De uitstalramen van de nachtwinkels hingen vol affiches, verkiezingsfolders vulden de brievenbussen, op brocantes en braderijen was het onmogelijk de folders uitdelende kandidaten die naar onze stem dongen te ontwijken en misschien zag u ook wel gesponsorde berichten in uw Facebook newsfeed opduiken.
Partijen besteden veel tijd, energie én geld om ons te overtuigen op hen te stemmen. Loont dat ook? De verkiezingsuitslag kennen we, de nieuwe bewindsploeg en hun beleidsprogramma intussen eveneens. Maar wat kostte dat nu allemaal? En waren de investeringen in verhouding tot het behaalde resultaat?
Om dat te achterhalen bezochten we de griffie van de rechtbank van eerste aanleg van Brussel. Daar lagen van 15 tot 30 november de aangiften van de verkiezingsuitgaven ter inzage. Uiterlijk een maand na de verkiezingen moeten er gedetailleerde aangiften van alle uitgaven en verklaringen over de herkomst van de gebruikte middelen ingediend worden bij de rechtbank. Een aangifte voor de lijst én aangiften voor de uitgaven van de kandidaten (indien van toepassing).
Er gelden allerlei regels omtrent wat partijen wel en niet mogen doen in de drie maanden voorafgaand aan de verkiezingen.
Voor een enkeling die er boven ging was zijn partij zo vriendelijk om het teveel over te nemen en toe te voegen aan de uitgaven van de lijst.
Zo zijn er ook maximumbedragen vastgelegd die uitgegeven mogen worden tijdens de campagne. Die bedragen zijn gerelateerd aan het aantal geregistreerde kiezers. In Stad Brussel: maximum 92.506,82 euro per lijst aangevuld met maximum 5.201,47 euro voor iedere individuele kandidaat.
Op basis van de ingediende verklaringen omtrent de uitgaven blijkt dat iedere lijst ruim onder het te besteden maximumbedrag bleef. De meeste lijsten er zelfs vér onder. Sommige individuele kandidaten flirten met de maximumgrens van 5.201,47 euro. Voor een enkeling die er boven ging was zijn partij zo vriendelijk om het teveel over te nemen en toe te voegen aan de uitgaven van de lijst.
Conclusies:
- De 'Best Return on Investment' Award gaat naar Ecolo-Groen. Met een totaalbudget van 67.023 euro behaalden ze negen zetels, een meerderheidsdeelname met vier schepenen én de voorzitter van de gemeenteraad. Ecolo-Groen investeerde 0,74 euro per geregistreerde kiezer, één stem kostte hen omgerekend 5,66 euro.
- De 'Money Down the Drain' Award gaat naar MR-VLD. Niet de burgemeesterssjerp, maar de oppositiebanken. Totale kostprijs: 219.480 euro. Dit komt overeen met 2,44 euro voor iedere geregistreerde kiezer en maar liefst 22,46 euro per gewonnen stem. Gedurende zes jaar kunnen ze zeven zitjes warm houden in de gemeenteraad (en de basis leggen voor de gemeenteraadverkiezinge van 2024).
- De 'Business as Usual' Award voor PS: Verloor weliswaar 1 zetel, behoudt er 17 met een investering van 146.993 (1,63 euro per geregistreerde kiezer, 7,35 euro voor iedere behaalde stem). Blijft in de meerderheid binnen de meerderheid (PS 17 zetels, Ecolo-Groen 9 zetels, Change.Brussels 1 zetel, en DéFI 3 zetels). Levert de burgemeester, de voorzitter van het OCMW en daarnaast nog 4 schepenen.
MR-VLD is ‘biggest spender’
Als we voor iedere lijst de uitgaven van de lijst optellen bij de uitgaven van de individuele kandidaten van die lijst (indien voorwerp van een aparte aangifte én niet geïntegreerd in de uitgaven van de lijst), komt MR-VLD als ‘winnaar’ uit de bus. Hun totaaluitgaven komen uit op 219.480 euro. Op ruime afstand volgen PS met 146.993 euro en cdH-CD&V met 99.475 euro. De totaaluitgaven van DéFi (50.778 euro) en Change.Brussels (Sp.a) (24.177 euro) liggen ver achter.
