Boerenbond omarmde decennialang mee het paradigma van meer intensieve landbouw en schaalvergroting. Dat landbouwmodel dient tegelijk de belangen van de agro-industrie, met de holding achter Boerenbond als belangrijke speler. Dat leidt tot steeds meer kritiek.
Het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) is de kleinste van de twee grote boerenorganisaties in Vlaanderen. Het ABS heeft geen structurele banden met het bedrijfsleven of politieke partijen. De organisatie gaat prat op haar onafhankelijkheid en benadrukt in de eerste plaats voor de landbouwer zelf op te komen.
“Hoe je het ook draait of keert: wanneer Boerenbond als belangenorganisatie bepaalde keuzes maakt, dan kunnen belangen in het gedrang komen van de structuur erboven”, zegt ABS-voorzitter Hendrik Vandamme. Die structuur is de holding Maatschappij Voor Roerend Bezit Van De Boerenbond (MRBB). “Je kunt er niet omheen dat ook de belangen van de veevoederindustrie, de gewasbeschermingsmiddelen of de meststoffenhandel een rol spelen en belangrijk zijn voor de holding boven Boerenbond.”
De belangenorganisatie krijgt een jaarlijks dividend van zowat 35 miljoen euro van de holding mede dankzij een zeventigtal dochterbedrijven van MRBB actief in het agro-industrieel complex.
Commerciële belangen
Er zijn veel dossiers waar ABS en Boerenbond gelijklopende belangen hebben, zoals ruimtelijke ordening bijvoorbeeld. “Maar als het gaat om volumes en het potentieel van afzetmarkten voor producten in de MRBB-portefeuille, dan merk je tussen de lijnen dat commerciële belangen onderliggend meespelen”, zegt Vandamme.
“Dat probleem hebben wij niet. Wij hebben als ABS de handen vrij. We willen en kunnen als syndicale organisatie enkel de belangen van de boeren verdedigen. We zijn en blijven als organisatie onafhankelijk. Dat was bij de oprichting belangrijk en dat is tot vandaag in onze werking een uitermate belangrijk gegeven gebleven.”
Het ABS telt ondertussen bijna 4.000 leden. Het zijn nog steeds actieve landbouwers die de organisatie besturen. “Vanuit de basis weten we wat er leeft op het terrein. Vanuit de ervaring als actieve land- en tuinbouwer kunnen ABS-bestuurders hun kennis vertalen naar discussies op beleidsniveau. We spreken altijd vanuit het besef dat elke beslissing impact heeft op de bedrijfsvoering van de individuele land- en tuinbouwer. Het maakt niet uit hoe groot of klein die is en of hij een gangbare of biologische landbouwer is of iets daartussen. Dat is voor ons de essentie.”
Landbouwer centraal
Het verschil in werking en visie werd nogmaals duidelijk in aanloop naar het akkoord over de (warme) sanering van de varkenssector. Tegen 2030 zullen boeren 30% minder varkens kweken. Het is de meest zichtbare maatregel uit het stikstofakkoord. Het tegengaan van een structurele overproductie was de voornaamste drijfveer.
“In het huidig model houdt de varkenshouder veel te weinig over in verhouding tot de inspanningen die hij levert en de risico’s die hij neemt”, zegt Hendrik Vandamme. “Daartegenover staan de winsten die boven hun hoofd worden gemaakt, onder meer bij veevoederfabrikanten en de afnemers van onze producten."
"We hebben in 2021 hemel en aarde moeten verzetten om Boerenbond te doen inzien dat onze varkensstapel veel te groot is. We hebben daarvoor vrij snel medestanders gevonden onder hun leden-varkenshouders. Onze boodschap viel in het begin in slechte aarde. Maar de druk werd van binnenuit te groot en uiteindelijk steunde Boerenbond het plan wel in het kader van de gevraagde en te realiseren stikstofreductie.”
De warme sanering in de varkenssector betekent meteen ook een trendbreuk met het verleden. Er wordt duidelijk gekozen om af te stappen van het ogenschijnlijk oneindige groeimodel in de varkenshouderij.
“Als het gaat om ‘alles openhouden op iedere plek’, dan voelen onze leden al langer dat dit een eindig verhaal is. Varkens houden, maar ook kippen, is afhankelijk van andere factoren dan enkel die in de productieomgeving waarin je zelf bezig bent. De marktwerking bepaalt heel veel en als de prijzen om geopolitieke redenen of het klimaat veranderen, dan heb je weinig mogelijkheden om daarop te reageren, laat staan te anticiperen."
