Deze boycot werd algemeen aanzien als de laatste getuigenis van het conflict uit 1962 tussen de USA en de toenmalige USSR dat bijna tot een kernoorlog leidde tussen beide grootmachten.
Waar ging het toen om? Fidel Castro, de leider van de Cubaanse guerrilla, verdreef na jarenlange gewapende strijd begin 1959 de militaire dictator Fulgencio Battista, die zelf door een staatsgreep aan het bewind was gekomen. De Cubaanse dictator mocht dan wel corrupt zijn, als verdediger van de Amerikaanse belangen werd hij wel door de VS gesteund. Zoals wel meer zou gebeuren door de Amerikaanse administratie in andere conflictgebieden, werd de nationalist Castro gezien als een communist en een gevaar voor de eigen invloed in de regio. Een handelsblokkade werd ingesteld in februari 1962. Het gevolg daarvan was dat Cuba de steun vroeg en kreeg van de USSR. Eind 1962 werd duidelijk dat de USSR middellange afstandsraketten met kernkoppen plaatste in Cuba die het Amerikaanse vasteland konden bereiken. De dreigende taal van de toenmalige president John F. Kennedy en de wederzijdse blufpoker tussen de grootmachten leidden bijna tot een nieuwe wereldoorlog, die wellicht tot een armageddon zou geleid hebben. Rechtstreekse onderhandelingen tussen Kennedy en Chroesjtsjov leidden in 1963 gelukkig tot een akkoord dat de lont uit het kruitvat haalde. Chroesjtsjov gunde de Amerikanen de publieke schijn van de overwinning hoewel de werkelijkheid ietsje anders was: de Sovjet-Unie ontmantelde zijn raketten in ruil voor in Turkije aanwezig Atlasraketten met kernwapen die gericht waren op de USSR. Dit luik van de onderhandelingen werd geheim gehouden. Belangrijk voor Cuba en de Sovjet-Unie was bovendien de belofte van Kennedy om na het debacle van de Varkensbaai-invasie, Cuba niet meer militair aan te vallen.
Alternatief
De gevolgen van deze overeenkomst zijn vandaag nog altijd merkbaar. Het is daarbij interessant om te duiden wat Kennedy nièt beloofde. Het handelsembargo bleef in voege en werd met de jaren zelfs uitgebreid. De USA had evenmin beloofd om niet verder te ijveren voor een regimeverandering in Cuba. Het aantal moordaanslagen doorheen de jaren op Fidel Castro is bijna niet te vatten. De teller zou sinds enkele jaren op het ongelofelijke cijfer van 638 zijn blijven steken!
Waarom is deze boycot nog in voege? Daarvoor zijn verschillende redenen aan te voeren. Battista-getrouwen vluchtten na de machtsovername massaal naar Florida waar ze de harde kern van het anti-Castro verzet zouden vormen. Geen enkele Amerikaanse presidentskandidaat kon deze invloedrijke groep voor het hoofd stoten waardoor bij verkiezingen het resultaat in de staat Florida naar het kamp van de verkiezingstegenstander zou kantelen. Een tweede reden was dat Cuba, meer dan ooit, noodgedwongen binnen de invloedssfeer van de USSR bleef. Een probleem voor de Amerikanen voor een eiland dat als het ware aan de voordeur van de VS lag. Cuba met Castro en Che Guevara was bovendien een voorbeeld voor andere Latijns-Amerikaanse landen dat een revolutie wèl kon slagen en kon volgehouden worden tegenover een grootmacht. Een voorbeeld dat de VS maar al te graag de kop had ingedrukt. Ruimer gezien betekende Cuba voor de VS trouwens nog een angstwekkender gegeven, namelijk dat de wereld werd getoond dat er nog andere economische systemen, in casu het socialisme, succesrijk konden zijn. Daarmee werd gesteld dat er alternatieven waren voor het dominerende neoliberaal model. Na de val van de Sovjet-Unie was immers rechtstreekse economische steun uit het Oostblok weggevallen, maar het eiland wist zich desondanks staande te houden en de geneeskundige zorgen voor de bevolking zijn er tot op heden een voorbeeld voor een groot deel van de wereld gebleven.