Bessems verwondert zich erover dat er nog steeds collega-journalisten zijn die een tegenstelling zien tussen het controleren van de macht (wat zij allemaal ambiëren en vaak pretenderen te doen) en het controleren van elkaar:
Eerlijk gezegd dacht ik dat het langzamerhand een open deur was, dat media een macht op zich zijn. Dat de belangrijke spelers in die media macht hebben. Je kunt er semantisch wat mee spelen en zeggen dat dat geen formele macht is maar invloed. Dat maakt het belang niet per se kleiner. Want hét verschil tussen macht en invloed is dat macht in een samenleving als de onze wordt gecontroleerd. Invloed kent die controle niet.
Uit zijn ervaring als politiek verslaggever concludeerde hij in Den Haag dat macht en journalistiek meestal samenvallen:
Politici anticiperen zo veel op de verwachte beeldvorming: die is niet langer een van de factoren die wordt meegewogen bij politieke positiebepaling. Nee, die is in de regel van doorslaggevend belang. Natuurlijk hebben partijen en politici heus hun beginselen en opvattingen. Maar voor zij een standpunt innemen, zéker voordat zij daarmee naar buiten treden, wordt steeds de vraag gesteld: hoe zal dit vallen, kunnen we dit verkopen? En daarbij denken de politici en hun adviseurs niet in de eerste plaats, zoals velen misschien zullen verwachten, aan het grotere publiek. Dan denken zij primair aan het selecte gezelschap van journalisten en commentatoren op wie dat grotere publiek noodgedwongen vertrouwt. En is het antwoord op deze vragen negatief, dan wordt een standpunt doorgaans ook niet uitgedragen.
Toch weigeren journalisten, volgens Bessems, elkaar grondig te controleren. Die halsstarrigheid wijdt hij aan een ‘sterk beleefde collegialiteit’, en hoewel hij goeie pogingen ziet, vindt Bessems dat het allemaal niet ver genoeg gaat.
Het ís niet genoeg om alleen maar te factchecken en iets recht te zetten dat niet klopt. Of feiten kloppen is niet het enige dat beeldvorming bepaalt. Misschien zelfs niet eens het belangrijkste dat die beeldvorming bepaalt. Hoe wij die feiten ordenen is minstens zo belangrijk, welk gewicht we daaraan geven, hoe we die duiden. Welke krantenkoppen wij erboven zetten, welke beelden we erbij monteren. De prioriteiten in onderwerpen, de maatvoering. En ons kuddegedrag. Soms lijkt het of wij media maar één onderwerp per week aan kunnen. Het is de week van de zaak-Vaatstra. Het is de week van Diederik Stapel. Of het is de week van de gedode grensrechter. Na zo'n week is het ook weer over. Wat is het effect daarvan, dat we zo veel met z'n allen tegelijk doen? Welke onderwerpen blijven in de tussentijd liggen? Waarom is daar geen volwassen kritische discussie over?
Hij vervolgt:
Journalisten zijn de enigen die journalisten kunnen controleren. Al was het alleen maar omdat we het van anderen niet pikken. Iedereen die wel eens onderwerp is in de media en klaagt - een politicus, een bekende Nederlander - wordt door ons weggezet als een huilebalk. Die zal wel proberen het eigen vege lijf te redden door media de schuld te geven, zo maken wij critici van buiten onze beroepsgroep verdacht. En gewone, onbekende burgers hebben de middelen niet om ons aan te pakken. Die kunnen journalisten via sociale media als Twitter in toenemende mate aanspreken, maar zijn erg afhankelijk van de nog beperkte mate waarin journalisten bereid zijn tot luisteren en zich er iets van aantrekken. Ze kunnen als grove fouten worden gemaakt klagen bij een tandeloze Raad voor de Journalistiek. In zeer uitzonderlijke gevallen kunnen zij over de enorme drempel van de rechtbank klauteren. Maar misdragen wij ons zonder duidelijke regels te overtreden, dan kan een burger niets. En we zorgen er meestal wel voor dat we binnen de lijntjes blijven, we kennen alle trucjes.
Zijn lezing sluit Bessems af met een persoonlijke oproep tot kritiek op zijn journalistiek werk. Niet enkel door de toehoorders, maar liefst door zijn eigen collega’s. U richt zich waarschijnlijk best tot @KustawBessems op Twitter.
De lezing van Bessems vindt u hier. Ook in Pauw&Witteman zat vorige week een boeiend gesprek over media en politiek naar aanleiding van de documentaire die Coen Verbraak over Emile Roemer maakte. Dat gesprek kan u hier herbekijken.
