De sleutel tot alle informatie zit bij de Federale Overheidsdienst Financiën. Het relaas van een zoektocht in wiens handen de hoofdstad nu is, loopt langs federale en gewestelijke gegevensbronnen en één politiek kabinet dat zicht en grip wil krijgen op private eigenaars.
Van alle vastgoed, zowel grond als gebouwen, houdt het Belgisch Kadaster allerlei gegevens bij. Dat gaat op het niveau van de percelen onder meer om oppervlaktegegevens, informatie over de aard van het perceel, eigenaars- en gebruiksrechten en het kadastraal inkomen. De inhoud van het Kadaster is grotendeels voor de buitenwereld afgeschermd, al lichtte de Federale Overheidsdienst Economie een tipje van de sluier.
Hun data-analisten van de Algemene Directie Statistiek bewerkten die kadasterdata tot bruikbare statistiek die meer inzicht geeft over het gebruik van de gronden en het publieke of private karakter ervan. Toch moeten de cijfers met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden, zo waarschuwt een methodologische nota van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA).
Zo slaan de oppervlaktes enkel op percelen waarvoor een kadastraal inkomen vastgelegd is. De informatie uit die percelen gaat enkel uit van wat de eigenaar aangeeft. Met niet-gekadastreerde oppervlaktes, zoals onder meer pleinen, wegen en waterlopen werd in de cijfers enkel globaal rekening gehouden.
Uit de geaggregeerde cijfers blijkt dat ongeveer een vijfde (20,8% of 3.307 hectare) van de oppervlakte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (16.242 ha) uit zogenaamde niet-gekadastreerde oppervlakte bestaat. Daaronder vallen onder meer alle openbare wegen, pleinen, spoorwegen en waterlopen.
Groenste hoofdstad
Brussel wordt als een van de groenste hoofdsteden van Europa vermarkt. Een vergelijking met andere steden is moeilijk te maken, omdat er geen eenduidige definitie is voor stedelijk groen. Leefmilieu Brussel berekende op basis van luchtfoto’s dat het Brusselse gewest voor meer dan de helft (52%) bedekt is met vegetatie.
Dat hoge aandeel groen is onder meer te danken aan het Zoniënwoud, dat voor ruim een derde (1.665 ha) op het grondgebied van het gewest ligt, maar ook aan de vele parken, bossen, tuinen, sportterreinen en zelfs begraafplaatsen en groene speelplaatsen die werden meegerekend.
Het BISA berekende recentelijk dat 24% van de Brusselse oppervlakte uit groene ruimte bestaat. Die berekening is een optelsom van alle groene zones in het gewestelijk bestemmingsplan gedeeld door de totale oppervlakte van het gewest. Maar dat zegt nog niets over het eigenaarschap van al die gronden. Daarvoor is de meest relevante indicator allicht de cijfers van groengebieden die publiek toegankelijk zijn.
Uit cijfers blijkt dat een vijfde (3.204 ha of 19%) van het grondgebied bestaat uit publiek toegankelijke groene ruimten, ingericht voor ontspanning en recreatie. Het gros daarvan is in publieke handen. Bijna 72% van die ruimtes wordt door Leefmilieu Brussel beheerd, de rest door gemeenten en andere publieke actoren.
De beschikbaarheid van groene ruimte verschilt weliswaar van wijk tot wijk, zo bleek uit eerdere analyses van onder meer Leefmilieu Brussel, maar is vooral geconcentreerd in de gemeenten aan de buitengrenzen, met een zwaartepunt in het zuiden van Brussel, waar het Zoniënwoud de gewestgrenzen overlapt.
Openbaar nut
Voorts is 2% (331 ha) van de oppervlakte ingenomen door openbare gebouwen en uitrustingen van openbaar nut. De vraag is of dat cijfer overeenkomt met 'gebieden voor voorzieningen van collectief belang of van openbare diensten'.
Perspective.brussels werkt momenteel aan een herziening van het gewestelijk bestemmingsplan. Die update is nodig, omdat er bijvoorbeeld in de gebieden voor voorzieningen van collectief belang of van openbare diensten sinds 2013 “een aanzienlijk aandeel woningen en commerciële doeleinden zijn toegelaten”, stelt een woordvoerder.