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de VS tot op heden het systeem hebben trachten te ondermijnen. Regelmatig kwamen er ophefmakende onthullingen die echter, voor degenen die oog hadden voor de relaties tussen Havanna en Washington allesbehalve verbazing wekten. De meeste ondermijnende acties gebeurden de laatste jaren via Amerikaanse NGO’s om oppositiebewegingen, onder het mom van het bevorderen van ‘democratie’, wind in de zeilen te geven. Zo was er de Amerikaanse ontwikkelingshelper van USAID, Alan Gross die nu door de Cubaanse autoriteiten naar aanleiding van de onderhandelingen met de VS werd vrijgelaten. Hij werd in 2009 opgepakt voor het leveren van satelliettelefoons en computers aan de Cubaanse oppositie. Dat jaar kwam ook aan het licht dat USAID jongeren uit Venezuela, Costa Rica en Peru clandestien als toerist naar Cuba stuurde om leeftijdsgenoten in Cuba te ronselen in de hoop dat deze een revolutie zouden helpen veroorzaken. De US moest in augustus 2014 eveneens toegeven dat ditzelfde USAID via Amerikaanse HIV preventiewerkers trachtte Cubaanse jongeren te rekruteren. Pikant detail: President Obama zou persoonlijk toelating voor deze operatie gegeven hebben.
Controleverlies
Vanwaar dan deze plotselinge wending in de diplomatieke houding van de VS tegenover Cuba? Deze ‘koersverandering’ van 180° komt bijzonder vreemd over, gezien het feit dat de geheime bilaterale onderhandelingen tot normalisatie van de relaties tussen beide landen reeds geruime tijd plaatsvonden, terwijl anderzijds tegelijkertijd uitlekte dat de VS nog altijd ondermijnende acties tegen het land voerden.
Maar zoals reeds gezegd: “Als de vos de passie preekt, boer pas op je ganzen.” De VS heeft altijd getracht situaties in andere landen naar haar hand te zetten. De voorbeelden zijn legio. Al dan niet succesrijke militaire interventies in Vietnam, Panama, Grenada, Afghanistan, Irak, Jemen, Somalië, Soedan, Libië, Syrië ... Zonder dan nog de gepromote staatsgrepen en ondermijnende activiteiten tegen wettige regeringen te vermelden. Zonder hier dieper in te gaan op de huidige geopolitieke situatie op wereldvlak kunnen we stellen dat Washington beseft dat een deel van de wereld aan haar controle dreigt te ontsnappen. Rusland legt zich niet meer neer bij de dictaten van de VS terwijl China stil maar gestadig zijn macht uitbouwt. Veel landen uit Zuid-Amerika, de achtertuin van de VS, willen hun eigen koers varen met het besef dat hun belangen niet altijd dezelfde zijn als die van de VS.
Een handelsembargo van 60 jaar tegenover Cuba heeft de regering in Cuba niet in te grote problemen gebracht. Het heeft daarentegen wel de morele reputatie van de VS in hoge mate geschaad. Het sterkhouden van Cuba heeft dit land bovendien in de derde wereld veel goodwill opgeleverd. Goliath heeft immers niet kunnen winnen van David. Nu Rusland de relaties met Cuba opnieuw nauwer tracht aan te halen, vindt de administratie in Washington het tijd om het over een andere boeg te geven. Een nieuwe formule tot het destabiliseren van onwillige landen werd reeds enkele malen succesrijk uitgeprobeerd: in Joegoslavië werd in de jaren 90 van vorige eeuw de oppositie tegen president Milosevic materieel en financieel gesteund. In Oekraïne werd een “Oranje” revolutie in 2004 succesrijk uitgetest en dit jaar nog herhaald. De Hong-Kong protestbeweging werd uitgebreid gesteund en geprezen waarbij de Chinese leiders werd gevraagd om meer “democratie” toe te staan.
