Manchild
In de popsong Woman zingt John Lennon: 'Woman, I know you understand the little child inside the man.' Het nummer zou een ode aan de vrouw kunnen zijn, ware het niet dat Lennon in dit lied helaas een klein beetje te veel over zichzelf zingt. Hij bedankt de vrouw weliswaar scheutig. Zonder een dame zou hij niet hebben weten wat gedaan, onwetend zijn over de betekenis van succes. Hij heeft mevrouw al veel pijn gedaan en met veel zorgen opgezadeld, bla, bla, bla, I never meant to hurt you. Bovendien mag hij zich in haar bijzijn infantiel gedragen. En ze is er nog steeds- dat is een mirakel. Cherchez la femme kan soms zo meelijwekkend klinken.
Het gezond verstand schrijft voor dat je pas van een ander kan houden als je eerst van jezelf houdt. Zou ik het gezond verstand ooit durven tegen te spreken? Er zit een kleine jongen in elke man, daar heb ik ook al niet van terug. Het Peter Pan-syndroom lijkt ontworpen voor mannen; Neverland een sanctaurium voor manchildren.
Peter Pan heeft een piemeltje: staat als een paal boven water. Mannen kunnen complexloos al hun jongenshobby's blijven uitoefenen tot de dag dat ze dood vallen. Mannen mogen zich als puberjongens kleden, rondsloffen in All Stars, slonzige jeans en slobbertruien en nog steeds kunnen ze multimiljonair worden. Omgekeerd evenredig heeft het gevoel voor zelfliefde van een man echter de neiging om sneller tot wassing te komen dan dat van vrouwen. Boys will be boys is de donzigste mantel der liefde. Girls will be girls, een jas die nooit voorradig is geweest.
Tegen het einde van de lagere school hadden de meeste meisjes uit mijn klas hun barbiepoppen al naar de zolderkamer verbannen. De jongens bleven nog gretig met autootjes, Playmobil en lego spelen. Ik herinner me nog met precisie in het eerste leerjaar hoe de schoolbus ooit pech kreeg op de parking van de VTM-studio's in het verre Vilvoorde. Het was Steven De Sutter die onophoudelijk begon te huilen omdat hij dacht dat hij zijn mammie nooit zou terug zien. 'Ze gaat deze avond voor mij gekookt hebben. Wat nu?'. De aanwezige leerkrachten vonden het allemaal een aandoenlijk tafereeltje. Een jongetje dat zijn mammie mist.
Deze anekdote heeft me niet enkel doen inzien dat Steven De Sutter de morele veerkracht van een vanillepuddinkje had. God, ik had zo'n crush op hem. Maar eveneens dat de kans belachelijk klein was dat een meisje in huilen zou uitbarsten omdat ze haar pappie miste. In de eerste plaats omdat iemand haar zou laten voelen dat ze zich niet als een klein meisje mocht gedragen. 'Je gaat het met je traantjes toch niet gaan verpesten voor alle andere vrouwen. Ze zijn al zo achtergesteld.'
Roze boudoir van oppervlakkigheid
Versta me niet verkeerd. Deze samenleving moedigt ons aan om er als kleine meisjes uit te zien. Ons uit te rusten met strikjes, bolletjes en snoeproze accessoires. Minderjarige meisjes mogen op de covers van magazines staan (die in handen zijn van invloedrijke mediamagnaten), ze mogen hoofdrollen spelen in Hollywoodfilms (neergepend door mannelijke scenaristen), ze mogen met hun onvolgroeide lichamen het standaardschoonheidsideaal bepalen (volgens de grillige codes van de male gaze du jour).
En kerels bij de vleet die het waarderen als vrouwen de moeite doen om zich vrouwelijk uit te dossen. (Gemak, er is niets waarmee je een man meer kan castreren.) Hoge hakken, rode lippen, frivole rokjes: high fives te over als we erbij lopen als girlie girls. Maar beginnen we de gesprekken te vervuilen met bedenkingen over diezelfde hoge hakken, rode lippen en frivole rokjes; gedragen we ons als vrouwen in plaats van louter een bewegend vrouwbeeld te zijn: dan beginnen de jongens vaak te puffen. Ze haken ostentatief af voor zoveel wuft gedoe. Oké, somtijds is er tijd voor een vertederde opmerking. That we break just like a little girl, zoals Dylan ooit zong. Maar daarmee is de kous dan ook weer af.
