Dat resulteert in een briljante dwarsdoorsnede van het Amerika van de afgelopen 35 jaar, die in 2013 werd bekroond met de National Book Award voor non-fictie en opgevat kan worden als het eigentijdse journalistieke broertje van de U.S.A. Trilogy van John Dos Passos, die volgens Packer dringend aan een herwaardering toe is. Hun lotgevallen en die van Raymond Carver, Jay-Z, Sam Walton en andere iconen van ‘Uncle Sam’, vertellen het verhaal van ‘Droomland Amerika’, waar de kredietcrisis van 2007 miljoenen Joe Sixpacks en hun families van hun huis beroofde en de middenklasse zo goed als wegvaagde.
De 'corporatocratie'
Samen schetsen ze een ontluisterend portret van het ‘Land of the Free’, waar de overerfbare ongelijkheid aan de vooravond van de 21ste eeuw groter was dan aan het einde van de 19de eeuw. Op het netvlies van de lezer blijft het onuitwisbare beeld achter van een natie op drift, die haar vertrouwen in de Amerikaanse droom en de eeuwenoude instituten, de vrijheid en gelijkheid die ze vertegenwoordigden, de normen en waarden waar ze voor stonden, kwijt is.
Mensen denken dat ons rechtsstelsel en zij die erover gaan er niet in slagen, en misschien zelfs niet eens proberen, effectief om te gaan met immoreel en mogelijk illegaal handelen op hoge posities.
Zo citeert de auteur aan het begin van het boek uit een toespraak van Joe Biden halverwege de jaren tachtig.
Een van de mensen die Packer opvoert, is Jeff Connaughton, een advocaat en exponent van de draaideurpolitiek, aangezien hij zowel voor de lobby-industrie als voor Joe Biden werkte. Maar niettemin een Democraat met het hart op de juiste plaats, zoals onderstaand fragment aantoont:
Het verbaasde hem dat er niet veel meer mensen waren die net zo kwaad waren als hij, Connaughton, een gematigde Democraat, ‘radicaliseerde door het verbijsterende besef dat onze overheid wordt overgenomen door een financiële elite die haar runt namens de plutocratie’.
Zijn verhaal maakt duidelijk hoe het ooit voor alle burgers kloppende hart van de Amerikaanse democratie in Washington D.C., Capitol Hill, is gekaapt en gecorrumpeerd door de ‘corporatocratie’ en haar slippendragers: de lobbyisten die met behulp van miljarden dollars de deur platlopen van en zoete broodjes bakken met de gekozen vertegenwoordigers van het volk, die zich in ruil voor hun hand- en spandiensten kunnen verwachten aan een gulle bijdrage voor hun campagnekas.
Wall Street en Silicon Valley, de pijlers van ‘Corporate America’, zijn in de ban van dezelfde goudkoorts die halverwege de 19de eeuw tienduizenden pioniers ertoe aanzette have en goed achter te laten en naar Californië te trekken. Er heerst eenzelfde wetteloosheid en neiging om zich aan elke vorm van gezag van overheidswege te onttrekken als in de begindagen van het Wilde Westen.
Alleen hebben de schietgrage revolverhelden en bloeddorstige roodhuiden van toen plaatsgemaakt voor ‘zich meesters van het universum wanende wolven in maatpak’ en ‘contactgestoorde, eenzelvige libertariërs in de ban van Tolkien en dystopische toekomstfantasieën’. Zelfzuchtige snoodaards van wie de naald van hun ethische kompas uitsluitend in de eigen richting wijst en die momenteel weleens de grootste bedreiging zouden kunnen vormen voor de democratie en de globale welvaart, getuige de dotcombubbel van rond de eeuwwisseling en de vastgoedzeepbel in 2007.
Het verzuim van Obama
Packer houdt zich ver van het hosanna-in-de-hogeverhaal dat heel wat commentatoren in de pers quasi unisono aan het presidentschap van Barack Obama hebben opgehangen en dat naarmate het einde ervan steeds dichterbij kwam, wel heel erg op een hagiografie begon te lijken.