Grenzen aan de groei
Die eenzijdige focus op schaalvergroting en groei hoeft niet voor ABS. “We waren nooit vragende partij om bijvoorbeeld alle productieremmen los te laten in de zuivel door het afschaffen van de Europese quota. De groei in de melkveehouderij in Vlaanderen speelt vandaag alle veehouders parten in het kader van de stikstofdiscussie. Wij gaan in ieder geval niet op tafel slaan om tot in het oneindige te groeien”, zegt ABS-voorzitter Vandamme.
“We zijn al dertig jaar aan het groeien, maar de varkenshouder is er niet beter van geworden. Integendeel, we hollen van crisis naar crisis. Nu zijn de prijzen iets beter door de Afrikaanse varkenspest in Duitsland en een virale besmetting in Spanje. Maar moet je daarop wachten? Moet je als boer speculeren op de miserie in een andere regio?”
Toch zijn met het stikstofakkoord de structurele problemen uit de landbouwsector allerminst van de baan. “Ik maak me nog het meest zorgen over het feit dat steeds minder jonge mensen in de stiel willen stappen door de onzekerheid op het vlak van wetgeving en inkomen”, zegt Vandamme. “Er is een sterke daling van het aantal landbouwexploitaties en de helft van onze boeren is ouder dan 57 en gaat in theorie binnen tien jaar op pensioen.”
“Tegelijk worden de bestaande bedrijven steeds groter. Starten er niet méér jonge boeren dan vandaag het geval is, dan dreigt er een turbo gezet te worden op de verdere groei van bestaande bedrijven. Is dat wat de maatschappij en de politiek willen?”
Nog meer schaalvergroting?
Het stikstofakkoord dat nu voorligt, dreigt opnieuw de kaart van schaalvergroting te trekken. “Door te focussen op een verlaging van de uitstoot op bedrijfsniveau worden alle landbouwers in de richting van technologie geduwd om ammoniakemissies vanuit hun veehouderij te reduceren. Er is wel in 2,4 miljard euro steun voor landbouwbedrijven voorzien, maar is dat wat we willen?”
“De bovengemiddelde bedrijven, die voldoende kapitaalkrachtig zijn, zullen verder kunnen en vele zullen die investeringen wel doen. Of willen we de stikstofreductie met een grotere groep landbouwers bereiken, die het iets rustiger doen en met minder impact op de omgeving willen werken?"
"Vanuit ABS en Bioforum (sectororganisatie van de biologische landbouw) uitten we die bezorgdheid al van december 2021. Maar er kwam geen reactie vanuit Boerenbond, ook niet en cours de route. In het stikstofakkoord van 10 maart vond ik amper antwoorden op onze bezorgdheden. Het zal belangrijk zijn om er bij de uitwerking van het beleid aandacht aan te besteden.”
Technologische oplossingen
Natuur- en milieu-organisaties waarschuwden ook voor een ‘blind optimisme in technologische oplossingen terwijl de grondoorzaak niet aangepakt wordt’. Zij pleiten namelijk voor meer grondgebonden veeteelt met minder dieren en meer eigen voedervoorziening. Het is iets waar niet alleen Bioforum, maar bijvoorbeeld ook agro-ecologische boeren van Boerenforum al langer voor pleiten.
De natuur- en milieubeweging uit ook al lang kritiek op de verstrengeling van financiële en agro-industriële belangen in Vlaanderen met intensivering en schaalvergroting als gevolg. “Die winstlogica stuwt de schaalvergroting in de veehouderij, vaak ten koste van het milieu, de landbouwer en de belastingbetaler”, schreef beleidsexpert landbouw & voeding Heleen De Smet van Bond Beter Leefmilieu in september 2022. “Stel de boer centraal, niet de agro-industrie.”
Op dat moment erkende Rabobank in Nederland haar verantwoordelijkheid in de stikstofcrisis. MRBB, de holding achter Boerenbond, bezit 11% van de aandelen van de Belgische bank en verzekeraar KBC. Daar bleef het tot op heden oorverdovend stil. Door de focus op technofixes in het stikstofakkoord zullen boeren nog vaak moeten aankloppen bij het financieel en agro-industrieel complex.