Vrouwelijkheid is immers in essentie een beeld om de voyeuristische noden van de mannen te bevredigen. De ideale vrouw enigszins stom. Mannen, zogezegd visueel ingestelde wezens. De meerderheid van de wereldbevolking is vrouw, maar de hele leefwereld van de vrouw is nog steeds gereduceerd tot een hermetische niche waar je mannen niet mee moet lastig vallen. Daarom is het stereotype van the girl next door en de springt-in't-veld in het leven geroepen, de halve jongen die gewoon one of the guys is. Scheten laat, naar voetbal kijkt, met je gaat biljarten en je nooit lastig valt met haar klaagzangen over menstruatiekrampen. Het spreekt boekdelen dat het mannelijke eqiuvalent van de one of the guys-girl next door de homoseksuele beste vriend is. Met andere woorden een man die zo close is met zijn fag hags dat hij niet in staat is om hen nog langer seksueel aantrekkelijk te vinden.
Echte compliciteit tussen man en vrouw lijkt vaker de antithese van de invulling die men aan romantische liefde geeft. Een ontheiliging. Zoals in The Great Gatsby de liefde tussen Daisy en Gatsby enkel mogelijk is wanneer Gatsby zich voordoet voor iemand die hij niet is. Als verkoper van luchtkastelen, terwijl hij Daisy op een onbereikbaar voetstuk plaatst. De roman van F. Scott Fitzgerald is haast negentig jaar oud. Toch lijkt het verhaal een metafoor voor de funeste visie op romantische liefde waar onze huidige tijdsgeest nog steeds mee kampt, een verheerlijking van een verknipt romantisch ideaal, waar niemand zichzelf mag zijn.
Als je hogerop wil als vrouw weet je dat je beter kan wachten tot een man je uit je roze boudoir van oppervlakkigheid komt zuigen. Het is niet alsof hij tijd heeft of zich belachelijk gaat maken door daar ooit een voet binnen te zetten. En trouwens, hij begrijpt niet zo goed wat wij daar allemaal doen in het Neverland van de meisjes. Net zoals de jongens nooit begrepen wat we deden in de balletles. Het was alleszins niet bijster sportief. Of wanneer alle jongens stopten met Latijn om Wiskunde-Wetenschappen te volgen en Latijn plots een studierichting voor achterlijke trutten werd.
Geïnternaiseerde misogynie en Lana Del Rey
In de film Cement Garden stelt Julie, het vrouwelijke hoofdpersonage gespeeld door Charlotte Gainsbourg het probleem scherp.
Girls can wear jeans and cut their hair short, wear shirts and boots, because it's OK to be a boy, but for a boy to look like a girl is degrading, because you think that being a girl is degrading. But secretly you'd love to know what it's like, wouldn't you? What it feels like for a girl?
Het zijn overigens niet enkel mannen die een negatief oordeel uitspreken over alles wat vrouwelijk en meisjesachtig is. De feministische Pink Stinks-beweging die zich keert tegen gendergenormeerd speelgoed heeft niet voor niets als slogan Pink Stinks gekozen. Roze stinkt. De kleur die gangbaar met vrouwen wordt geassocieerd is voor hen de emanatie van het seksistische kwaad. Deze bezorgde moeders verklaren dat ze niet an sich tegen roze zijn, maar voor diversiteit, maar het feit dat ze zo'n onverholen veroordelende positie innemen ten aanzien van de meisjeskleur par excellence spreekt boekdelen over de geïnternaliseerde misogynie die ze uitdragen. Je bent als meisje pas intelligent en vrijgevochten als je jezelf uit je roze boudoir van oppervlakkigheid weet te zuigen. En als het geen man is die je verjaagt, dan zal je zogezegde feministische moeder het wel voor je doen.
