De opgeklopte status van economen in onze samenleving, de politiek en de media doet vaak mijn wenkbrauwen fronsen. Als je tegenwoordig iets wilt begrijpen, presenteren de media je met een ‘geldexpert’, een ‘fiscaal expert’, een ‘sporteconoom’, een ‘arbeidseconoom’ of een ‘pensioenexpert’.
De orakels van Delphi waren 2.000 jaar geleden misschien een dingetje, maar vandaag is wat meer kritiek aan de orde voor deze orakels. Ook andere sociale wetenschappen hebben hun waarde.
Hoe is het mogelijk dat vermogensbeheerders soms spreken namens de gemiddelde man of vrouw? Waarom is een arbeidseconoom, zelfs met een specialisatie in een volledig ander gebied, ineens in staat om oordelen te geven over pensioenen en werk? Op welke basis wordt tegenwoordig iemands expertise of autoriteit bepaald?
We mogen ons niet blindelings laten leiden door titels en posities, mooipraterij en soms wat gemakzuchtige media. We moeten ons concentreren op de inhoud, integriteit en het ware begrip van zaken die ons allen aanbelangen. En dat gebeurt op het vlak van economie veel te weinig.
Een sociale wetenschap
Economie is veel meer dan alleen cijfers, rendementen, spreadsheets en data. Hoewel sommigen graag doen alsof economie een exacte wetenschap is, is het dat geenszins. Eerst en vooral moeten we beseffen dat economie zich bezighoudt met menselijk gedrag en interacties, wat inherent subjectief en variabel is.
Wat in één context werkt, kan in een andere volledig falen, simpelweg vanwege culturele, sociale of politieke verschillen. De interpretatie van gegevens is dus cruciaal, en deze interpretatie kan aanzienlijk verschillen, afhankelijk van de ideologie of invalshoek van de econoom.
Bovendien kan de economie niet in een vacuüm worden beschouwd. Ze is verweven met politiek, ethiek, geschiedenis en filosofie. De manier waarop economische gegevens worden gepresenteerd, worden beïnvloed door verschillende onderliggende theorieën en overtuigingen. Economie is een sociale wetenschap en zou, net zoals andere sociale wetenschappen, een breed scala aan benaderingen moeten kennen.
Het is tijd dat we economie bevrijden uit de ijzeren greep van de econometrische en louter kwantitatieve benadering. Hoewel cijfers en modellen belangrijke inzichten bieden, vertellen ze slechts een deel van het verhaal. Door vast te houden aan die enge benadering, riskeren we belangrijke humane factoren te negeren die de economische realiteit beïnvloeden.
Een exclusieve focus op getallen kan leiden tot een tunnelvisie, waarbij we blind worden voor de culturele, psychologische en sociale nuances die het economische landschap vormen.
Als historicus en filosoof bemerk ik een verrassende overeenkomst tussen de werkwijzen van historici, filosofen, en economen in hun presentatie aan het grote publiek. Deze gelijkenis ontstaat uit onze gedeelde poging om complexe ideeën en theorieën toegankelijk en begrijpelijk te maken.
We horen de intrinsieke complexiteit en nuances van de economie te erkennen. Door open te staan voor diverse perspectieven en interpretaties, omarmen we een rijkere benadering. Zo bevorderen we een echt begrip en een eerlijke dialoog over economie, een facet van ons leven en onze samenleving dat zo fundamenteel en invloedrijk is.
Het gouden kalf van onze economie
Sommige vastberaden en fervente economen en denkers streven ernaar om ons te overtuigen dat de neoklassieke en orthodoxe benadering de enige benadering is. Vooraanstaande economen zoals Thomas Piketty, Clara Mattei, Kohei Sato en Marianna Mazzucato stellen daar nieuwe perspectieven en inzichten tegenover. Het tijdperk waarin de economie zich louter baseerde op cijfers en winsten lijkt voorbij te zijn. Er is nu ruimte voor een rijker en genuanceerder begrip van deze cruciale dimensie van ons leven en onze maatschappij.