Bij Ecolo-Groen observeren we enkele zeer beperkte uitgaven met eigen middelen door individuele kandidaten, opgenomen in de uitgaven van de lijst. Die lijstuitgaven komen zo uit op 67.023 euro. Hetzelfde mechanisme observeren we bij de burgerlijst Plan B (lijstuitgaven 6.666 euro).
PTB*PVDA, N-VA en Vlaams Belang verklaarden 0 euro uitgaven door individuele kandidaten. Hun kiescampagnes werden integraal met partijmiddelen gefinancierd. Hun uitgaven bedragen respectievelijk 16.303, 28.331 en 33.261 euro.
Investeringen en rendement
Hoeveel werd door de verschillende lijsten geïnvesteerd per geregistreerde kiezer? En wat kostte een stem?
MR-VLD investeerde maar liefst 2,44 euro per geregistreerde kiezer.
Vlaams Belang betaalde zijn behaalde stemmen uiteindelijk het duurst (29,23 euro/stem), voor PTB*PVDA was een stem het goedkoopst (2 euro). Van de (nieuwe) meerderheidspartijen behaalt Ecolo-Groen de beste ROI: € 5,66 per stem.
Kandidaten waarin het meest geïnvesteerd werd (door hun partij en/of henzelf). Ze werden allen verkozen, zonder grote bokkesprongen. Uitzondering: kandidaat nr 27 van PS die als 13e verkozene van de lijst uit de bus kwam.
Wie betaalt? De lijst/partij én de individuele kandidaten.
N-VA, Vlaams Belang en PTB*PVDA financierden de campagne integraal met partijgelden.
Bij Ecolo-Groen en Plan B werden aangiften voor uitgaven door individuele kandidaten ingediend, maar die investeringen werden geïntegreerd in de aangifte voor de lijst.
Bij de ‘gevestigde’ lijsten dienen de individuele aangiftes ook om uitgaven te kunnen spreiden en de toegelaten maximale uitgaven niet te overschrijden
PS, Change.Brussels (sp.a), DéFI, MR-VLD en cdH-CD&V hielden het apart: een aangifte voor de uitgaven van de lijst en daarnaast aangiftes voor de campagnes van de individuele kandidaten. Die voeren campagne met eigen geld en/of met middelen van de partij. Bij de ‘gevestigde’ lijsten dienen de individuele aangiftes ook om uitgaven te kunnen spreiden en de toegelaten maximale uitgaven niet te overschrijden. Hierover worden afspraken gemaakt (conventies) tussen de lijst en de kandidaten en tussen de kandidaten onderling. Deze praktijk is soms duidelijk af te leiden uit de ingediende aangiftes, soms heel wat minder.
Hoe worden de uitgaven aangegeven? Creatief met 'conventies'
In het aangiftedossier van MR-VLD vinden we een 'conventie' terug voor een gemeenschappelijke campagne. Iedere kandidaat ondertekende deze conventie. De totaalkost van 51.441,87 euro wordt in afgeronde bedragen van 50 euro tot 4000 euro opgesplitst en onder de kandidaten gespreid. Hoger geplaatste kandidaten op de lijst nemen geen of een klein deelbedrag voor hun rekening. De overeengekomen bedragen worden immers opgenomen in de individuele aangiften en er is dat wettelijk maximum van 5.201,47 euro per kandidaat in Stad Brussel.
De hoogst geplaatste kandidaten voeren met eigen middelen persoonlijke campagnes en kunnen geen aandeel voor de gemeenschappelijke campagne in hun aangifte opnemen. Zo komt het dat kandidate nummer 44 een bedrag van 4.000 euro van de gemeenschappelijke campagne in haar persoonlijke aangifte laat opnemen. En de restsom van de deling, 2.541,87 euro, komt in de aangifte van kandidate nummer 42 terecht. Terwijl kandidaat nummer 2, Els Ampe, 0 euro van deze gemeenschappelijke campagne in haar aangifte opneemt. Zij besteedde immers 4.955 euro persoonlijke middelen, net iets minder dan kandidaat nummer 3, Geoffroy Coomans De Brachene (4.862 euro), en kandidaat nummer 5, David Weytsman (4.982,88 euro).
