-Amerika is gezocht, gevonden en geëxperimenteerd met waardevolle alternatieven. De afgelopen jaren is Zuid-Amerika het laboratorium geworden van regimes met een duidelijk linkse signatuur, waarbij opvattingen gehuldigd worden die elders zijn overgenomen. Het gaat onder andere over de participatieve democratie in Brazilië, het 'natuurrecht' in het Bolivië van Evo Morrales, in het Equator van Rafaël Correa, het 'socialisme van de XXIste eeuw' onder leiding van Hugo Chavez. Ook grass-roots-bewegingen kennen er een flinke opgang. Ze verenigen gewone mensen rond dagdagelijkse thema’s die hen rechtsreeks aanbelangen.
Theoretische background is daarbij onder andere gevonden bij de inmiddels overleden politieke filosoof Ernesto Laclau en diens Belgische vrouw Chantal Mouffe. Hierbij wordt het concept ‘links populisme’ gebruikt. Het tweetal is vandaag de dag ook langs deze kant van de oceaan lang geen onbekende meer. Zoals bijvoorbeeld bij Jean-Luc Mélenchon van 'La France insoumise' die bij de jongste presidentsverkiezingen een onverwachte hoge score haalde. Mélanchon en zijn aanhangers organiseren vandaag de dag het verzet tegen de nieuwe neoliberale arbeidswetgeving van president Emmanuel Macron met cassolades, het op straten en pleinen tegen elkaar slaan van potten en pannen. Dat is een opmerkelijke manier van protest die in de jaren 1970 al werd toegepast in Latijns-Amerika.
Anders en beter
Over dit boeiende onderwerp heeft Christophe Aguiton een verhelderend boek gepubliceerd met als extraatje een prachtige cover: 'La gauche du 21e siècle. Enquête sur une refondation'. Een vertaling zou quasi een must moeten zijn. Het is zeer analytisch en als dusdanig best bruikbaar voor de dagdagelijkse acties van linkse en andere weldenkende groeperingen. Aguiton is syndicaal militant en onder meer betrokken bij Attac, een internationale beweging voor democratische controle op financiële markten en hun instellingen, een organisatie die pleit voor een samenbundeling van het verzet tegen het neoliberalisme. Precies als gevolg van zijn engagement laat Aguiton zich niet verleiden tot het schrijven van sloganeske en kleinburgerlijke meningen die in linkse midden tegenwoordig vaker opgeld maken. Daar heeft niemand een boodschap aan.
Hinderpalen
De nieuwe sociale bewegingen staan voor belangrijke uitdagingen die niet zomaar in een handomdraai kunnen worden opgelost. De aanhangers worden onvermijdelijk geconfronteerd met minstens twee zeer prangende problemen. Vooreerst is er de noodzakelijke breuk met de bestaande politieke structuren. Anderzijds is er ook het streven naar een andere organisatie van de economie. Daarin moet ook een belangrijke plaats worden toegekend voor de ecologische problemen die worden veroorzaakt door het neoliberale beleid dat tegenwoordig heerst.
Frappant is zonder meer de vaststelling dat de opgang van links zowel in Latijns-Amerika als in Griekenland op vreedzame manier tot stand is gekomen.
Griekenland is bijvoorbeeld zwaar geconfronteerd met Fort Europa. De Griekse bevolking heeft daar een zeer zware prijs moeten voor betalen. De regering van premier Alexis Tsripas en zijn Syriza-coalitie van verschillende progressieve groeperingen kregen bovendien nauwelijks of geen steun van andere Europese leiders uit dezelfde politieke hoek. Het protest van de sociale bewegingen in Griekenland en elders was onvoldoende groot om echt weerstand te kunnen bieden aan de zogenaamde trojka dat een voortrekkersrol speelde in het hardleerse neoliberale Europese afblokken van de Griekse verwachtingen. Er restte de Griekse regering uiteindelijk niets anders meer dan het aanvaarden van het dictaat van die trojka: privatisering van overheidsbedrijven, hervorming van de regelgeving op de arbeidsmarkt met grotere onzekerheid voor de werknemers, krachtig snoeien in de pensioenen.
Frappant is zonder meer de vaststelling dat de opgang van links zowel in Latijns-Amerika als in Griekenland op vreedzame manier tot stand is gekomen. De verandering van een regime gebeurde in het verleden vaak op gewelddadige wijze. Nu zijn de democratische spelregels zoals bijvoorbeeld het houden van verkiezingen, gerespecteerd geworden. Deze radicale democratie is zelfs een wezenskenmerk van de ontwikkelingen naar een betere wereld. En het heeft de hoop vergroot van al degenen die zich afzetten tegen het politieke en economische systeem dat hen almaar meer in de hoek drijft. Echte steun voor de nieuwe beleidsmakers komt van de publieke opinie en de mobilisatie van de bevolking.
Gemeengoed
Bill Gates, de stichter van Microsoft en de rijkste man ter wereld, beweerde dat dit commonisme veel gevaarlijker is dan het communisme.
Zo is het idee van de commons, het ‘gemeengoed’, meer en meer in de belangstelling komen te staan als alternatief voor het kapitalisme en de politiek. De toevoeging van het adjectief ‘sociale’ is noodzakelijk, want de commons hebben als dusdanig niets te maken met ondernemingen zoals Uber. OP de keper beschouwd is dat een gewone kapitalistische onderneming die zich verschuilt achter wel klinkende retoriek. Bij de commons gaat het oorspronkelijk om het gemeenschappelijk bezit en gebruik van natuurlijke rijkdommen. In de negentiende eeuw zijn in diezelfde geest ook de coöperatieven van de arbeidersbeweging ontstaan. Die zijn destijds gelanceerd vanuit in Groot-Brittannië en lagen aan de basis van de sociaaldemocratie. Hedendaagse vormen, bijvoorbeeld op het vlak van de kenniseconomie, huldigen het principe van algemene toegankelijkheid en het kosteloze gebruik ervan. Wat Bill Gates, de stichter van Microsoft en de rijkste man ter wereld, heeft aangespoord tot de uitspraak dat dit commonisme veel gevaarlijker is dan het communisme.
Christophe Aguiton, ‘La gauche du 21e siècle. Enquête sur une refondation’, Editions La Découverte, 241 blz, €17
