De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (Ovam) verstuurde eerder deze maand (7/4) een persbericht met als titel Beoordeling bodemonderzoek 3M wijst op noodzaak tot bodemsanering in Zwijndrecht en Beveren. Het persbericht verduidelijkt dat het onderzoek een “gemengde, overwegend historische bodemverontreiniging” heeft aangetoond.
Het gaat om “een ernstige bodemverontreiniging waarbij humaan-toxicologische risico’s niet uitgesloten kunnen worden”. Het chemische bedrijf 3M in Zwijndrecht moet als saneringsplichtige de bodemsanering uitvoeren.
Het persbericht van Ovam bevestigde de gigantische PFAS-vervuiling in en om de site van 3M waar momenteel de werken voor de Oosterweelverbinding worden uitgevoerd. In het persbericht dat opgepikt werd door het gros van de Vlaamse media kwam Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) uitgebreid aan bod maar werden geen concrete cijfers gegeven over de grootte en de omvang van de vervuiling. Laat staan over welke verschillende PFAS in welke concentraties werden teruggevonden.
De achterliggende studie kreeg de pers niet te zien. We moesten de wet op de openbaarheid van bestuur gebruiken (en 50 euro betalen) om de studie te kunnen inkijken. De uitvoering van de aanbeveling van de onderzoekcommissie PFAS-PFOS – "De onderzoekscommissie beveelt aan dat de Vlaamse overheid stappen vooruit doet met betrekking tot actieve openbaarheid van milieu-informatie" – laat vooralsnog op zich wachten.
De gegevens uit het bodemonderzoek bevestigen de ernstige vervuiling van de bodem met voornamelijk PFOS. Daarnaast werd echter ook een aantal grondwaterstalen geanalyseerd. Het gaat om een beperkt aantal stalen omdat het in kaart brengen van de grondwaterverontreiniging niet tot de opdracht behoorde. De resultaten zijn niettemin sprekend.
Hoge concentraties
In alle genomen stalen werd immers PFBA aangetroffen. Het verslag vermeldt dat “PFBA de dominante PFAS-component is die in alle grondwatermonsters is aangetroffen, waarbij verhoogde PFBA-gehaltes ten zuiden van de 3M-locatie worden aangetroffen. De concentraties variëren van 0,048 tot 4,9 µg/l (microgram per liter, red.).”
Ter vergelijking: PFOS, de stof die tekent voor het overgrote deel van de historische bodemverontreiniging door 3M, werd in 76% van de stalen aangetroffen in concentraties die schommelen tussen 0,021 en 1,4 microgram per liter.
Er zit met andere woorden veel meer PFBA dan PFOS in het grondwater. Bovendien in hoge concentraties. Om een idee te geven: de voorgestelde saneringsnorm voor PFOS bedraagt 0,12 microgram per liter. PFBA werd in concentraties tot ruim veertig keer hoger teruggevonden.
In de lucht
De forse grondwaterverontreiniging met PFBA die het bodemonderzoek van Ovam blootlegt, staat niet op zich. Eind vorig jaar publiceerde Apache de resultaten van een onderzoek door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (Vito). De resultaten daarvan liggen volledig in dezelfde lijn.
Op verschillende meetlocaties in de ruime omgeving van 3M gingen de onderzoekers na hoeveel PFAS er via luchtdepositie neerslaat op de bodem. Het gaat dus om PFAS die via de schoorsteen worden uitgestoten en door regen of vocht in de lucht neerslaan op de bodem.
Naast de hoge concentraties PFAS die zo neerslaan, viel vooral op hoe PFBA daarbij in opvallend hogere doses voorkomt dan andere PFAS. De resultaten van alle meetpunten bij elkaar gerekend tekent PFBA voor 55% van de gemeten neergeslagen PFAS. Voor PFOS, toch de bron van de historische vervuiling door 3M, is dat 13%.
3M en Indaver
Naar de bron van al die PFBA in de lucht en in het grondwater is het niet ver zoeken. Er zijn twee belangrijke spelers. 3M kreeg van de provincie Antwerpen in september 2020 nog een vergunning om afvalwater met een concentratie van liefst 5.000 microgram per liter te lozen in de Schelde. Rekening houden met het vergunde debiet (1.650 kubieke meter per dag) mocht het bedrijf jaarlijks 3.011 kilogram PFBA lozen.
Na het uitbreken van PFAS-gate en op vraag van de gemeente Zwijndrecht stelde de provincie de vergunning afgelopen zomer bij.
Een andere belangrijke lozing van PFBA gebeurt sinds jaar en dag door afvalverwerker Indaver in Antwerpen. Hoewel de vergunning van dat bedrijf geen melding maakt van PFBA kon die onderneming de voorbije jaren ruim een halve ton PFBA per jaar in de Schelde lozen.
Op die manier werden de voorbije jaren in en om Antwerpen tonnen en tonnen PFBA in de Schelde geloosd en in de lucht geblazen. Om die orde van grootte een beetje te situeren: de hoeveelheid PFAS die mensen zonder al te grote risico’s op gezondheidsschade kunnen binnenkrijgen, wordt doorgaans uitgedrukt in nanogram. Een ton is 1.000.000.000.000.000 nanogram.
Omdat PFBA zich makkelijker dan andere PFAS bindt aan water migreert het goedje verder. PFBA wordt intussen aangetroffen in zowat alle uithoeken van de planeet. Dat kon gebeuren dankzij de geruststellende woorden van 3M dat de forever chemical volstrekt veilig is.
Covid-19
Wetenschappers vragen intussen een volledige ban op PFAS en voor die vraag is er steeds meer wetenschappelijke evidentie, ook wat PFBA betreft. Twee maanden geleden bevestigde een panel van onafhankelijke wetenschappers de stelling van het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) – het federale agentschap dat belast is met de bescherming van de volksgezondheid en de bescherming van het milieu – dat PFBA schadelijk kan zijn voor de schildklier, leverfuncties kan verstoren en problematisch kan zijn voor de menselijke ontwikkeling.
Vorige maand bracht The Guardian vier studies onder de aandacht die allemaal hetzelfde zeggen: een verhoogde blootstelling aan PFAS kan leiden tot een verhoogde kans op infectie met Covid-19, ernstigere symptomen en zelfs overlijden aan de gevolgen van het coronavirus.
Een van de studies focust daarbij in het bijzonder op PFBA. Van de verschillende PFAS, aanwezig in bloedplasma, bleek het gehalte PFBA het sterkst gerelateerd met de ontwikkeling van zeer ernstige Covid-19. Een mogelijke verklaring daarvoor zou de opstapeling van PFBA in de longen kunnen zijn, al zijn niet alle onderzoeken daarover eenduidig.
Alleszins is de conclusie dat het goedje dat de voorbije jaren met tonnen in de Schelde werd geloosd en in veel te hoge concentraties wordt aangetroffen in de Antwerpse en Zwijndrechtse lucht en in het grondwater, ernstige risico’s kan inhouden voor gezondheid en milieu. Risico’s die de wetenschap nu volop in kaart brengt.
De fabriek van 3M is na het uitbreken van PFAS-gate deels stilgelegd. Indaver daarentegen verwacht eerstdaags groen licht te krijgen van minister Demir om nog tot eind 2023 PFAS te mogen lozen, in het bijzonder PFBA.
