Aangezien zowat elke inleidende cursus in de sociologie begint met een uitvoerige verdediging van haar academische status, heb ik de sociologie – mijn eigen afstudeerrichting – steeds een beetje verdacht gevonden. Stel je voor. Eerste bachelor wiskunde. Vierentwintig pagina’s verantwoording waarom de wiskunde een tak van de wetenschappen is. Met een beetje geluk zelfs een examenvraag. Leg uit waarom de wiskunde een tak van de wetenschappen is. In een essay. Vier bladzijden, twaalf van de twintig punten.
Le suicide
Een van de eerste erkende sociologische werken is de zelfmoordstudie van Emile Durkheim. 1897. Dat is een pak moderner dan de uitvinding, of ontdekking zo u wil, van de onzichtbare hand in de marktwerking van die andere canoniek, Adam Smith. De zelfmoordstudie heeft alles waar wij tegenwoordig van houden: cijfermateriaal, schone tabellen, goede plot. Durkheim slaagt erin naar de samenleving te kijken zonder de individuele mens in beschouwing te nemen, wat in het geval van een thema als zelfmoord niet minder dan een heksentoer mag heten. Wie Le suicide, étude de sociologie begrijpt, heeft aanwijsbaar sociologische verbeeldingskracht en zou zomaar socioloog kunnen worden.
De methodologie van Durkheim bestaat erin de zelfmoordstatistieken van een land of regio te leggen naast een aantal kenmerken van de aanwezige samenleving, namelijk de mate van regulering en de sociale cohesie, twee variabelen die bij nader inzien verdacht op elkaar lijken. Om een lang verhaal kort te maken: Durkheim stelt vast dat er zoiets bestaat als een optimale verhouding tussen regulering en individuele vrijheid. Dat het voor een samenleving en de geestelijke gezondheid van de mensen die haar vormen niet goed is om te veel of te weinig vast te leggen in regels.
De stiel van regelgever
Durkheim leert ons: je kan een samenleving ook gewoon dooddoen
Vergelijk het met een fietswiel: je kan het te vast schroeven of net te los, maar in beide gevallen is de fiets een gevaar. In Vlaanderen lijkt het stilaan de bedoeling het wiel volledig vast te draaien. Wie vertrouwt immers de fietser? Het zou een goed toelatingsexamen zijn voor de stiel van regelgever, denk ik wel eens. Iedereen die bijdraagt aan het opstellen van wetten, decreten, Koninklijke Besluiten en last but not least gemeentelijke administratieve sancties krijgt eerst een paar vragen over de zelfmoordstudie van Durkheim op zijn bord.
Het kan namelijk geen kwaad om het verband te leggen tussen het detaillisme van de regelgeving en de mentale gezondheid van zij die eraan onderworpen zijn. Vlaanderen combineert een fijnmazig en rigide regelsysteem met hoge zelfmoordcijfers en stilaan collectieve vlagen van moedeloosheid. Wat Durkheim en de sociologische traditie ons geleerd hebben is dit: je kan een samenleving ook gewoon dooddoen. Wat ons uiteindelijk opnieuw bij de beginvraag brengt: is de sociologie eigenlijk een wetenschap?