Obama redde de banken en beloonde de verantwoordelijken voor de implosie van het mondiale financiële systeem met strategische posten binnen zijn administratie en op de departementen van Economie en Financiën, in plaats van hen te vervolgen en te bestraffen voor hun malversaties. En dat terwijl de echte slachtoffers, miljoenen doorsnee Amerikanen, uit hun huizen werden gezet door banken en hypotheekverstrekkers, vaak met de hulp van vervalste documenten en gefaciliteerd door de Amerikaanse overheid, in de persoon van het ministerie van Justitie, die het kwalijke en onwelriekende zaakje zo snel mogelijk achter de rug wilde hebben. Mensen werden gesommeerd binnen enkele dagen voor de rechtbank te verschijnen, waar rechters aan de lopende band gedwongen onteigeningen uitspraken, zonder dat ze de kans of de tijd kregen om verzet aan te tekenen of juridische bijstand te zoeken.
De weinigen die dit wel deden, konden dankzij de tussenkomst van een advocaat vaak voorlopig in hun huis blijven wonen. Een fraai staaltje klassenjustitie waaraan de naam executieverkopen werd gegeven en dat angstvallig, uit vrees voor de reacties van de publieke opinie, uit de schijnwerpers van de media werd gehouden. Niemand kan of zal ontkennen dat Obama als president een charismatische en innemende persoonlijkheid was, een uiterst bevlogen spreker die met zijn speeches grote groepen mensen kon begeesteren. Maar het valt te betwijfelen of de geschiedenis even mild voor hem zal zijn als de media. Zij beoordeelt presidenten namelijk op hun daden en niet op hun woorden.
Toegegeven, de omstandigheden waarin Obama zijn ambt opnam, waren verre van ideaal. Hij erfde de grootste economische crisis sinds de beurscrash van 1929 en moest tijdens de laatste vier jaar van zijn presidentschap opboksen tegen een Republikeinse meerderheid in het Congres, zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat. In moeilijke omstandigheden rechten grote mannen echter de rug en staan exceptionele leiders op. F.D. Roosevelt trad aan toen de Grote Depressie van de jaren dertig zich op een hoogtepunt bevond. Zijn ‘New Deal’ betekende een radicale breuk met het verleden. ‘Relief’, ‘Recovery’ en ‘Reform’ luidden de drie eenvoudige mantra’s waarmee hij de Amerikaanse economie terug op de rails zette en het geloof van de bevolking in de toekomst weer aanzwengelde. Geruggensteund door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, zorgden ze voor een ongeziene boom van de economie.
Goldman Sachs
Nooit eerder in de Amerikaanse geschiedenis deelden zoveel mensen mee in zo’n grote welvaart. Obama’s relief nam er genoegen mee de belangen van een select clubje veilig te stellen, waartoe de investeringsbank behoorde die maar al te graag de campagnes sponsorde die hem tot in de Senaat en het Witte Huis brachten: Goldman Sachs. Zijn recovery bestond uit een economische groei van 3% die vooral de 0,1% ten goede kwam en hoofdzakelijk slechtbetaalde banen creëerde. Zijn reform behelsde de ‘Dodd-Frank Act’ (2010), een pleister op een houten been en flauw afkooksel van de ‘Glass-Steagall Act’, de wet uit 1933 die ruim 65 jaar lang tot ieders tevredenheid het overheidstoezicht met betrekking tot het bankwezen, Wall Street en de financiële markten reguleerde. Tot de demarches van Robert Rubin, een poos minister van Financiën tijdens de tweede ambtstermijn van een zekere Bill Clinton, in 1999 leidden tot de intrekking ervan.
De afschaffing maakte monsterfusies tussen commerciële banken en investeringsbanken mogelijk, stelde deze Leviathans in staat om Russische roulette en va-banque te spelen met de centen van kleine spaarders en beleggers en zette aldus de deur wagenwijd open voor de financiële crisis van 2007. Als dank voor bewezen diensten mocht Rubin achteraf zijn zakken gaan vullen bij Citigroup, een mastodont die er was gekomen na de intrekking van de Glass-Steagall Act, wat hem een appeltje voor de dorst opleverde van 126 miljoen dollar aan cash en aandelen.
