Op zich is er niets mis mee om de markt te laten spelen, ook niet in welzijns- en gezondheidsinstellingen. Concurrentie kan verfrissend werken en een gunstig effect hebben op de prijszetting, tot nieuwe inzichten leiden of gewoon handig zijn wanneer plotse of vaak wisselende omstandigheden vlotte aanpassingen vergen. Zolang het uiteindelijke doel maar niet uit het oog wordt verloren: een zo goed mogelijke dienstverlening bieden aan vaak kwetsbare mensen.
Commerciële logica
Dat betekent dat het winstprincipe van de vrije markt nooit mag primeren op de kwaliteit en dat het belang van de aandeelhouder ondergeschikt is aan het maatschappelijk belang. Mag er in zorg- of gezondheidsinstellingen dan geen winst gemaakt worden? Toch wel. Maar niet volgens een commerciële logica die een winstpercentage vooropstelt waaraan de tarieven of de kwaliteit en dus ook de dienstverlening moet worden aangepast.
Een rendement op de investeringen kan zeker, maar niet ongelimiteerd. Bovendien dienen winsten in de eerste plaats om reserves op te bouwen om te investeren in de toekomst, in innovatie, bijscholing van het personeel en de continuïteit van de werking. Ze moet dus vooral de doelgroep ten goede komen.
Anders verzandt vermarkting al snel in kortetermijndenken. Het zet druk op de lonen en de personeelsbezetting. Er worden geen duurzame relaties opgebouwd met werknemers, cliënten of buurtbewoners. Andere bedrijven en organisaties zijn louter concurrenten, wat leidt tot minder samenwerking en meer versnippering. Omdat goede statistieken belangrijk zijn, zal men zich vooral richten op doelgroepen waarmee gemakkelijke resultaten geboekt kunnen worden. Zo komen er steeds meer gaten in het opvangnet. Het risico dat net de meest kwetsbare doelgroepen uit de boot vallen, is zeer reëel. Op termijn is de factuur voor de gemeenschap alleen maar hoger.
De mens primeert, niet de winst
Hierin ligt een belangrijk onderscheid tussen de aanpak van commerciële bedrijven en non-profitorganisaties. Wanneer zij meedingen naar een opdracht moeten voor allebei duidelijke doelstellingen, meetbare resultaten en klare structuren een absolute voorwaarde zijn. De overheid moet over al deze aspecten waken, van bij het uitschrijven van de opdracht tot de evaluatie.
Maar in de eerste plaats moet zij ervoor zorgen dat de kwaliteit van de dienstverlening te allen tijde gegarandeerd blijft. Dat is overigens veel meer dan basiszorg. Andere aspecten moeten zeker mee in kaart gebracht worden: preventie, een laagdrempelige toegang, lokale verankering, een opgebouwde vertrouwensrelatie, doelgroependifferentiatie, enzovoort.
Bij het uitbesteden van publieke taken – en zorg is dat zeker - zijn de rol en de verantwoordelijkheid van de overheid dus niet te onderschatten. Het is dan ook belangrijk dat ieder bestuursniveau met voldoende mensen en (rechts-)middelen wordt uitgerust om deze taak aan te kunnen. Dat de overheid bij welzijn, zorg en sociaal beleid actor en initiatiefnemer blijft, is essentieel. Als stabiliserende factor dient ze de standaard uit te zetten voor prijs en kwaliteit, hiaten en lacunes te detecteren en een laagdrempelig aanbod te garanderen voor kwetsbare mensen.
Alleen op die manier kunnen debacles als bij de daklozenopvang in Antwerpen vermeden worden. Vermarkten is dus niet hetzelfde als loslaten, integendeel. Het vergt net een grote inzet en een sterk verantwoordelijkheidsbesef. En de gedachte dat voor een goed bestuur altijd de mens primeert, niet de winst.