Als klap op de vuurpijl van de geïnternaliseerde misogynie was er onlangs de girl-discussie in het Verenigd Koninkrijk. Aanleiding was de censuur die de BBC had toegepast in een sportprogramma waar een presentator zich had beklaagd dat hij tot moes was geslagen door een negentienjarige judoka, a girl. Overgevoelig, maar geen reden tot paniek. Het is echter in het debat nadien toen verschillende feministen bevestigden hoezeer ze zich stoorden aan het woord girl, het standaard woord om een jonge vrouw te benoemen, en meenden dat ze liever het nog neutralere woord vrouw verkozen, dat ik besefte: met man en macht, maar met de terreur van de zogezegde neutraliteit eerst, zullen we uit onze boudoirs worden gezet.
Blijft over: het mysterie
De meeste mannen zullen het je bevestigen: een vrouw die graag praat is niet aantrekkelijk. De ideale vrouw is immers enigszins stom. Soms mag ze schuchter ja prevelen, maar eerst moet ze enkele keren nee fluisteren. (Anders is ze een slet.) Een vrouw die niets aan de verbeelding kan over laten is geen echte vrouw. You have to tease to please. Er is niet echt een mannelijk equivalent voor het voorschrift.
De cultus van de mysterieuze vrouw, geälienneerd en getormenteerd, de fatale vrouw, is het negatief van de irritante, frivole spring-in't-veld.
Het vrouwelijke rookgordijn, Lana Del Rey is de meest recente veruitwendiging van dat concept van de mysterieuze ijskoningin. Het zij in de kluchtige variant, als de reïncarnatie van de gekwelde femme fatale die eerst te voorschijn kwam als tragedie in de hoedanigheid van pakweg Marilyn Monroe. De act van de Amerikaanse zangeres, die half cynisch marketingconcept, half puberaal pseudokunstproject is, laat zich samenvatten door de volgende premisse: oeps, ik dacht dat dit een verkleedpartijtje was met als thema film noir.
Onlangs verklaarde Lana Del Rey in een interview dat het feminisme haar niet kon boeien omdat het een concept was dat haar niet interesseerde. Symptomatisch voor een vrouw wier zelfbeeld zich enkel laat verbuigen in termen van concepten, kunstmatige duisternis en gerecycleerde nostalgie. Het is overigens haar goed recht om te koketteren met fantasieën waarin ze gangsterviriendinnetje is of een aan lager wal geraakte starlet, om haar album Ultraviolence te noemen en in essentie de tevergeefse klankband te voorzien bij een personage dat geen stem heeft. Ik kan echter niet boos worden op Lana zoals ik andere woeste feministen heb zien doen op het internet: wat kan een handpop mij leren over hoe interessant emancipatie al dan niet is? Of überhaupt over wat dan ook.
Feit is: de mysterieuze Lana Del Reys én de zichzelf wegcijferende girl next doors zijn de verpersoonlijkingen van hetzelfde vrouwbeeld. Een vrouwbeeld dat in essentie bestaat en leeft in de verbeelding van kinderachtige mannen en geboorte geeft aan romantische idealen waar je moet pretenderen om te beminnen en die een echte, oprechte compliciteit tussen man en vrouw in de weg staat.
Princesse lointaine en manic pixie dream girl
Want heeft de vrouw zich werkelijk ooit kunnen onttrekken aan het ideaalbeeld van de princesse lointaine, zoals geijkt in de middeleeuwse literatuur, een onbereikbare liefde waar men liever naar smacht, hunkert en verlangt dan met haar werkelijk kennis te maken, in de fatsoenlijke en minder fatsoenlijke betekenis van het woord? Alle stemrecht, anticonceptiepillen en ritssystemen hebben er weinig aan kunnen doen. De hoofse liefde is springlevend. Vrouwen die worden bezongen, die we zien in films en waarover we lezen in boeken worden nog steeds hoofdzakelijk gedroomd in de hoofden van mannen.
