Duitsland neemt een hard standpunt in en de commentaren bleven niet uit. Sommige commentatoren verwelkomen het Duitse onderzoek en zien het als een mogelijke kentering tegen de agressie van de VS. Maar het is de Duitse regering niet te doen om het afluisteren op zich. De aankondiging van het onderzoek kwam op dezelfde dag dat President Obama Polen bezocht en een budget van 1 miljard dollar beloofde voor een militaire versterking van Oost-Europa. Merkel en Obama zaten 's anderdaags samen rond de G7 tafel in Brussel.
De werkelijke aanleiding van het onderzoek is het hertekende Europese landschap na de financiële crisis van 2008, de Russische annexatie van de Krim en de onlusten in Oekraïne. Om de beslissing van de Duitse regering te begrijpen dienen we als Europeanen een stap terug te nemen. We moeten ook durven oude wonden aan te schouwen waarvan we dachten dat ze niet meer bestonden. Geen enkele Europeaan wil de huidige situatie vergelijken met de donkerste dagen van de 20ste eeuw. Nochtans is de geopolitieke situatie niet veranderd. Vanuit het Duitse perspectief wordt de periode tussen 1945 en 2008 gekenmerkt door één constante: het was onmogelijk om een entente aan te gaan met Rusland. Tot 1989 was de Sovjet-Unie de vijand. Na de val van de muur heeft Duitsland de handel met de voormalige Sovjet-Unie onmiddellijk heropgestart maar dat ging vooral in één richting. Sinds 2001 heeft Putin de economie van Rusland georiënteerd naar de export van natuurlijke rijkdommen, in de eerste plaats aardgas, en in de eerste plaats naar Duitsland.
Duitsland is hier gretig op ingegaan. Rusland kon immers gas leveren aan interessante prijzen. Putin heeft de natuurlijke rijkdommen gebruikt om de historische en natuurlijke banden met Duitsland opnieuw aan te halen. Rusland en Duitsland bevinden zich allebei op de Noord-Europese vlakte die zich van de Pyreneeën tot de Oeral uitstrekt. Beide landen hebben hetzelfde militaire probleem: de vlakte biedt geen natuurlijke barrières. Napoleon en Hitler hebben hiervan gebruik gemaakt. Rusland noch Duitsland zijn vandaag in staat om de gedeelde militaire zwakte om te zetten in een militair voordeel maar dat maakt niet uit. Rusland en Duitsland hebben schrik van elkaar net zoals Frankrijk schrik heeft van Duitsland. Wanneer er geen militaire optie is spelen beide landen het Europese spel: de eigen veiligheid verhogen door de banden aan te halen.
Rusland en Duitsland zullen altijd schrik hebben van elkaar. Duitsland werd na de tweede wereldoorlog gedwongen om de veiligheid op te zoeken in het NAVO bondgenootschap. De Sovjet-Unie had de ultieme veiligheid van de Europese vlakte verkregen: afstand. Na de val van de muur ging Duitsland onmiddellijk op zoek naar meer veiligheid in de vorm van de eenmaking. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk waren tegen een Duitse eenmaking maar de Amerikaanse president Bush Senior was een voorstander. Het is altijd interessant om de tegengestelde belangen van het Verenig Koninkrijk en de Verenigde Staten in de gaten te houden. Thatcher kon worden overhaald door een gegarandeerd Duits lidmaatschap van de EU en de NAVO maar Mitterand wou meer. Mitterand vroeg en kreeg een eengemaakte munt, de opvolger van de toenmalige Europese munt korf, de ECU. Op het moment van de onderhandelingen had de Duitse Mark 150% van het gewicht van de Franse Frank. Mitterand vreesde dat het eengemaakte Duitsland nog zwaarder zou doorwegen in de munt korf terwijl Frankrijk daar geen antwoord op had.
