Wanneer een niet-westerse persoon of groepering een aanslag pleegt op eigen bodem, krijgt die gebeurtenis niet dezelfde media-aandacht dan wanneer een westerling een aanslag pleegt op de eigen samenleving. Niet alleen besteden nieuwsmedia minder ruimte aan niet-westers terrorisme, de berichtgeving is vaak eenzijdig, vertekend en stereotiep. In de scriptie van Han Lagring (Universiteit Gent) wordt duidelijk hoe deze vertekende aandacht precies vorm krijgt en hoe ze bijdraagt aan de bevestiging van globale ongelijkheden. ‘Hun terrorisme is duidelijk het ‘onze’ niet’, aldus Lagring.
De ene terreurdaad is de andere niet
Aan de hand van de onderzoeksmethode Critical Discourse Analysis (CDA), analyseerde Lagring verschillende journaals van VRT en VTM en maakte hij een vergelijking tussen de berichtgeving van één westerse aanslag en de berichtgeving van zeven niet-westerse aanslagen, allen gepleegd op eigen bodem (zogenaamd ‘intern terrorisme’). Zo vergeleek hij de bekende aanslag door Anders Breivik in Noorwegen op 22 juli 2011 met verschillende aanslagen in Irak, Pakistan en India, allen in 2011.
‘Het verschil in berichtgeving is treffend’, aldus de onderzoeker. Zo is het duidelijk dat aanslagen van westerlingen op westerse bodem vaak worden afgeschilderd als afwijkend van de eigen idealen en waarden. Bij de aanslagen in Noorwegen hadden de journaals aandacht voor de dader, zijn motieven, zijn psychologische toestand en zelfs voor zijn sociale omgeving.
In de bevestiging van de eigen westerse waarden brachten onze media de dader Breivik naar voor als een alleenstaand geval; de sociaal geïsoleerde eenzaat die wel voorkomt uit ‘onze’ westerse samenleving, maar niet ‘onze’ waarden deelt. Terrorisme werd in dit geval dus sterk geïndividualiseerd. Het werd weggehouden van het ideaalbeeld van een vredevolle westerse samenleving. Bij aanslagen buiten het Westen verdwenen (mogelijke) daders echter in een anonieme massa. Het publiek kreeg geen inzicht in de mensen achter de terreurdaden, laat staan in hun motieven en sociale omgeving.
Bij deze aanslagen focusten de Vlaamse televisiejournaals niet zozeer op hoe terrorisme afwijkt van de maatschappelijke idealen, maar wierpen ze daarentegen impliciet een beeld op van niet-westers terrorisme als typisch of normaal voor een bredere samenleving.
Westerse daadkracht
Maar de masterproef bracht nog meer verschillen aan het licht. Bij de aanslagen in Noorwegen namen de journaals immers ook slachtoffers en hun hulpverleners (en bij uitbreiding de hele Noorse bevolking) in beeld en lieten hen veelvuldig aan het woord. Media benadrukten niet alleen het menselijk leed en processen van rouw, maar ook de actie en hulp van hulpdiensten en gewone Noren. Noorse en andere westerse autoriteiten kwamen naar voor als actoren die deelden in het verdriet, maar ook actie ondernamen om dergelijk leed in de toekomst te vermijden. De journaals schiepen volgens de onderzoeker dan ook een beeld van westerse daadkracht, solidariteit, controle en actie.
Beeld van inferieure Oosten
Buiten het Westen daarentegen, lieten onze journaals slachtoffers, hun hulpverleners en betrokkenen grotendeels uit beeld en werden ze niet of nauwelijks gehoord. Hun leed werd met andere woorden grotendeels onzichtbaar gemaakt. Het dominante beeld dat Lagring zag opduiken in de journaals was dat van passiviteit. Zowel de gewone burgers als de hulpverleners en staatsleiders verdwenen in een hulpeloze, passieve en machteloze massa. Ze leken niet in staat een antwoord te bieden op de aanslagen en leken niet dezelfde (superieure) daadkracht van het Westen te hebben, zo blijkt uit de studie.
Deze bevindingen staan niet op zichzelf. Lagring baseerde zich op verschillende theorieën over discours en Oriëntalisme, die allen wijzen op de manier waarop westerse waarden van vrede en democratie impliciet naar boven komen en bevestigd worden in en door media. Ook volgens het onderzoek brachten onze Vlaamse journaals deze waarden naar voor als superieur en in schril contrast met de inferioriteit van de Oosterse maatschappij.
Lagring besluit: “Het is niet de bedoeling om met deze studie te veralgemenen en een beeld op te hangen van dé westere berichtgeving over globaal terrorisme. Het onderzoek probeert louter enkele opvallende punten en tegenstellingen die duiden op onderliggende en impliciete discoursen in de Vlaamse televisiejournaals, bloot te leggen.”
De studie van Han Lagring is te bekijken in de Vlaamse Scriptiebank
