Er is iets opmerkelijks aan de redenering achter de verwachting dat moslims afstand zouden nemen van terreurdaden gepleegd “in naam van de Islam”. Niemand vraagt ernaar dat mensen met dezelfde nationaliteit als de terroristen, of met dezelfde haarkleur of dezelfde kledij zich distantiëren of verontschuldigen – waarom zouden mensen wiens religie diegene is waarop de terroristen zich beroepen dat dan wel moeten doen?
EEN DIRECT VERBAND?
Eén reden is dat wijd en zijd wordt aangenomen dat het de religie zelf is die de inspiratie vormt voor de gewelddaden – ook door wie zulke verontschuldigingen absurd zijn. Hierbij wordt verwezen naar de verzen in de Koran die geweld verheerlijken en aanmoedigen. Voor velen bestaat er een direct verband tussen de teksten en de terreurdaden.
Hoe robuust is zo’n verband? Het zoeken naar een verklaring voor gewelddaden beperkt zich niet tot de rol van godsdiensten. Toen in 1993 de tweejarige James Bulger werd vermoord door twee jongens die nauwelijks 10 jaar oud waren werd, vooral in de populaire pers, al gauw gespeculeerd dat gewelddadige video’s (zoals Child’s Play 3) de moordenaars zouden hebben geïnspireerd. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de vraag of gruwelfilms en gewelddadige videospelletjes ook daadwerkelijk mensen kunnen beinvloeden tot het plegen van geweld, maar er is weinig of geen bewijs gevonden voor een oorzakelijk verband.
Misschien is dat verband er niet omdat video’s of spelletjes niet direct aanzetten tot geweld. Wat als er iemand met (vermeende) autoriteit in het spel is? Al in 1968 dacht Charles Manson in de teksten van de Beatles boodschappen te horen die hem er uiteindelijk toe bracht zijn volgelingen aan te zetten tot het vermoorden van Sharon Tate en vier van haar vrienden. Sedertdien zijn er meerdere moorden geweest die men heeft geprobeerd in verband te brengen met muziek: gemakkelijk beïnvloedbare jongeren laten zich door hun idolen overhalen tot gewelddaden.
DE MACHT VAN DE INTERPRETATIE...
Het geval van Judas Priest is overigens interessant om nog een andere reden. Er werd namelijk beweerd dat er een achteruitgespoelde boodschap in de muziek zat. John Vokey (een van de coolere academici, die zelf niet zou misstaan in een heavy metal rockgroep) onderzocht dit fenomeen dat destijds o.m. door dominee Gary Greenwald werd aangehaald als drijfveer van Satanisme onder jonge rockfans. Prof. Vokey concludeerde dat er geen enkel bewijs is voor het overbrengen van subliminale boodschappen op deze manier.
Wat echter wél het geval is, is dat wanneer men vooraf wordt verteld wat men moet (of zou moeten) horen, men een boodschap kan horen, zoals in het clipje van Queen – wanneer iemand met overtuiging beweert dat Freddy Mercury achterstevoren zingt “It’s fun to smoke marihuana”, of zoals dit voorbeeld op spectaculaire manier illustreert.
De grote wereldreligies beroepen zich typisch op oude geschriften zoals de Koran, de Bijbel of de Talmoed, die bol staan van bloemrijke, ambigue taal, waaraan gemakkelijk uiteenlopende interpretaties kunnen worden gegeven (zoals dit Wikipedia artikel uitgebreid beschrijft). Miljarden moslims lezen een vers als
Doodt hen waar jullie hen aantreffen en verdrijft hen waarvandaan zij jullie verdreven hebben. Verzoeking is erger dan te doden. Strijdt niet tegen hen bij de heilige moskee, zolang zij daarin niet tegen jullie strijden. Als zij tegen jullie strijden, strijdt dan tegen hen; zo is de vergelding voor de ongelovigen. (Koran 2:191)
zonder daarin een bevel of een instructie te zien om een bomgordel aan te gespen of met kalasjnikovs de redactie van een weekblad neer te maaien. Slechts een kleine fractie van de moslims voelt zich hierdoor geroepen om, bij het roepen van “Allahu akhbar”, zichzelf (en een groep anderen) op te blazen. Kan de aanleiding voor zulke terreur desondanks bij de teksten liggen?
... VERSTERKT DOOR AUTORITEIT
Of wat als, net zoals bij het clipje van Regurgitator, voor een interpretatie wordt gezorgd, vooral als die wordt gedaan door een persoon die wordt beschouwd als autoriteit? Volgzaamheid met betrekking tot personen in een gezaghebbende positie is uitgebreid aangetoond in de psychologie, o.m. in het Hofling experiment (waarin verplegend personeel op instructie van ‘dokters’ patiënten dodelijke dosissen toedienden) en het Milgram experiment (waarin de proefpersonen ertoe worden aangezet iemand dodelijke electrische schokken toe te dienen).
De vraag is dan of het de teksten (en de religie die erop is gesteund) zijn waaraan het terrorisme moet worden toegeschreven, of de radicaliserende interpretatie. Specifieke invulling van teksten heeft overigens ook buiten het domein van de godsdienst tot geweld geleid – de Baader-Meinhof groep (later de Rote Armee Fraktion) vond haar inspiratie voor haar moordende aanslagen bij auteurs als Gramsci en Marcuse; de ideologie achter het Nazisme rustte op een (eerder selectieve) interpretatie van het werk van Nietzsche.
Men verwijst ook wel eens naar het relatief hoge aantal moslims dat terroristische daden goedkeurt, bijvoorbeeld op basis van deze opiniepeiling. Maar ook hoedt men zich best voor een al te letterlijke interpretatie. De vraagstelling is weinig precies, en kan net zo goed op het vermoorden van een cartoonist in Parijs, als op het opblazen van een groep Israelische soldaten in bezet Palestina slaan. Het feit dat tussen 64% en 83% van de ondervraagde moslims in Europa terroristisch geweld ter verdediging van de Islam nooit aanvaardbaar vinden is moeilijk te rijmen met de stelling dat het om een moorddadige religie gaat.
NIET TEKSTEN, MAAR MENSEN DRAGEN VERANTWOORDELIJKHEID
In plaats van te verwachten dat moslims zich distantiëren van gewelddaden gesteld in naam van hun religie is het misschien goed wat afstand te nemen van de idee dat religies zelf, of de teksten die hun kern vormen, de fundamentele reden zijn van het geweld. Want door de verantwoordelijkheid te leggen bij een godsdienst of een ideologie pleit men eigenlijk diegenen vrij die de echte verantwoordelijkheid dragen – de terroristen, en diegenen door wie ze werden geradicaliseerd.
En daarmee is niemand gediend.