De VS weet maar al te goed, dat Raoul en Fidel Castro niet zullen blijven leven. De generatie die de dictatuur van Battista nog persoonlijk heeft meegemaakt en die het verschil met de aanpak door het socialisme heeft ondervonden, is eveneens hoogbejaard. Deze groep die het socialisme steunt, verdwijnt dus langzaam en wellicht definitief. De toekomst is aan jonge generaties die enkel het huidige systeem kennen. Ze zijn zich bewust van hun relatieve armoede en de verlokkelijke luxe die aan de overzijde van de Caraïbische zee lonkt. Hun eigen politiek en economisch systeem schijnt vastgeroest in het verleden net zoals de oldtimer auto’s in Havana, zo weggeplukt uit een film van de jaren 50. Voor elke bevolking die zich de laatste decennia waar dan ook in de wereld heeft losmaakt uit communistische, ogenschijnlijk voorhistorische systemen, lijkt het kapitalisme, de vrije markt, het nieuwe eldorado.
Slachtofferschap
De toekomstige werkwijze van de VS staat eenvoudigweg vermeld in de persverklaring van het Witte Huis van 17 december jongsleden. De toon wordt van in het begin gezet. Over het mislukken van de boycot:
Though this policy has been rooted in the best of intentions, it has had little effect – today, as in 1961, Cuba is governed by the Castros and the Communist party.
Of wat nu geprobeerd, jongens? Het ultieme doel wordt wel duidelijk en eerlijk gesteld:
Today, we are renewing our leadership in the Americas.
En wat verder:
change in Cuba that is consistent with U.S. support for the Cuban people and in line with U.S. national security interests.
Maar hoe zullen we dat dan doen? De klassieke remedie zal wel helpen zeker?:
(...) continued strong support for improved human rights conditions and democraticre forms in Cuba (...)
Vervolgens worden een twaalftal maatregelen opgesomd om de invloed in Cuba te vergroten, via sociale contacten, waaronder natuurlijk televisie en internet en vrijhandel die ongetwijfeld de eigen Cubaanse productie zal tenietdoen. En wat met de befaamde sociale zekerheid, de uitstekende gratis geneeskunde, waarop elke Cubaan van hoog tot laag beroep kan doen?
Our efforts are aimed at promoting the independence of the Cuban people so they do not need to rely on the Cuban state.
Okee ... maar wat dan met de ondermijnende acties van USAID tot dusver?
The Administration will continue to implement U.S. programs aimed at promoting positive change in Cuba (...)
Mocht ik Cubaan zijn, ik zou bij het lezen van het geheel van deze verklaring, wel heel ongemakkelijk op mijn stoel beginnen schuifelen. Het lijkt dan ook bevreemdend dat de Cubaanse regering is ingegaan op het geflirt van de Obama administratie. Kon ze echter wel anders? De sterkte van het ‘regime’ - een woord waaraan ik een bloedhekel heb - hangt vreemd genoeg in zekere mate af van het slachtofferschap van een ‘agressie’ door de VS. Het bezorgt het land populariteit en geeft het bewind een voorwendsel om de persoonlijke vrijheden te beperken als bescherming tegen de buitenlandse “agressie”. Het was dan ook zowat onmogelijk voor Raoul en Fidel Castro om het “geschenk”om de bilaterale betrekkingen te normaliseren te weigeren, ook al waren ze zich terdege bewust van de giftigheid van dit geschenk.
Het zal voor de Cubaanse leiders koorddansen op een slappe koord worden om de eigen instellingen en de ongebondenheid van Cuba te vrijwaren. Een slappe koord aan het ene eind vastgehouden door de VS en aan de andere kant door Rusland.
Een verhaal waarvan we stellig kunnen zeggen: wordt vervolgd.
