Accurate en heldere informatie is noodzakelijk om de verdere verspreiding van het virus tegen te gaan. Daarom lees je dit artikel uitzonderlijk gratis. Dat kan alleen dankzij de financiële steun van onze lezers. Wil jij ook de andere artikels kunnen lezen en onze kritische en diepgravende journalistiek mee mogelijk maken? Word dan nu lid van Apache.
Ben je al lid? Deel dit artikel gerust met je vrienden en familie, zodat ook zij breed geïnformeerd worden.
De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, zei vorige week dinsdagavond (17/03) dat een vaccin tegen het nieuwe coronavirus mogelijk nog voor de komende herfst op de markt kan komen. Von der Leyen deed die uitspraak na gesprekken met het Duitse Biotech-bedrijf CureVac en de belofte van de Europese Commissie om de inspanningen die het bedrijf levert om een vaccin te ontwikkelen met 80 miljoen euro te ondersteunen.
Helaas staat de comissievoorzitter behoorlijk geïsoleerd met haar optimisme. Op CureVac hoofdaandeelhouder Dietmar Hopp na, lijkt niemand veel geloof te hechten aan de stelling dat er over zes maanden een vaccin op de markt kan liggen dat voldoende getest is. Kort na de opmerkelijke verklaring van von der Leyen liet de woordvoerder van het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA) optekenen dat het wellicht twaalf tot achttien maanden zal duren vooraleer er een gebruiksklaar vaccin tegen SARS-CoV-2 beschikbaar zal zijn.
Het EMA zit daarmee op dezelfde golflengte als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het EMA dient uiteindelijk het licht op groen dient te zetten vooraleer geneesmiddelen en vaccins op de (Europese) markt mogen komen.
In het beste geval worden de bestaande procedures versneld doorlopen. Dan nog zou het in het beste geval een jaar – links en rechts valt te horen negen tot tien maanden - duren vooraleer er een vaccin is dat voldoende getest en veilig is om op de markt te kunnen komen. Net omwille van de potentieel zeer ruime verspreiding van een vaccin tegen het nieuwe coronavirus moet het veiligheidsrisico minimaal zijn.
mRNA
Op 20 maart publiceerde de WHO een overzicht van de (op dat moment) lopende onderzoeksprojecten naar een vaccin tegen de door het virus veroorzaakte ziekte COVID-19. De teller stond bij publicatie op 44. Daarvan bevonden 42 zich op 20 maart nog in de zogenaamde preklinische fase. Dat is de periode vooraleer er getest wordt op mensen.
Slechts twee bedrijven zitten in de eerste fase van de klinische onderzoeken. Tijdens die fase gebeuren de eerste minimale tests op mensen. Daarbij wordt in eerste instantie gekeken naar de veiligheid. Gezonde proefpersonen worden ingespoten om te zien of het vaccin geen nevenwerkingen heeft. De bedrijven (of consortia) die intussen met Fase I-onderzoek zijn gestart, zijn Moderna/NIAID en CanSino Biologics Inc./Beijing Institute of Biotechnology.
Moderna is een Amerikaans bedrijf, gevestigd in de staat Massachusetts dat met financiële (overheids)steun van het National Institute of Allergy and Infectious Diseaese (NIAID) werkt aan een zogenaamd mRNA-vaccin. Een mRNA-vaccin werkt anders dan de klassieke vaccins. Bij klassieke vaccins worden (onderdelen van) een dode of een verzwakte ziektekiem ingespoten. Het lichaam reageert daarop met de ontwikkeling van antistoffen die ook werken wanneer later het ‘echte’ virus langskomt.
Moderna kondigde op 16 maart aan dat het mRNA vaccin dat ze hebben ontwikkeld werd ingespoten in de eerste patiënt
De mRNA-techniek werkt fundamenteel anders. Daarbij wordt een specifiek stukje boodschapper of ‘messenger’ RNA als vaccin ingespoten. Dat mRNA zorgt ervoor dat de lichaamscellen heel specifieke eiwitten gaan aanmaken. Die eiwitten lokken op hun beurt een afweerreactie uit met de vorming van antistoffen die beschermen tegen het virus.
Het komt er op aan om het juiste stukje mRNA in te kunnen spuiten. Daarvoor is de kennis van het genoom, zeg maar het bouwplan, van SARS-CoV-2 cruciaal. Dat ‘plan’ van het virus werd begin januari ontrafeld en vrijgegeven en vormt de basis voor het werk waarop bedrijven als Moderna verder bouwen.
Moderna kondigde op 16 maart aan dat ze het juiste stukje mRNA klaar hebben. Het vaccin dat ze op basis daarvan hebben ontwikkeld, werd ingespoten in de eerste patiënt.
Tijdens Fase I van het lopend onderzoek bij Moderna zullen uiteindelijk in totaal 45 patiënten twee dosissen ingespoten krijgen. De tweede prik volgt 28 dagen na de eerste dosis. Daarbij wordt geëxperimenteerd met oplopende dosissen: 25, 100 en 250 microgram.
Dieren
Het andere bedrijf dat momenteel al een vaccin op mensen test is CanSino Biologics Inc. Dat Chinese bedrijf werkt aan een klassiek vaccin. Het bedrijf liet vorige week weten dat de Chinese overheid het licht op groen heeft gezet voor het Fase I-onderzoek op mensen.
