Het comité wijst ook op de digitale kloof en pleit voor een ‘e-inclusie’ beleid met o.a. een laptop voor elk kind, en de nood aan training om iedereen – jong en oud – ook technische en sociale digitale vaardigheden bij te brengen. Dat is een goed begin, maar uit wat bestaat die ‘digitale training’ waar het comité het over had? Er zijn twee aspecten van digitaal welzijn die ik wil benadrukken, waar het comité niet verder op inging.
Het eerste aspect is de opkomende tendens om het digitale landschap zo mensvriendelijk mogelijk vorm te geven. We verliezen meer en meer privacy, datarechten, en worden misleid door zogenaamde ‘donkere patronen’. Dit zijn patronen op een website die gebaseerd zijn op principes uit de psychologie van overtuiging, of eerder de misleiding. Er zijn er zo heel wat, maar ik beperk me tot het benoemen van enkele herkenbare.
Gelukkig groeit het besef dat we dit digitale landschap meer mensvriendelijk moeten vormgeven
Een eerste die we wellicht allemaal kennen: ‘makkelijk in, moeilijk uit’. Het is vandaag maar al te makkelijk om een profiel aan te maken, maar je account verwijderen of je uitschrijven van een maillijst is al een uitdaging. Een ander donker patroon is ‘sluip in het mandje’. Dit is een truc die onder andere door Amazon (de koning van de donkere patronen) wordt gebruikt, waarbij een accessoire van een item dat je koopt automatisch in je winkelmand terecht komt. Zo worden mensen misleid tot het per ongeluk aankopen van iets dat ze niet wensten.
Een ander type van mensonvriendelijk ontwerp is de manier waarop sociale media zijn ontworpen. Het overmatig gebruik van sociale media kan leiden tot verslaving, de onderontwikkeling van belangrijke communicatieve deugden, en neemt ook veel tijd in beslag. Waardevolle tijd die we aan andere activiteiten hadden kunnen besteden die gezonder zijn voor lichaam en geest.
Gelukkig groeit het besef dat we dit digitale landschap meer mensvriendelijk moeten vormgeven. Het sociale deel van de ‘digitale training’ zou zich inhoudelijk kunnen richten op het leren herkennen van donkere patronen. Zo kunnen mensen zich bewust worden van wat duidelijk spam is en wat niet, maar zelfs nog preciezer leren welke websites je proberen te misleiden of te verslaven en welke niet.
Het tweede aspect verwijst naar een fenomeen waar weinig mensen van op de hoogte zijn: het digitale landschap is vervuilend! De IT sector zorgt volgens een schatting van Greenpeace uit 2017 voor 7% van het globale elektriciteitsverbruik, en werd geschat te verdrievoudigen tegen 2020 (wat ze nog moeten bevestigen, maar gegeven de coronacrisis wordt het misschien wel nog meer).
Van datacenters tot transmissienetwerken tot de toestellen in onze handen: ze verbruiken allemaal elektriciteit en dat verbruik kan je omrekenen naar CO2-uitstoot. Hoe meer we internet data consumeren, hoe meer elektriciteit daar voor nodig is, hoe meer uitstoot. Een studie uit 2018 verwijst naar het feit dat voornamelijk online reclame aanzienlijke hoeveelheden energie verbruikt.
We kunnen het digitale landschap energie-efficiënter en milieubewust ontwerpen en ontwikkelen
Maar er is goed nieuws: we kunnen het digitale landschap energie-efficiënter en milieubewust ontwerpen en ontwikkelen. Denk aan hoe lang het duurt om sommige nieuwe vensters te openen: vervelend voor de gebruiker, slecht voor het milieu. Wat slimmer programmeren kan de gebruiker blijer maken én het energieverbruik spectaculair doen dalen.
De twee aspecten (donkere patronen en CO2-uitstoot) tonen dat webdesigners, ingenieurs, computerwetenschappers en programmeurs zich meer bewust moeten worden van de impact die technologie heeft op haar omgeving en onze medemensen. Besluitvorming bij het ontwerpen van technologie moet daarom gebaseerd zijn op morele waarden. Bewustwordingscampagnes hieromtrent zou ik de Vlaamse Overheid met alle plezier zien uitvoeren.
Het relancecomité bewijst dat onze politiek zich bewust wordt van digitaal welzijn en de toegankelijkheid ervan. Voor sommige problemen moeten er echter nog concretere oplossingen komen, zoals mens- en milieuvriendelijk ontwerp, die dan hopelijk ondersteund worden vanuit de overheid.