Het alomtegenwoordige stereotype van de Manic Pixie Dream Girl, de nieuwerwetse verbuiging van de princesse lointaine, het bruisende, ietwat neurotische prinsesje dat in alle hippe films het leven van gedeprimeerde, uitgezogen mannen moet gaan opvrolijken, houdt de droom in stand. Getuige films als Submarine, 500 Days of Summer, Eternal Sunshine of The Spotless Mind, ... Denkoefening, In hoeveel romantische komedies wordt een depressieve jongedame op een hyperactieve Manic Pixie Dream Boy getrakteerd? (En dat terwijl vrouwen nota bene meer kans maken om depressief te wordan dan mannen.)
Roman Holiday, een romantische komedie uit 1953 met Audrey Hepburn en Gregory Peck, is een klassieker in het genre. De film verhaalt de ontmoeting in Rome tussen een overbeschermde prinses, Princess Ann, en een niets vermoedende verveelde Amerikaanse journalist, Joe Bradley. De chemie tussen beide personages pakt net als in The Great Gatsby vooral omdat personages niet weten wie ze eigenlijk zijn. Princess Ann ligt bovendien voor de simpele persmuskiet die Joe Bradley is, helemaal buiten zijn bereik en is behoorlijk beschonken en net in het geniep uit haar prinselijke boudoir gevlucht als ze contact met hem maakt. Enerzijds zou men kunnen opperen dat het verhullen van elkanders identiteit en de sociale mismatch tussen beide minnaars van een nacht noodzakelijke narratieve obstakels zijn om uiteindelijk na een geslaagde hordeloop luidkeels de liefde als zegelied te kunnen joelen, maar het staat buiten kijf dat daarin ook intrinsieke aantrekkingskracht tussen beide personages schuilt. Het is meer dan een narratieve kunstgreep. De charmante wereldvreemdheid van Princess Ann is wat Joe Bradley helemaal in den beginne zal vertederen. De afstand tussen de twee geliefden is wat van hun liefde doet ontkiemen, de reden van hun liefde.
Dat verveelde mannen het moeten hebben van nog meer verveelde vrouwen, blijkt ook uit Lost In Translation, de indiesensatie uit 2003, het regiedebuut van Sofia Coppola. Charlotte, een hoogopgeleide, gehuwde Amerikaanse vrouw, ergens vooraan in de twintig, strandt in de film in Tokio, om haar echtgenoot bij te staan, een succesvolle fotograaf. Ze blijkt in Tokio vooral te moeten wachten, lijzig rond te sloffen in roze slipjes op haar grootstedelijke hotelkamer, een minder gezellige, exotische boudoir. Hetzelfde hotel herbergt nog een wachtende ziel, de acterende hasbeen, Bob Haris, die naar de Japanse hoofdstad is afgezakt om een vetbetaalde, maar volledig achterlijke whiskeycommercial in te blikken. De grijsaard deelt gedurende de film met mondjesmaat zijn levenswijsheden met de jonge Charlotte in de hotellobby en in het aliënerende Japanse nachtleven. Charlotte verkeert duidelijk nog in die levensfase waarin ze nog niet weet wat ze wil, behalve dat ze dit niet wil. Ze klaagt bijvoorbeeld dat ze zelf ook door een fotografiefase is gegaan waar ze paarden en haar voeten fotografeerde. Maar dat bleek toch haar ding niet. (Misschien omdat ze met een professionele fotograaf is getrouwd en het vanzelfsprekend vond om zich weg te cijferen.)
Het is de besluiteloosheid van Charlotte die de basis vormt van de aantrekkingskracht tussen beide personages. De melancholie van Bob Harris balanceert de besluiteloosheid van Charlotte niet helemaal uit. Bob is in staat om een kristalhelder bilan van zijn leven op te maken en ook al is het met loden voeten en om puur alimentaire reden, hij kiest resoluut voor het acteursbestaan, daar waar Charlotte gedurende de hele film geen idee heeft van waar ze mee bezig is. Die assymetrie tussen beide personages is treffend en lijkt alweer een conditio sine qua non voor hun aantrekkingskracht.