In tegenstelling tot wat het geval is bij Moderna werd het vaccin van CanSino Biologics eerst ook op dieren getest. Dat is standaard in de preklinische onderzoeksfase. Onder druk van de Amerikaanse president Donald Trump kreeg Moderna uitzonderlijk de toestemming om te starten met Fase I-onderzoek zonder eerst op dieren te hebben getest.
Behalve voor Moderna en CanSino Biologics Inc. was er de voorbije weken in de pers vooral aandacht voor het eerder genoemde Duitse bedrijf CureVac. De technologie die daar wordt gebruikt, is zeer vergelijkbaar met de aanpak van Moderna.
Het Duitse bedrijf kwam volop in de aandacht toen Duitse media uitpakten met het verhaal dat Donald Trump pogingen had ondernomen om het bedrijf ‘te kopen’ en naar de Verenigde Staten over te brengen om daar de Amerikaanse markt te bedienen. Die poging werd echter afgeblokt door de Europese Commissie, onder meer door 80 miljoen euro in het bedrijf te pompen in de hoop zo de ontwikkeling van een vaccin te versnellen.
Beurs
Bedoeld of niet, feit is dat de mededelingen over het opstarten van Fase I-onderzoek, of het aangaan van samenwerking tussen kleinere biotechbedrijven en grote farmaceutische bedrijven de voorbije weken voor forse schokgolven zorgden op de beurs. Terwijl de belangrijkste beursindexen de voorbije weken diep in het rood gingen, zorgden de aankondigingen van Moderna en CanSino Biologics voor spectaculaire koersstijgingen.
Toen BioNTech, een ander biotechbedrijf dat werkt aan een mRNA-vaccin tegen Covid-19 op 17 maart een partnership aankondigde met farmareus Pfizer ging de waarde van het aandeel op de technologiebeurs Nasdaq prompt van 40 naar 92 dollar.
Dat beleggers volop munt proberen te slaan uit een mondiale gezondheidscrisis mag dan al bijzonder wrang klinken, feit is dat al het gespeculeer ook wel eens behoorlijk voorbarig zou kunnen blijken. De geschiedenis leert immers dat het overgrote deel van de kandidaatvaccins – specialisten schatten tachtig tot negentig procent - zal sneuvelen voor de eindmeet.
Na Fase I komen immers nog Fase II en Fase III. Als het Fase I-onderzoek succesvol kan worden afgerond, is het tijd voor Fase II. Daarbij wordt een veel grotere groep mensen ingespoten met het vaccin of met een placebo. De bedoeling is om naast de veiligheid vooral de werking te controleren en meer zicht te krijgen op de ideale dosis, de manier van toedienen, en het inentingsschema.
Het mag dan al bijzonder wrang zijn dat beleggers volop munt proberen te slaan uit een mondiale gezondheidscrisis, feit is ook dat al het gespeculeer behoorlijk voorbarig is
Pas in het Fase III-onderzoek worden nog ruimere test uitgevoerd, idealiter bij (tien)duizenden mensen. Die tests verlopen dubbelblind en testen op grote schaal de ideale dosis. Ze hebben onder meer als doel om uitzonderlijke neveneffecten uit te sluiten die mogelijk pas zichtbaar worden bij een voldoende ruime groep.
Uitgerekend in het geval van Covid-19 is deze laatste fase van het onderzoek van cruciaal belang: zelfs al komt een nevenwerking hoogst uitzonderlijk voor, dan nog zou een eventuele massale inentigscampagne wereldwijd een minimaal risico gigantisch uitvergroten.
Wordt Fase III met succes doorlopen, dan kan het vaccin geregistreerd worden en op de markt komen. Maar ook daar kunnen zich nog problemen stellen, al zijn die dan eerder logistiek van aard. Het massaal produceren van een vaccin onder voldoende gecontroleerde veilige omstandigheden belooft geen sinecure te worden.
Endemisch
De cijfers over de verspreiding en de besmettelijkheid van het virus doen wetenschappers intussen vrezen voor een zogenaamd 'endemisch' scenario waarbij het virus misschien wel tijdelijk kan teruggedrongen worden, maar later terug kan oplaaien. Een beetje vergelijkbaar met het griepvirus dat elk jaar weer z’n opwachting maakt. In dat geval zou een vaccinatie van risicogroepen een oplossing kunnen bieden.
Voor dat scenario moet er dus eerst een vaccin zijn dat niet enkel voldoende veilig, maar ook voldoende toegankelijk is. Daarvoor werden initiatieven in het leven geroepen als CEPI (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations) dat publieke en private fondsen samenbrengt met als doel overheden finaal een vaccin aan kostprijs aan te kunnen bieden.
Ondanks de massieve beursspeculatie, de doorzichtige manoeuvres van Donald Trump om vaccins te hamsteren, en de bergen geld die met een vaccin kunnen worden verdiend, zijn er gelukkig ook andere signalen. Wetenschappers die de klassieke academische naijver opzijschuiven, bedrijven die informatie delen en overheden die druk op de ketel proberen te zetten. Of hoe de strijd om een levensreddend vaccin tegelijk het beste en het lelijkste in de mens lijkt wakker te maken.