Maar als je de gevestigde economische orde durft uit te dagen met alternatieve ideeën over onze economie, zoals degrowth of eerlijke herverdeling, word je door sommigen weggezet als een mislukte fantast of als 'iemand die het allemaal niet goed begrepen heeft, want je volgt niet de gevestigde economische logica'.
Sinds wanneer is de economie een onaantastbaar bastion, geregeerd door onwrikbare wetten en starre cijfergekken die weigeren hun horizon te verbreden? Is er geen ruimte meer voor dialoog, voor vraagtekens, voor uitdaging? Moeten we allemaal slaafs volgen in de voetsporen van de traditionele economen, bang om het pad te verlaten dat zij hebben uitgestippeld? Daar lijkt het tegenwoordig wel op.
De dogmatische aanbidders van die zogezegde 'economische logica' zijn de essentie van het menselijk denken uit het oog verloren. Zij zijn vergeten dat economie niet slechts een machine is die draait rond rendement, groei of de markt, maar een complex systeem dat de levens van echte mensen beïnvloedt.
Heterodoxe benaderingen zijn niet louter hersenspinsels van onrealistische dromers. Ze zijn pogingen om de economie in dienst te stellen van de mensheid en samenleving, en niet andersom. Ze dagen ons uit om verder te kijken dan de nauwe grenzen van de conventionele wijsheid en ons af te vragen of er misschien een betere manier is.
Waarheen?
Dus ja, de huidige economische structuren en denkwijzen staan steeds meer ter discussie, vooral gezien de dringende uitdagingen zoals klimaatverandering waarmee we worden geconfronteerd. Economie heeft lang gedomineerd over ecologie, met een te enge focus op groei en winst, vaak ten koste van het milieu en de duurzaamheid van onze planeet.
Bovendien doen veel economen alsof zij de enige 'wetenschappelijke' autoriteit zijn, waardoor de deur naar dialoog en debat soms gesloten wordt. Dit is niet alleen ongezond, maar het beperkt ook de ontwikkeling van het economisch denken.
In plaats van de 'ander' als bedreiging te zien, zouden we moeten erkennen dat de 'ander' gelijk kan hebben en ons nieuwe perspectieven kan bieden. Economie, laat ideeën botsen. Durf te denken, durf te vragen, durf te dromen, durf de economische orde uit te dagen.
Met de uitdagingen en mogelijkheden die voor ons liggen, moet de economie blijven evolueren. Terwijl we ons aanpassen aan nieuwe technologieën, demografische veranderingen, en een groeiend bewustzijn van de impact van economische beslissingen op ons milieu en klimaat, is het van primordiaal belang dat we de filosofische wortels van de economie goed in het achterhoofd houden.
In plaats van te streven naar een monolithische, one-size-fits-all benadering van economie, dienen we te erkennen dat diversiteit van meningen en benaderingen zowel noodzakelijk als waardevol is. De economie, in haar puurste vorm, is een manier om te begrijpen hoe we middelen verdelen, herverdelen en beslissingen nemen. Door een open dialoog te behouden en tegenstrijdige meningen te omarmen, kunnen we streven naar een meer inclusieve en rechtvaardige economie. Dat gebeurt nu nog veel te weinig.
De economie is als een slagveld dat verrijkt wordt door een diversiteit aan meningen, interpretaties en debatten. Daarin schuilt haar waarde en schoonheid. Het omarmen van deze diversiteit is cruciaal voor de evolutie en het begrip van economische theorieën en praktijken.
Dit betekent niet dat alles klakkeloos geaccepteerd dient te worden, maar wel dat we open moeten staan voor het idee dat er geen enkele 'juiste' manier is om economie te benaderen, te begrijpen of te bedrijven. Integendeel, we moeten blijven streven naar een evenwicht tussen verschillende visies en benaderingen om een rechtvaardiger en inclusiever economisch systeem te creëren.
