Dat het niet of willekeurig uitvoeren van uitgesproken straffen de waarde en de zin van een rechterlijk vonnis en dus van het gehele systeem wegneemt, weet intussen zelfs het kernkabinet. Dat de bemiddeling slechts weinig succes heeft is ook aangetoond. Dat de strafuitvoeringsrechtbank, die voor twee derden is samengesteld uit lekenrechters die niet aan de grondwettelijke vereisten voldoen omdat zij niet voor het leven zijn benoemd en zij bij niet verlenging van hun mandaat afzetbaar zijn, eveneens de kracht en het gezag van een vonnis ten gronde ondermijnt, is niet weerlegbaar.
De verschillende voorzieningen bij de Raad van State en bij het Grondwettelijk Hof tegen de afkoopwet doen vermoeden dat deze wet geen lang leven zal kennen. Dat de gasboetes onder meer een miskenning uitmaken van het principe dat je geen rechter en partij kan zijn is al voldoende om te kunnen voorzien dat er alweer een veroordeling van ons land door het Mensenrechtenhof te Straatsburg zal volgen.
De oude aanpak
Waar blijkbaar iedereen aan voorbij gaat is dat de basisfilosofie van ons bestaand rechtstelsel dat dan toch de synthese is van het ancien regime en de Franse revolutie en intussen ook twee wereldoorlogen heeft overleefd op een geheel andere en zelfs aan de huidige maatregelen tegengestelde overweging is gestoeld. Deze basisfilosofie is overigens ook voor niet juristen begrijpbaar : wanneer er een conflict is tussen burgers onderling of tussen burgers en de maatschappij en dat conflict niet kan of niet mag opgelost worden door een onderlinge afspraak moet een derde, onafhankelijke en vrije instantie tussenkomen om het conflict kundig en definitief te beslechten. Daarmede is het doel van iedere gerechtelijke tussenkomst duidelijk : de gerechtelijke finaliteit bestaat erin dat daardoor een conflict op kundige, definitieve en afdwingbare wijze kan worden opgelost.
De gerechtelijke finaliteit bestaat erin een conflict op kundige, definitieve en afdwingbare wijze op te lossen
Hoe dat moet gebeuren is sinds de voor de Westerse beschaving meest belangrijke tekst, alweer door de Franse Revolutie ingevoerd, even duidelijk : door 'La Déclaration des Droits de l'Homme et du citoyen' werd gekozen om het menselijk gedrag niet langer te laten beoordelen vanuit een Goddelijke benadering zoals gecodificeerd door de Bijbel, de Koran of de Talmoet, maar door de universeel geldende rechten van de mens. Want om het goede te doen en het slechte te laten heeft de mens God niet nodig, hooguit heeft hij Hem nodig om vergiffenis te bekomen. Maar vergiffenis geldt voor wie uit schrik voor de dood gelooft in het hiernamaals. Met een penitentie kan je wel de hel of het vagevuur vermijden maar dat brengt geen oplossing voor de levende problematiek. Zoals de zich nu herhalende geschiedenis dat overvloedig aantoont, hebben voorschriften die naar een ander leven verwijzen voor het huidige alleen maar moord en brandstichting tot gevolg.
Niet kundig, onafhankelijk of definitief
Dat recente maatregelen met succes kunnen worden aangevochten bewijst dat ze niet kundig werden opgesteld. Maar vanuit de vraag naar de doeltreffendheid ervan is de voornaamste kritiek dat deze maatregelen contraproductief zijn. Dat was ook onze kritiek op de vrijlating van Michelle Martin. Door de invoering van de strafuitvoeringsrechtbank is geen enkel vonnis meer definitief, kan het op bepaalde termijnen opnieuw worden bekeken en kunnen de uitvoeringsmodaliteiten ervan worden aangepast. Dat heeft tot naar gevolg dat alle betrokken partijen, en niet in het minst de slachtoffers geen kans krijgen om het leed te verwerken en de zo moeilijk te helen wonden opnieuw worden opengehaald. Maar ook de maatschappelijke rust, wat toch een streefdoel is van het strafrechtelijk optreden, wordt er telkenmale door verstoord.
Macht is een kwalijk fenomeen. Het is moeilijk om dragen en als je er wat van hebt komt al snel de verleiding om er nog meer van te krijgen. Ook daarom hebben wij zoals alle andere democratische landen de oplossing van de Franse denkers overgenomen. De verdeling van de macht is evenwel geen doel maar enkel een middel om er wat anders door te bekomen: evenwicht. Het is dus geen toeval dat vrouwe justitia met een weegschaal wordt uitgebeeld. Vraag is dan alweer of de nieuwe maatregelen dit evenwicht bewaren, liefst verstevigen. En alweer moet het antwoord zijn dat er tegenproductief wordt gewerkt.
