'Chilling': als journalisten moeten zwijgen

'We zijn in één klap in Amerikaanse toestanden terechtgekomen', klaagde Antwerps burgemeester Bart De Wever voor de micro van stadsradio Antigoon enkele dagen nadat Apache het dossier 'de favoriete bouwondernemer van Bart De Wever' uitbracht.

Het filmpje waarop te zien is hoe De Wever, samen met het bijna volledige Antwerpse schepencollege aankomt aan 't Fornuis voor de feestdis van vastgoedlobbyist Erik Van der Paal, bewijst volgens De Wever dat na de Verenigde Staten nu ook ons land ten prooi valt aan riooljournalistiek.

Via zijn advocaten Walter Damen en Omar Souidi - allebei te gast op het fameuze etentje - diende Erik Van der Paal vervolgens een strafklacht in tegen Apache: schending van de privacy en belaging, heet het.

In de studio van Terzake beweerde Damen 's avonds zonder verpinken dat Erik Van der Paal de klacht eigenlijk niet zozeer voor zichzelf indiende. Het was bezorgdheid voor de maatschappij die opspeelde.

Damen had het over 'Britse' in plaats van over 'Amerikaanse' toestanden, maar de boodschap van de advocaat was dezelfde als die van Bart De Wever een paar dagen eerder: onze maatschappij glijdt af naar riooljournalistiek en daaraan moet hoogdringend paal en perk worden gesteld.

SLAPP

Wetenschappers waarschuwen echter al langer voor een ander soort 'Amerikaanse toestanden': Chilling. Letterlijk betekent het 'afkoelen', maar toegepast op journalistiek kan het worden omschreven als het juridisch proberen uitroken van kritische (onderzoeks)journalistiek en media.

Onder de naam Strategic Lawsuit Against Public Participation (SLAPP) vallen rechtszaken die tot doel hebben kritische stemmen te intimideren. Het eerste doel is daarbij niet zozeer om een rechtszaak ook effectief te winnen, wel om de tegenpartij het werken onmogelijk te maken. Dat kan door de juridische kosten hoog op te laten lopen, steeds nieuwe processen aan te spannen, exuberante schadeclaims te eisen en uiteindelijk kritische stemmen zodanig te ontmoedigen dat ze er het zwijgen toedoen.

De aanpak komt overgewaaid vanuit de Verenigde Staten. Op de voorbije twee conferenties van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) waren er sessies over de problematiek. Onder meer over de vraag hoe kritische onderzoeksjournalistiek en met name freelance journalisten en kleinere mediaspelers zich ertegen kunnen wapenen.

Europees verdrag

Apache kreeg op goed een jaar tijd vier klachten in de bus. Vorig jaar was er een dubbele klacht van de voormalige kabinetschef van Bart De Wever, Joeri Dillen (N-VA) en van projectontwikkelaar Land Invest Group. Samen eisen ze 350.000 euro schadevergoeding van Apache, omwille van onze berichtgeving over omstreden vastgoedoperaties in Antwerpen en de link met de failliete Optima Bank.

Een uitzonderlijk forse schadeclaim die onder meer door professor mediarecht Dirk Voorhoof werd gehekeld:

Enerzijds straalt een dergelijke hoge som aan schadevergoeding een vorm van intimidatie uit, anderzijds getuigt een vordering voor een bedrag van alles samen 350.000 euro van een wel erg hoge inschatting van de eigen reputatie. Ook op dit punt is de Europese rechtspraak duidelijk: dergelijke vorderingen of veroordelingen met dit soort consequenties voor het betrokken medium, kunnen de toets met het Europees Verdrag niet doorstaan.

De professor mediarecht wees in dat verband trouwens op de mogelijkheid dat de rechtbank kan "overwegen om Land Invest Group en Joeri Dillen zelf te veroordelen wegens tergend en roekeloos geding".

Omar Souidi

Twee weken terug, kondigde de advocaten van vastgoedlobbyist Erik Van der Paal aan dat ze een strafklacht hadden neergelegd tegen Apache wegens het online zetten van het eerder genoemde filmpje, gedraaid aan de inkomdeur van 't Fornuis.

Deze week volgde dan nog een vierde klacht. Deze keer van de stichting achter de populistische Franstalige Parti Populaire.