Gwen Stefani haalde meer dan vijftien jaar geleden al in Just a Girl hard uit naar het cliché toen ze zong: 'Take this pink ribbon off my eye... This world is forcing me to hold your hand.'. De slordig uitgewerkte meisjespersonages, kekke armsnoepjes, troostmeisjes worden je aan de lopende band door de maag gesplitst. Vrouwen die enkel bestaan bij gratie van een gekweld mannelijke hoofrolspeler die zijn leven maar niet op orde krijgt. In Eternal Sunshine of The Spotless Mind klaagt het hoofdpersonage Clementine vertolkt door Kate Winslet op een gegeven moment dat mannen haar slechts zien als een concept, dat ze van haar verwachten dat ze hen gaat vervolledigen of hen van hun levensmoeheid moet verlossen. 'I'm just a fucked-up girl who's looking for my own peace of mind, dont assign me yours.', foetert ze. Daarmee geeft ze niet enkel articulatie aan haar persoonlijke onbehagen maar legt ze tegelijkertijd de tragiek achter alle Manic Pixie Dream Girls bloot, en de grote lacune die in de mainstreamculruur heerst in de portrettering van vrouwen.
Maar de film die in dezen de kroon spant is Her, waar de levensmoeheid van het hoofdpersonage, Theodore, niet dient te worden verjaagd door de aanwezigheid van een frivole, wat ontwrichte hinde, maar door een computerprogramma volledig gemodelleerd door Theodore zelf, Samantha genoemd. Her had de ideale insteek kunnen zijn om kritiek te leveren op de hele lading Manic Pixie Dream Girls waar we de afgelopen jaren mee zijn plat geknuppeld, helaas blijft de prent steken in steriel melancholisch geruk. Op een gegeven moment eist Samantha meer tijd voor zich omdat ze voelt dat haar ontwikkeling wordt belemmerd en groeien beide geliefden uit elkaar. De lering die we daaruit moeten trekken is dat echte intimiteit blijkbaar toch niet iets is wat zomaar gesimuleerd kan worden. Een technisch mankement.
De mislukking is echter in de eerste plaats ontstaan uit de instemming van Theodore om vrijwillig een romantische relatie aan te gaan die gestoeld is op een fundamenteel asymmetrische dynamiek. Op een computerprogramma dat niet iemand anders beweert te zijn als begoocheling van zijn identiteit, maar die ontologisch enkel kan pretenderen en nooit zal kunnen zijn. Het is niet de beperking van de technologie die de relatie in wezen heeft doen mislukken, maar Theodore die er simplistische romantische principes op nahoudt. Zoals de meeste films die op die leest geschoeid zijn, waar een eenzame man aansluiting probeert te zoeken tot vrouwen wier volledige persoonlijkheid hij niet schijnt te willen bevatten. Vastgeroest in vage idealen van een moderne variant van hoofse liefde.
Meisjes
Maar het kan anders. De Amerikaanse serie, Girls, dankt haar succes aan de compromisloze portrettering van vier eigentijdse, volwaardig uitgewerkte vrouwenpersonages. Daar waar series als Sex And The City en Gossip Girls romaneske lifestylebijlagen waren, reclame voor schoenen, make-up en taartjes met een verhaaltje als teaser, slaagt de reeks er in een realistischer vrouwbeeld te vertolken. Een vrouwbeeld dat het conceptuele overstijgt. Getuige de vele mannen in mijn omgeving die bekennen dat ze dankzij Girls toegang kregen tot het ondoordringbare rijk der vrouw.
Toch is het een lichtjes beledigende vaststelling, komende van mannen die dagelijks omringd zijn met vrouwen. Ik juich een realistischere portretering van vrouwen en relaties met een warm hart toe, maar kan me niet van de volgende gedachte ontdoen: Hoe komt het dan dat die mannen dan nooit naar ons hebben geluisterd?
Waarom hadden ze een teeveereeks nodig om een poging te ondernemen om echt af te zakken naar onze roze boudoirs?
Cherchez la femme kan nochtans zo eenvoudig zijn.