Doordat er heel veel meer gewicht langs de kant van de uitvoerende macht is gelegd is de kant van de rechterlijke macht in het ijle gaan hangen. Dit verklaart waarom in justitie zelf maatregelen worden genomen die zweven. Want ook daar is de strijd om de macht nadrukkelijk aanwezig. Wat zijn de Antwerpse dossiers, de vervolging van magistraten wegens juridisch lege misdrijven en het meningsverschil over de beslissing over belangrijke fiscale dossiers anders dan pogingen om het privilege van één procureur-generaal op onbehoorlijke en onrechtmatige wijze uit te breiden?
Het zat er natuurlijk aan te komen. Nadat de machtsstrijd tussen de politiediensten vormelijk werd beslecht door een geïntegreerde politie, kwam ruimte en energie vrij om binnen de rechterlijke macht de opdrachten en bevoegdheden van de rechter en de procureur 'te integreren'. Zoals collega Jan Nolf het in Knack.be duidelijk aangeeft, moesten daarom ook de politierechters die zich kundig en dicht bij de bevolking over de overlast ontfermden, wijken voor de bemoeizucht van het groot parket. Voor justitieminister De Clerck was dit bovendien nog niet groot genoeg. Hij wou immers de vrede-en politierechters onderwerpen aan de tucht van een super-korpsschef en langs deze, door een geformaliseerd college van korpsoversten dat dwangmaatregelen zou kunnen opleggen, de individuele beoordeling fnuiken.
Door de invoering van de strafuitvoeringsrechtbank is geen enkel vonnis meer definitief
De Clerck had ook voor de behandeling van de pedofiliedossiers in de kerk nog een ander idee om de rechter uit te schakelen : een commissie van de Kerk, zelf betrokken instantie. De vergadering daarover rook naar samenspanning van ambtenaren en daarom mocht de Kerk enkel de verjaarde dossiers behandelen. Maar noch de justitieminister noch de procureur-generaal zijn rechters, zodat zij niet ongestraft op die stoel kunnen gaan zitten.
Terug naar af
Ook al is de ontwijking of de uitschakeling van de rechter slechts een tijdelijk fenomeen en zal Europa, net zoals dat met de centen en de procenten het geval is, ons tot betere gevoelens dwingen, dan nog is het aangewezen om onze GPS te resetten en opnieuw voor begaanbare paden te kiezen. Daarom hoeft alles niet radicaal teruggeschroefd te worden. Het volstaat meestal om in de genomen maatregelen enkele aanpassingen te doen om deze tegelijk principieel in orde te brengen en er de doeltreffendheid van te herstellen.
Laat de strafuitvoeringsrechtbank enkel uit beroepsrechters bestaan en maak deze enkel bevoegd voor wat de strafrechter als door die rechtbank te herbeoordelen heeft beslist. Maak de strafrechter opnieuw bevoegd om te oordelen over de vordering van het parket, de verruimde minnelijke schikking incluis. Laat de politiecommissaris met de GAS-boetes, in plaats van naar een gemeentelijk ambtenaar, opnieuw naar de politierechter gaan en herstel die lokale rechter in wat zijn oorspronkelijke opdracht was: het beoordelen van wat nu overlast wordt genoemd. Geef die rechter dan het personeel dat nu bij de gemeente moet vrijgemaakt worden.
Laat de politiecommissaris met de GAS-boetes, in plaats van naar een gemeentelijk ambtenaar, opnieuw naar de politierechter gaan en herstel die lokale rechter in wat zijn oorspronkelijke opdracht was
Betrek de burgemeesters niet bij het vonnis maar bij de uitvoering ervan. Een door de rechter uitgesproken ter beschikkingstelling van de burgemeester geeft aan het hoofd van de lokale politie mogelijkheden die de justitieminister niet meer heeft. Maak een einde aan de onbehoorlijke machtsstrijd binnen justitie en zorg ervoor dat een magistraat zonder dwang of bedreiging opnieuw in alle onafhankelijkheid kan beslissen.
Het volstaat daartoe de oprichting van de tuchtrechtbank te stemmen zodat ook de korpsoversten niet langer misbruik kunnen maken van hun dubbele bevoegdheid als rechter én partij. Schaf, zoals de wet Franchimont het toezicht van de procureur-generaal op de onderzoeksrechter afschafte, ook het privilege van de procureur-generaal af waardoor enkel hij kan beslissen over de rechtstreekse dagvaarding van een magistraat en geef deze bevoegdheid aan een rechtscollege zoals de Kamer van Inbeschuldigingstelling.
Op langere termijn kan dan ook de herziening van zowel het strafwetboek als het wetboek van strafvordering worden hernomen. Maar ook hier moet gepleit worden voor de vroegere aanpak. De aanstelling van een Koninklijk Commissaris, bijgestaan door een commissie van magistraten en professoren, heeft het voordeel dat door kundig advies bij de voorbereiding van het wetgevend werk tijd en ongelukken zal bespaard worden en herhaalde herstelwetten niet meer moeten. Eigenlijk is het allemaal te simpel: laat de wetgever wetgever, de minister minister, de procureur procureur, maar vooral ook de rechter opnieuw rechter zijn.
