Het spoedarrest dat de Raad van State gisteren (29/12) velde, legt een bom onder de ‘Werf van de Eeuw’. De grondwerken aan de Oosterweelverbinding, waaraan een prijskaartje van 4,5 miljard euro hangt, moeten onmiddellijk stilgelegd worden. Niets wijst erop dat daar snel verandering in komt, integendeel.
Bijzonder pijnlijk is dat het hoogste administratieve rechtscollege van het land de vinger legt op een vermijdbare, vooraf meermaals gesignaleerde fout. Die fout werd zeer bewust gemaakt, ingegeven door een mengeling van politieke kortzichtigheid en arrogantie.
Wat heeft de Raad van State precies beslist?
Officieel beveelt de Raad van State de schorsing van twee beslissingen van de vzw Grondbank. Een van de opdrachten van de Grondbank is het beoordelen van technische verslagen. Zo’n technisch verslag legt onder meer vast hoe (vervuilde) gronden kunnen worden afgegraven en verplaatst.
De Grondbank had groen licht gegeven voor de geactualiseerde technische verslagen voor zowel de infrastructuurwerken van de Oosterweelverbinding op Linkeroever als voor het gedeelte Scheldetunnel (die beide Schelde-oevers verbindt).
Die cruciale beslissingen zijn nu geschorst. De facto liggen de grondwerken aan de 'Werf van de Eeuw' daardoor stil.
Waarop baseert de Raad van State haar oordeel?
Centraal staat de beslissing om de volledige, kilometerslange Oosterweelwerf als één grote zogenaamde ‘kadastrale werkzone’ te zien. Die beslissing vereenvoudigt het grondverzet omdat binnen een vastgelegde werkzone de uitgegraven (vervuilde) grond verplaatst mag worden.
Die beslissing om één grote kadastrale werkzone te hanteren wordt door de Raad van State onderuitgehaald. Vooral de keuze om ook een deel van het bedrijfsterrein van 3M tot dezelfde kadastrale werkzone te rekenen houdt compleet geen steek.
Bouwheer Lantis en 3M duwden die beslissing samen door omdat op die manier met de uitgegraven, zwaar vervuilde grond een ‘veiligheidsberm’ rond de chemiefabriek in Zwijndrecht kan worden gebouwd. Dat handigheidje om een de facto illegaal stort om te dopen tot veiligheidsberm wordt door de Raad van State doorprikt.
Het gevolg is dat, zoals de in milieurecht gespecialiseerde advocaat Isabelle Larmuseau in De Ochtend op VRT verklaarde, "de hele Oosterweelwerf nu eigenlijk één grote illegale stortplaats geworden is".
Kon (en moest) bouwheer Lantis dat niet vooraf weten?
Ja, is het simpele antwoord. Autoriteiten zoals Larmuseau waarschuwden meermaals voor het onwettige karakter van de hele constructie, maar Lantis wilde van geen wijken weten. In het artikel ‘De tango tussen Lantis en 3M' wordt aan de hand van gelekte mails, interne memo’s en juridische adviezen die Apache kon inkijken, bovendien van naaldje tot draadje uit de doeken gedaan hoe Lantis en chemiebedrijf 3M de constructie die door de Raad van State neergehaald wordt samen uitwerkten met als doel ‘de totale schade voor beide partijen te minimaliseren’.
De hele illegale constructie is met andere woorden willens en wetens opgebouwd, niet met het algemeen belang voor ogen, maar met het belang van de omstreden chemiefabriek en Lantis voor ogen.
Is dit het falen van de Vlaamse overheid?
Zeker en vast. Bouwheer Lantis is een overheidsbedrijf dat geleid wordt door een politiek stuurcomité. Dat bestond in 2017-2018 uit Joke Schauvliege (CD&V), Hilde Crevits (CD&V), Bart Tommelein (Open Vld), Geert Bourgeois (N-VA), Ben Weyts (N-VA), Liesbeth Homans (N-VA), Bart De Wever (N-VA) en Koen Kennis (N-VA).
Het is ondenkbaar dat het stuurcomité niet op de hoogte zou zijn geweest van de aanpak om met één kadastrale werkzone te werken. Zo namen de betrokken politici een gigantisch risico met een project dat 4,5 miljard euro kost.
Datzelfde politieke stuurcomité zette ook het licht op groen voor de omstreden dading met 3M (die de kosten voor het grondverzet afwendt op de belastingbetaler).
Zij zijn het ook die zich niet hebben verzet tegen de beslissing van de betrokken kabinetten (Schauvliege en Weyts) om niet actief te communiceren over de PFAS-vervuiling en zo de bevolking jarenlang bewust in het ongewisse hebben gelaten over de hoge concentraties PFOS die werden aangetroffen in en om de fabriek van 3M.
Die opeenstapeling van kwestieuze politieke beslissingen maakt dat de omschrijving politiek wanbeheer nauwelijks voldoet.
Is er nog een weg terug?
Lantis laat weten dat het de komende weken de opties bekijkt. De vraag is of die er zijn. Dat de beslissing in principe enkel gevolgen heeft voor de grondwerken bij de bouw van de Oosterweelverbinding klopt, maar de rest van de werken kan onmogelijk losgezien worden van het gigantische grondverzet dat ermee gepaard gaat.
Bovendien dreigt eerstdaags een tweede mokerslag. De Europese Commissie komt immers wellicht met een negatief antwoord op de vraag of er nuttige toepassingen (lees hergebruik zoals in een ‘veiligheidsberm’) mogelijk zijn van gronden die met PFAS zijn verontreinigd. Dat zou een tweede, finale streep door de rekening van Lantis zijn.
Is er een oplossing?
De enige echte oplossing bestaat erin de vervuilde gronden af te voeren naar een stortplaats of ze ter plekke te saneren. De eerder geciteerde gelekte juridische adviezen aan Lantis tonen aan dat de betrokken advocatenkantoren die piste op tafel legden.
Maar de kostprijs, het mogelijk geschil met 3M over de betaling en het zeer tijdsintensieve karakter ervan zetten de deur open naar juridische spitsvondigheden. Koste wat het kost moest de eerste schop van de Oosterweelwerken de grond in voor de (Antwerpse) gemeenteraadsverkiezingen van 2018.
De politieke kortzichtigheid achter die beslissing dreigt de Vlaamse belastingbetaler achter te laten met een kater van tientallen of zelfs honderden miljoenen euro, zo niet miljarden. Het verraadt ook een stuitend gebrek aan respect van de politieke betrokkenen voor de rechtstaat. Op die manier dreigt de werf van de eeuw te eindigen als het schandaal van de eeuw.