Mitterand wou het probleem oplossen door de wisselkoersen definitief vast te leggen in een Europese munt, de Euro. In Duitsland was men niet happig op NAVO lidmaatschap en nog minder op de Europese munt. Helmut Kohl had immers weinig garanties gekregen. De beloning van de eenmaking was echter belangrijk genoeg voor Duitsland om de prijs te slikken, zeker toen Gorbatchev onverwacht akkoord ging met de eenmaking. Frankrijk koos voor meer integratie als beveiliging tegen het altijd gevaarlijke Duitsland. Aan de vooravond van de 21ste eeuw wist men in Europa nog steeds niet hoe om te gaan met het eengemaakte Duitsland maar de Amerikaanse president Bush Senior wilde de eenmaking absoluut. De Amerikanen wisten niet wat te maken van de onverwachte val van de Sovjet-Unie en Bush zag Oost-Duitsland als een extra oostelijke buffer tegen een eventuele verrijzenis van de Sovjet-Unie. De VS heeft een decennium nodig gehad om te aanvaarden dat de Sovjet-Unie echt verdwenen was.
In dat decennium tussen 1991 en 2001 heeft het buitenlands beleid van de VS rondgedwaald. Alle geledingen van de Amerikaanse staat waren verdeeld in twee kampen: politie van de vrede versus de wereld is gevaarlijk. Deze splijtzwam zorgde ervoor dat Amerika onzeker overkwam, ook voor haar bondgenoten. Het wegvallen van de Koude Oorlog liet de bondgenoten en tegenstanders van de VS immers toe om een meer onafhankelijke koers te varen, nieuwe allianties aan te gaan en de nieuwe wereld te verkennen. Vooral voor de voormalige wingebieden van het Oostenrijks-Hongaarse en Ottomaanse keizerrijk zorgde de situatie na het einde van de Koude Oorlog voor omwentelingen. Landen als Servië en Saudi-Arabië konden voor het eerst zelfstandig handelen. Het Midden-Oosten was tijdens de Koude Oorlog constant het toneel van veranderende allianties tussen de VS en de Sovjet-Unie. Egypte, Syrië, Irak en Iran bijvoorbeeld kregen militaire hulp van de Sovjet-Unie. De huidige president Assad van Syrië kreeg zijn pilootopleiding in de USSR.
Irak kwam uit de Koude Oorlog terecht in een wereldeconomie die verslaafd was aan aardolie. Saddam Hoessein dacht zonder meer Koeweit te kunnen annexeren maar werd door een brede coalitie geleid door de VS teruggedrongen. Het was een eerste indicatie van een nieuwe wereldorde die ontstaan was uit de Koude Oorlog maar die we sindsdien niet meer hebben gezien. De VS reageerde tegen een agressief Servië dat net zoals bij het uitbreken van Wereldoorlog 1 letterlijk probeerde zijn grenzen te verleggen. Tijdens het eerste decennium na de Koude Oorlog probeerde de VS - met succes - om de balans tussen regionale mogendheden te handhaven. Dat lukte aardig tot 11 september 2001.
Osama Bin Laden wou aantonen aan de moslim landen van het Midden-Oosten dat de VS zwakker was dan werd aangenomen. Als de VS werd aangevallen en een kordate reactie uitbleef, zou dat bepaalde regimes in het Midden-Oosten kunnen verzwakken, zo dacht Bin Laden. Hij dacht in de eerste plaats aan zijn eigen Saudi-Arabië en aan Egypte. Als deze twee staten zouden wankelen zou de rest volgen. De gebeurtenissen van de Arabische Lente toonden aan dat Bin Landen zijn plan had kunnen werken maar het is anders uitgedraaid. De VS viel een maand na de aanslagen Afghanistan aan en twee jaar later Irak.
Door de aanslagen van Bin Laden werd de VS genoodzaakt om haar kracht te tonen daar waar Bin Landen haar zwakte wou aantonen maar hiervoor betaalde de VS een zware prijs. De VS wil dat Eurazië niet wordt gedomineerd door één mogendheid of zelfs niet door een alliantie van mogendheden. Dat risico bestond op het einde van Wereldoorlog 1 en tijdens Wereldoorlog 2. Tijdens de Koude Oorlog was de Sovjet-Unie dominant in Centraal Azië en Oost-Europa. Vóór september 2001 was er een gebalanceerde situatie van de Middellandse Zee tot de grens met China: Israël versus haar buurlanden, Irak versus Iran en India versus Pakistan. De reactie van de VS op de aanslagen van 11 september 2001 zorgde voor een verzwakt Pakistan en laat Iran zonder tegenpool. Iran greep naar atoomtechnologie niet om een wapen te ontwikkelen maar wel om een joker te hebben tijdens de onvermijdelijke onderhandelingen met de VS.
