Wikiman Rory Sutherland beschrijft helder hoe het zinvol kan zijn, zelfs wanneer de hoofdweg vrij is en een snellere route biedt, toch voor het rurale alternatief te kiezen. Wanneer je plots in een onverwachte file terechtkomt op de snelweg en er is geen afrit net voor je, dan zit je echt vast. Als je een vlucht moet halen is het wijzer het risico op een catastrofale vertraging te vermijden, zelfs al duurt het wat langer.
En natuurlijk is de reistijd niet noodzakelijk het enige criterium. B-wegen kunnen een stuk rustiger zijn. De omgeving is aangenamer, en je komt nog wel eens iets interessants tegen. Zo geschiedde ook tijdens onze ongeplande omweg.
Je ziet wel vaker van die vreemde achthoekige gebouwtjes langs de Engelse wegen. Dat zijn voormalige tolhuisjes, langs wegen en bruggen, waar de wet landeigenaars wettelijk toeliet een doortochtgeld te eisen van de gebruikers. Deze gebouwtjes zijn nu bijna allemaal kleurrijke woningen, maar Engeland zou Engeland niet zijn als er niet nog hier en daar actieve tolhuisjes zouden zijn. Een daarvan (dat weliswaar een conventionele vorm heeft) staat bij Swinford bridge, over de Thames nabij Oxford.
Voetgangers en fietsers mogen gratis over, maar voor auto’s is er een heffing van 5 pence (6 cent). Dat lijkt misschien belachelijk laag, maar het graafschap Oxfordshire schat dat elke dag zo’n 10.000 voertuigen de brug gebruiken. Dat genereert een inkomen van £500 per dag, meer dan genoeg om een mooie belastingvrije winst over te houden nadat je de twee ontvangers hebt betaald.
De tolbrug is zo populair omdat de nabije bruggen in beide richtingen zo’n 10 km verderop zijn. Een prijs van 5 pence, zelfs als je een minuut moet aanschuiven, is een kleine prijs voor het vermijden van die omweg. Maar zijn we altijd zo rationeel bij dit soort beslissingen?
Tolaversie
Naast zulke historische relikwieën zijn er nog meer tolbruggen en –wegen in het VK, zoals de relatief recente tolweg ten noorden van Birmingham, aangelegd om het verkeer op een van de drukste snelwegen in het land te verlichten. De originele M6 had een ontwerpcapaciteit van 72.000 voertuigen per dag, maar aan het eind van de vorige eeuw waren daar pieken tot 180.000.
De ruim 40 kilometer lange M6 Toll verwerkt nu een goede 25% van het verkeer (in 2016 was dat gemiddeld 48.000 voertuigen per dag; voor de M6 was dat 122.000).
Het is moeilijk te zeggen of dat een redelijke proportie is. Maar de tolweg zelf heeft ook een capaciteit van 72.000 voertuigen per dag, en wordt dus onderbenut. De M6 zelf heeft er inmiddels een vierde rijbaan bijgekregen, maar desondanks is het er tijdens de spits nog altijd aanschuiven, terwijl het op de M6T ook dan altijd vlot gaat. Waarom gebruiken niet meer mensen de tolweg? Is dat economisch dan een slecht idee?
De tol op de M6T bedraagt £5.50 (€ 6,50), meer dan het honderdvoudige van de kleine brug in Swinford. Hoeveel tijd zou je moeten besparen om die uitgave zinvol te maken? Over de 40 kilometer van de M6T doe je zo’n 24 minuten. Op een drukke M6 kan dat wel eens een half uur extra kosten, en als er een ongeval is bij Spaghetti Junction nog een stuk meer.
Is die verloren tijd £5.50 waard?
Dat hangt ervan af hoe je het kadert. De kostprijs springt natuurlijk in het oog op de grote borden langs de M6, en dat schrikt af. Niets of £5.50? Een gemakkelijke keuze – zeker wanneer wat je ervoor in de plaats krijgt niet duidelijk is. Bij Swinford Bridge vermijd je zeker een omweg van 10 kilometer en een kwartier, maar hier is de winst een stuk meer speculatief.
Wanneer je rekening houdt met de totale kost om 40 kilometer te rijden ziet het er echter al anders uit. De Britse fiscus oordeelt dat een terugbetaling van 45 pence per mijl (ruim 30 cent per km) een redelijke dekking is van alle kosten. Op die basis ziet de vergelijking als volgt uit: betaal £12.15, of betaal £17.65 en bespaar (mogelijk) een half uur. Dat lijkt toch aantrekkelijker dan £5.50 of niets.
Maar de meeste mensen maken die berekening niet. We construeren een verhaal dat rust op de optimism bias: het zal wel meevallen vandaag. Of zo slecht zal het toch niet zijn. De boodschap op de informatieborden mag ons dan proberen te beïnvloeden, erg overtuigend is die niet.
De wetenschap dat er opstoppingen zijn verderop is onvoldoende om ons op andere gedachten te brengen – de optimism bias is een sterke kracht. Maar wat als de duurtijd van de reis van beide alternatieven zou worden aangegeven? Stel je voor dat de borden er zo uitzagen:
Eentje geeft de feiten – veel beter dan ‘opstopping’ en ‘vlot verkeer’. De tweede gaat nog verder, en toont hoeveel tijd je zou verliezen. In plaats van de tol wordt hier de verloren tijd in de verf gezet. Volgens de inzichten van de gedragseconomie zou dit wel eens meer mensen ertoe kunnen bewegen de tolweg te kiezen.
En de ethiek?
Sommigen zullen de ethiek van deze hypothetische boodschappen in vraag stellen. Ze spelen duidelijk in het voordeel van de uitbater van de (momenteel nog steeds verlieslatende) M6 Toll. Maar is dat echt onethisch? Een bestuurder die de M6T neemt wint toch ook?
We zien er doorgaans geen graten in wanneer een verkoper de voordelen van de koop onderstreept aan een potentiële koper. En dat is toch precies wat de fictieve borden doen? Niemand wordt heimelijk verlokt om iets te doen wat hij of zij niet wil – ze tonen enkel het verschil tussen beide opties.
En toch lijkt de frasering manipulatief.
Maar voor we de trucs van de gedragseconomie bekritiseren moeten we misschien toch nog iets anders overwegen. Zowel de brug in Swinford als de M6T besparen de gebruiker tijd, en beiden zorgen ook voor maatschappelijke voordelen: minder uitstoot dankzij kortere reistijden of minder opstoppingen.
Ondanks de lage tol is de brug echter bijzonder winstgevend (ze werd in 2009 verkocht voor ruim 1 miljoen pond, en brengt jaarlijks bijna 200.000 pond op). En dat is bijna allemaal economische rente: het simpele exploiteren van het eigendomsrecht over de grond waarop de brug is gebouwd.
De ethiek van de kleine brug in Swinford en de belastingvrije winst die ze oplevert is misschien wel meer twijfelachtig dan die van de hypothetische gedragseconomische uitnodigingen om de M6T te gebruiken.
Ook in de (gedrags)economie is alles niet altijd wat het lijkt.
