Lagarde gaf toe dat de voorspellingen van het IMF inderdaad verkeerd waren, maar vereist dit werkelijk een excuus? Het is natuurlijk verleidelijk wanneer je, als sterjournalist, iemand als Christine Lagarde in het nauw kunt drijven door ze te confronteren met uitspraken uit het verleden die niet blijken te kloppen. Ook al was het eigenlijk IMF hoofdeconoom Olivier Blanchard die Osborne had beschuldigd van gevaarlijk beleid, hij opereert onder Lagardes leiding, dus zij draagt zeker mede verantwoordelijkheid.
Wat zijn de feiten? In het voorjaar van 2013 voorzag het IMF voor het Verenigd Koninkrijk een groei van 0.7% en 1.5% voor respectievelijk 2013 en 2014. De recente groeicijfers (1.7% voor 2013, en een –nu– door het IMF verwachte 2.9% voor 2014) staan inderdaad in sterk contrast met die voorspelling. Het IMF zat er destijds dus wel degelijk naast. Maar was Andrew Marr daarom gerechtvaardigd om te blijven vragen waar die excuses dan wel bleven?
Marr: ‘Have you said, “George, we’re terribly sorry – a year ago when we accused you of playing with fire, we were wrong and you were right!”?’
Lagarde: ‘We underestimated growth for the UK, and our forecast has been proven wrong by the reality of economic developments.’
Marr: ‘Have you apologized to George Osborne?’
Lagarde: ‘I acknowledge that we underestimated growth – do I need to get down on my knees? We were not the only ones to get it wrong, most forecasters got it wrong.’
Wijsheid achteraf is natuurlijk altijd makkelijk – de Engelse term hiervoor is hindsight bias, een tendens om, na de feiten, de voorspelbaarheid van diezelfde feiten te overschatten. (In wat destijds ongetwijfeld een intense bui van ironie moet geweest zijn noemde Professor Dan Ariely, een van de autoriteiten op het gebied van irrationeel gedrag, het onderzoekscentrum dat hij in 1996 oprichtte het Center for Advanced Hindsight.)
We hebben met zijn allen inderdaad de neiging datgene wat werkelijk gebeurt zoniet als onvermijdelijk (“het moest gebeuren!”), dan toch als voorspelbaar (“Ik had het wel gedacht!”) te beschouwen. We zoeken immers naar consistentie in de wereld, en het zijn dan precies de voorspellingen die in overeenstemming zijn met de realiteit die we als consistent ervaren. Dit is waarom we zo graag geloven dat de telefoon altijd aan het bellen gaat op het moment dat we onder de douche staan, of dat het in de supermarkt altijd net die kassa is waar wij in de rij staan waar het het langzaamst vooruit gaat.
De situaties die overeenstemmen met onze theorie komen veel gemakkelijker voor de geest dan de keren dat we ongestoord kunnen douchen, of dat we in geen tijd voor onze waren hebben betaald. Maar in het geval van George Osbornes fiscale beleid waren er natuurlijk flink wat professionele (en toog-)economen die ook vorig jaar al beweerden dat het IMF het verkeerd voorhad. Deze kan men dan ook niet van wijsheid achteraf beschuldigen, en wie toentertijd voorspelde dat de Britse economie, onder de maatregelen van de chancellor, het veel beter zou doen dan het IMF beweerde, kan dus terecht zeggen dat Lagarde en haar organisatie het fout voorhadden.
Toch is dat te kort door de bocht. Stel dat een collega van u elke week Lotto speelt. Elke week vraagt ze u, “En, denk je dat ik de hoofdprijs ga winnen deze week?” En u, rationeel als u bent, antwoordt zonder mankeren, “Nee, natuurlijk niet – je bent je geld weer aan het weggooien!”. En dan, op een mooie dag, wint uw collega wel degelijk de jackpot. Betekent dit dat u er deze week naast zat? Strikt genomen wel, natuurlijk: u zei dat uw collega niet zou winnen, en toch deed ze dat. Toch was uw voorspelling de juiste: de kans om zes getallen die willekeurig uit een reeks van 45 worden gekozen te raden is 1 op 8.145.060. Het is dus 8 miljoen keer meer waarschijnlijk dat uw voorspelling uitkomt dan dat ze niet uitkomt.
Wat kunnen we hieruit concluderen? Eén enkele gebeurtenis die iemand correct (of incorrect) heeft voorspeld – of het nu om de kans op Lottowinst, of om de Britse economie gaat – vertelt ons helemaal niets over de kunde van de voorspeller, Paul de Octopus, Pele de Pirana, Shaheen de kameel of Nelly de olifant ten spijt. U hoeft zich niet te verontschuldigen bij uw collega voor uw uitspraak dat ze haar geld weggooit door wekelijks Lotto te spelen enkel omdat ze achteraf toch blijkt gewonnen te hebben. En net zo min zou Christine Lagarde George Osborne excuses moeten aanbieden voor het suggereren dat hij met vuur speelde. Was de voorspelling van IMF hoofdeconoom Blanchard in 2013, ongeacht het feit dat ze naast de realiteit van 2014 zat, juist of verkeerd? Er was lang geen consensus op dat ogenblik, en de economie is een stuk minder deterministisch dan de Lotto, dus daarover zullen de meningen wel ten eeuwigen dage verdeeld blijven.
Toch valt er nog wel een extra les te trekken. Diegenen die in 2013 Osbornes beleid steunden zijn – begrijpelijkerwijze – niet van opinie veranderd in het afgelopen jaar. En voor hen is de verleiding dus erg groot ervan uit te gaan dat het was omdat ze het bij het rechte eind hadden, dat de Britse economie nu op volle toeren draait, ook al zijn er tal van andere redenen waarom dat het geval is. De tegenstanders daarentegen hebben hun mening moeten herzien, want ze is achterhaald door de feiten. En dat is hoe men wijzer wordt – men leert weinig wanneer men ‘juist’ is, en veel meer wanneer men ‘ernaast’ zit.
Wie van mening verandert is overigens in goed gezelschap: toen men hem erop wees dat hij zijn standpunt in verband met het toenmalige Britse monetaire beleid had gewijzigd, antwoordde John Maynard Keynes, een van de allergrootste economen uit de vorige eeuw, “When my information changes, I alter my conclusions. What do you do, sir?”