De VS kan immers niet voor eeuwig de situatie tussen de Middellandse Zee en China manu militari handhaven. Haar betrokkenheid speelt in de hand van Rusland die allerlei slinkse manieren krijgt aangeboden om de VS tegen te werken. De VS is ondertussen onderhandelingen met Iran opgestart die ten koste van de belangen van Israël, Saudi-Arabië en Rusland zullen gaan. De VS erkende de nieuwe Palestijnse regering tot consternatie van deze drie landen. De VS heeft ondertussen het olie embargo tegen Iran voor een periode van zes maanden versoepeld en zal bevroren tegoeden met mondjesmaat vrijgeven. De VS zal proberen om samen met Iran Irak opnieuw op te bouwen. In ruil zal Iran haar invloed kunnen laten gelden en dit met de bedoeling om de balans opnieuw te herstellen. De Amerikaanse boete voor BNP Paribas Fortis dient trouwens ook in deze context te worden gezien.
Eens deze onderhandelingen afgesloten worden zal de VS zich volledig op Europa en Rusland kunnen concentreren. De VS wil geen entente tussen Duitsland en Rusland. Als een dergelijke entente zou ontstaan, zullen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk die hoe dan ook ondersteunen, onder de tafel indien nodig. Een dergelijke entente zou de bevolking en productiecapaciteit van Europa combineren met de werkkrachten en natuurlijke rijkdommen van Rusland. Indien de VS deze alliantie niet kan tegenhouden of op zijn minst ondermijnen, zou die zich op termijn onvermijdelijk tegen de VS keren. Duitsland en Rusland hebben gelijklopende problemen en belangen: sterk geïntegreerde economieën, wederzijdse afhankelijkheid van natuurlijke rijkdommen, een dalende bevolking, een historische afkeer tegen de VS en vooral een wederzijdse angst die heel wat mogelijk maakt. U kunt vanaf nu de ambigue houding van Merkel ten opzichte van Rusland aandachtig volgen. De crisis van 2008 die deze entente voor het eerst mogelijk maakte dwingt de Verenigde Staten om zich strategisch te mengen in de Europese gang van zaken.
Laat Duitsland en Rusland de twee favoriete landen zijn van Polen en laat Obama daar zijn steun voor Oost-Europa zijn gaan uitspreken samen met een cheque van 1 miljard dollar. Maar Obama kijkt verder dan Polen. Denemarken kan de toegang tot de Noordzee bemoeilijken voor Rusland en Duitsland. Noorwegen kan energie leveren aan Duitsland. Italië en Turkije kunnen het Rusland moeilijk maken in de Middellandse Zee. Als de VS haar zin krijgt zal Europa er binnen enkele jaren helemaal anders uitzien en dat zal onvoorspelbare invloeden hebben voor de Europese Unie. De VS had sinds het einde van de Koude Oorlog geen strategisch plan voor Europa maar dat komt er nu wel aan. We weten hoe dat er min of meer zal uitzien en we weten ook wie er zal van profiteren. Wat we niet weten is hoe de geviseerden zullen reageren. België bevindt zich wat dit betreft trouwens in een zetel. We kunnen de VS, Duitsland en Frankrijk tegen elkaar uitspelen maar we gaan het spel slim, sluw en vooral in het geheim moeten spelen.
Deze geopolitieke aardschok biedt een uitstekend verklarend kader voor het onderzoek van Duitsland tegen de NSA. Het is immers in het belang van Duitsland om aan de andere Europese landen aan te tonen wat voor een slechte partner de VS wel is. Daarvoor zullen ze diep moeten gaan en Berlijn kan de vooruitgang van het onderzoek perfect moduleren met de toenemende inmenging van de VS in Europa. Hiermee hoopt Duitsland om de VS zelf in een balans te krijgen wat het ongebreideld afluisteren van de VS wel eens aan banden zou kunnen leggen.
Zijn wij Europeanen klaar om opnieuw onder het juk van de Amerikanen te leven in ons eigen land? Zullen onze levens opnieuw gedomineerd worden door geopolitieke belangen in plaats van door een eengemaakte economie? Zal de eengemaakte Europese markt en de euro als wapen worden gebruikt in een spel van voorkeuren en blokkeringen tussen de lidstaten? Het laatste is nog niet zo gek ver gezocht omdat die markt vooral draait rond de Duitse economie.