Ook daar is de advocaat die op het voorplan treedt Omar Souidi. De website van de advocaat die zich recent in mediarecht ging specialiseren, werd onlangs in het programma Strafpleiters nog door collega's op de korrel genomen. De site oogt dan ook uitgesproken 'Amerikaans' met opmerkelijke baselines als 'Let's prepare and go to war'.

Stockbroekx

Apache is niet het enige medium dat wordt geviseerd.

Ook Bart Aerts, freelance journalist bij de VRT, vond recent een schadeclaim van 100.000 euro in zijn brievenbus. Aerts bracht aan het licht dat Marc Stockbroekx, de voormalige voorzitter van de N-VA afdeling Brasschaat en goed bevriend met minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon, een machtiging had gekregen van minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) om BTW-vrije aankopen te regelen voor diplomaten.

Dat terwijl de man verschillende keren werd veroordeeld, onder meer wegens verduistering en bedrieglijk faillissement.

De raadsman van Stockbroekx in deze kwestie? Omar Soudi.

Sp.a-voorzitter John Crombez noemde de juridische aanvallen op Bart Aerts en op Apache twee weken terug in De Afspraak een "kwalijke zaak".

Een uitspraak die deze week in Humo werd bijgetreden door Minister van Werk Kris Peeters (CD&V): "De intimidatie die de journalisten van Apache nu ondervinden, vind ik er ver over."

Ghelamco

Uitgerekend op de dag dat het interview met Kris Peeters werd gepubliceerd, viel de laatste dagvaarding in de brievenbus van twee journalisten van Apache.

Ook ons Franstalig zusterblad Médor is helaas vertrouwd met het fenomeen en Humo-journalist Jan Antonissen werd enkele jaren terug nog vrijgesproken na een klacht van Pol Van den Driessche (N-VA). Die klacht kwam er na een artikel over het handtastelijk gedrag van Van den Driessche tegenover vrouwen.

Het gros van de klachten die in het profiel 'chilling' passen, mogen dan al uit de entourage van N-VA komen en Omar Souidi als raadsman hebben, ze zijn niet allemaal (puur) politiek. Sommige aanvallen komen ook van grote vastgoedspelers. In het geval van de schadeclaim van Land Invest Group tegen Apache is de verwevenheid met N-VA via Erik Van der Paal bekend.

Maar deze week liet uitgerekend de Vlaams-nationalistische opiniewebsite Doorbraak weten af te zien van haar plannen om het boek ‘De illegale Ghelamco Arena. Als politici zich met voetbal bemoeien’ van Ignace Vandewalle uit te geven.

Eind vorige maand mislukte een eerste poging van projectontwikkelaar Ghelamco om de publicatie van het kritische boek te verhinderen. Maar prompt volgde de aankondiging van een zaak ten gronde.

In een persbericht kondigde Doorbraak vervolgens aan de handdoek in de ring te werpen:

"Een procedure ten gronde voeren, laat staan een eventueel beroep uitvechten, zou een te zware financiële druk leggen op Doorbraak."

Het is een schoolvoorbeeld van hoe 'chilling' kan werken: met veel geld en met dure advocaten een kleine speler op de knieën dwingen. Zelfs al staat die loodrecht in de schoenen.

Maar welk kruid is er tegen gewassen?

Misschien ligt het antwoord wel vervat in een recente tweet van gewestelijk BBI directeur Karel Anthonissen. "Laten we een fonds oprichten dat schadeclaims verzekert en een assisenproces eist bij zulke 'vermeende' persmisdrijven.

Wij denken alvast na over hoe we best omgaan met de aanhoudende intimidatiecampagne. Vorig jaar organiseerden we, aangepord door onze lezers een succesvolle crowdfundingcampagne. Ook nu krijgen we tal van suggesties  in die richting, maar een crowdfunding is niet iets wat je zomaar elk jaar opnieuw snel organiseert.

Het is onze overtuiging dat het beste antwoord op chilling het schrijven van inhoudelijk sterke stukken is. Onthullingen die hopelijk steeds meer mensen kunnen overtuigen om lid te worden van Apache. Dat laat ons toe onze organisatie verder uit te bouwen tot een robuuste en duurzame onderzoekssite die tegen een stootje kan en die haar inhoud bij een steeds breder publiek bekend kan maken.

Uiteindelijk is dat exact het tegenovergestelde van wat de intimidatiecampagne beoogt.