Tellen we tot slot bijkomend de oppervlakte van percelen in handen van gesubsidieerde (non-profit) sectoren bij het totaal van zowat 42% grondgebied in publieke handen, dan komt daar nog eens 6% bij. In de geaggregeerde kadasterdata beslaan de categorieën sociale zorg, ziekenzorg en welzijn ruim 230 ha, onderwijs, onderzoek, cultuur en eredienst ruim 551 ha en terreinen voor recreatie en sport ruim 198 ha.
Net geen 600.000 woningen
De rest van de oppervlakte is in private handen. Het gewest telt ruim 165.000 woongebouwen, waarvan ruim zes op de tien huizen in gesloten bebouwing en bijna een kwart appartementsgebouwen. Die woongebouwen tellen samen bijna 598.000 woningen, waarvan ruim 40.000 sociale woningen. Het gewest telt ook ruim 29.000 niet-woongebouwen.
Het cliché over de Belg met zijn baksteen in de maag verwijst naar het hoge eigenaarschap van woningen. Ruim 66% van de Belgische gezinnen is eigenaar van een eigen woning. Maar Brussel is een buitenbeentje: de verhouding tussen eigenaars en huurders is er quasi omgekeerd. Net geen 40% van de Brusselse gezinnen bezit een eigen woning.
Statbel, het Belgische statistiekbureau, becijferde op basis van een algemene socio-economische enquête dat bijna driekwart van de Brusselse huurders bij een particulier huurt, ruim 15% bij een maatschappij voor sociaal wonen of een andere openbare instelling en 11% bij een private vennootschap. Maar die cijfers dateren van 2011 en het is wachten op een update.
Eind vorig jaar stonden in Brussel 52.850 personen op de wachtlijst voor een sociale woning, een ongezien record, zo blijkt uit het laatste jaarverslag van de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM).
In opdracht van staatssecretaris voor Huisvesting Nawal Ben Hamou (PS) onderzocht het onderzoeksinstituut IGEAT het profiel van de verhuurders in Brussel. In talloze studies over huisvesting in Brussel hekelen zowel het middenveld als overheidsdiensten het gebrek aan eigenaarsgegevens. Omdat de gegevensdeling met het federaal Kadaster aansleepte, klopten de onderzoekers uiteindelijk aan bij de Brusselse belastingdienst Brussels Taxation.
Uit hun data bleek dat bijna 343.000 Brusselaars een kadastraal perceel voor huisvesting bezitten in Brussel. Dat betekent dat zowat 72% van de eigenaars van kadastrale percelen bestemd voor huisvesting Brusselaars zijn, zo blijkt uit de data die het kabinet van Ben Hamou ter beschikking stelde.
Bijna 23% van de eigenaars (ruim 108.000 mensen) woont buiten het gewest in België en 1,10% van de eigenaars (5.238 mensen) woont in het buitenland. Uit de cijfers blijkt tot slot dat ruim 19.000 percelen (3,99%) in handen zijn van een vennootschap, wat marginaal is in vergelijking met andere hoofdsteden.
Van de Brusselaars die eigenaar zijn van een perceel wonen zowat zes op de tien er ook. Het gros (65%) van de eigenaars heeft één perceel, de rest heeft er twee (19%), drie (8%), vier (3,5%) of meer dan vijf (4,8%).
Dit artikel is gemaakt binnen het Urban Journalism Network. Dit netwerk van Europese mediakanalen, ondersteund door Arena for Journalism in Europe, legt zich toe op journalistiek onderzoek naar gemeenschappelijke uitdagingen waar Europese steden mee worden geconfronteerd.
Het netwerk is gegroeid uit het bekroonde onderzoek Hoofdstad te huur, dat zakelijke verhuurders in heel Europa in kaart bracht. De onderzoeksserie Ground Control werd ontwikkeld met steun van Journalismfund Europe en werd ondersteund door een subsidie van het Investigative Journalism for Europe (IJ4EU) fonds en ondersteund door het Stars4Media-programma.