Is het overdreven om te stellen dat Obama zijn afspraak met de geschiedenis gemist heeft en dat hij verzuimde om Amerika een nieuw tijdperk binnen te loodsen? Ik denk van niet en vrees dat de geschiedenisboeken hem voornamelijk zullen herinneren als de eerste zwarte president van de VS, een president die bovendien de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, maar wiens enige verwezenlijking van betekenis, ‘Obamacare’, meteen na zijn aftreden naar de prullenmand werd verwezen.
Een rode loper voor Trump
Zonder dat de naam van Donald Trump ook maar één keer genoemd wordt, leest The unwinding als een langgerekte kroniek van ‘s mans onaangekondigde overwinning. Een mens vraagt zich af of de top van de Democratische Partij Packers boek überhaupt gelezen heeft. Plaveiden acht jaar Obama enigszins het pad voor Trump, dan rolde de beslissing van de Democratische Conventie om niet Bernie Sanders maar Hillary Clinton te nomineren als kandidaat voor het presidentschap de rode loper voor hem uit.
Hillary Clinton, in de ogen van talloze Amerikanen een even amorele of immorele figuur als Donald Trump en de verpersoonlijking van de financiële kaste die de crisis van 2007 veroorzaakte en er ongestraft mee wegkwam. Een kille kenau, zo vol van zichzelf dat ze het niet nodig vond om in een aantal staten daadwerkelijk campagne te voeren, die immens hoge bedragen opstreek om de hoge heren van Wall Street en het bedrijfsleven te vergasten op verheven toespraken. Daarin vergeleek ze aan politiek doen met 'worsten draaien'. Ze verkondigde ook de boodschap weinig of geen affiniteit te hebben met de problemen van de man in de straat, én ze schoffeerde een aanzienlijk deel van het Amerikaanse kiespubliek door hen 'deplorables' te noemen.
Voor miljoenen kiezers is de Amerikaanse droom op dit moment dood en begraven en bij hen overheerst het gevoel dat het rechtssysteem in hun land niet voor iedereen op dezelfde manier werkt. Het opkomstpercentage bij de verkiezingen op 8 november bedroeg naar schatting net geen 57%. Amper 131,7 miljoen van de 232 miljoen stemgerechtigde Amerikanen kwamen die dag opdagen om een nieuwe president te kiezen.
Popular vote
Clinton won dan wel de zogenaamde ‘popular vote’, een ruime meerderheid van de Amerikaanse staten stemde voor Donald Trump als 45ste president van de VS. De Republikeinse Partij behield bij de tussentijdse verkiezingen voor het Congres zowel haar meerderheid in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat. Hoeveel weerzin en weerstand de persoon van Donald Trump ook mag oproepen, de man kwam op een democratische manier aan de macht door handig gebruik te maken van een kiessysteem dat in zijn kaart speelde. Niets nieuws onder de zon.
George W. Bush en nog drie andere presidenten deden het hem voor. Evengoed kan, gelet op de gelijkaardige, massale protesten nadien, dezelfde bedenking geformuleerd worden als in het geval van de brexit: zou de uitslag van de stembusgang er misschien anders hebben uitgezien, als alle zelfverklaarde Trump-haters zich effectief hadden laten registreren als kiezer en als zij op die bewuste dag in november daadwerkelijk gebruik hadden gemaakt van hun democratische recht om te stemmen en er eventueel niet aan hadden verzaakt?
Om de woorden van de Joseph de Maistre te parafraseren: 'In een democratie krijgt elk volk de regering die het verdient.' Betekent democratie niet ook dat we de uitkomst van het stemproces aanvaarden, zeker als de regels van het spel in acht genomen werden? Of wordt ze alleen een ‘pleidooi voor populisme’ als het resultaat ervan niet aan onze verwachtingen beantwoordt of met onze keuzes overeenstemt?
De vraag of we met Bernie Sanders als tegenkandidaat op 9 november in een andere wereld wakker geworden zouden zijn, zal voorgoed onbeantwoord blijven. Wie weet kan H.D. Thoreau' civil disobedience de ingeslapen democratie, niet alleen in Amerika maar ook in Europa, opnieuw wakker schudden en wat activistisch leven van onderuit inblazen.