Naast deze 'Convention 1 pour Propagande Commune' vinden we in de 49 individuele aangiftenmapjes nog verklaringen van kleinere conventies tussen kandidaten terug. Zo hebben enkele kandidaten samengelegd om een campagne te voeren op Facebook voor een totaalbedrag van 1.096 euro. En sloten zes kandidaten een overeenkomst omschreven als ‘tracts lettres env.’, kostprijs 23.685 euro.
In het aangiftedossier van PS vinden we geen zulke gehandtekende conventie(s) terug. Er worden er wél vermeld tussen de andere uitgaven in de afzonderlijke persoonlijke aangiftes. Zo komen we bijvoorbeeld tegen: Convention Section, Convention Close, Convention Diallo, Convention Hariche, Convention 393821, enzovoort. Wat de afspraken precies inhouden is op basis van de (veelal onduidelijk handgeschreven) individuele aangiftes niet te achterhalen.
Bij de PS vinden we overigens de kandidaat terug met de hoogste ‘giften in contant geld van natuurlijke personen’. Het gaat om burgemeester Philippe Close die de som van 3.000 euro in zijn individuele uitgavenaangifte laat vermelden in die rubriek.
Bij cdH-CD&V zijn er duidelijke verschillen in de individuele aangiften tussen cdH en CD&V kandidaten. Bij de cdH kandidaten komen de middelen voor eigen campagnevoering volledig uit de eigen fondsen van de kandidaten. Bij de CD&V kandidaten zijn het daarentegen overwegend fondsen van de partij. We zien hetzelfde bedrag van 2.181 euro regelmatig terugkomen. Dit doet vermoeden dat een gemeenschappelijke campagne van de individuele CD&V kandidaten gefinancierd werd door de partij en de kosten ervan voor de aangifte evenredig verdeeld werden over de aangiften van de individuele kandidaten.
Waaraan wordt al dat geld besteed?
Geen grote verrassingen hier: de meeste uitgaven van de lijsten gaan naar papier (affiches, flyers, brieven, …) en de verspreiding ervan. Uitgedrukt in percentage van de bestedingen door de lijst bedraagt het ‘aandeel papier’ 90% bij PS, 81% bij DéFI, 66% bij MR-VLD en toch ook nog bijna 50% bij Ecolo-Groen. Daarnaast zien we zowat overal uitgaven voor fotografen, grafici, zaalhuur, t-shirts, eten & drinken, enz. MR-VLD gaf overigens het grootste bedrag uit aan de huur van een zaal voor een campagnemeeting, € 7.205.
Een grote hap uit het budget van Ecolo-Groen ging naar een halftijds interim medewerker. Ook de kost van een jobstudent wordt aangegeven. Zulks zagen we bij geen enkele andere lijst. Hadden die dan geen campagnegerelateerde ‘buitengewone personeelskosten’?
Facebook iemand? Online campagnes?
PS, MR-VLD en PTB*PVDA vermeldden geen sociale media in hun verklaring voor de uitgaven van de lijst. PTB*PVDA maakt continu intensief gebruik van het platform NationBuilder voor datagedreven campagnes en neemt de facturen voor de periode 14 juli - 14 oktober nauwkeurig op in de uitgavenaangifte. Goed voor 3.021 euro, zijnde 19% van het totaal aangegeven bedrag.
Groen is ook een fervent gebruiker van NationBuilder, Ecolo daarentegen bewust niet. Vandaar allicht dat de lijst Ecolo-Groen dit performante instrument niet inzette tijdens de lokale verkiezingscampagne in Stad Brussel.
De kleinere lijsten zetten duidelijk meer in op sociale media dan de lijsten van de gevestigde partijen. Het is immers een relatief goedkope manier om bekendheid te verwerven en potentiële kiezers te bereiken. Bij Plan B ging 19,4% van de uitgaven naar Facebook, bij Change.Brussels (sp.a) 17,2 %, bij Vlaams Belang 17,5%. Ter vergelijking: Ecolo-Groen 1,6%, NV-A 1,9%, cdH CD&V 0,36%. In euro uitgedrukt is het Vlaams Belang dat het grootste bedrag aan Facebook besteedde: € 5.823.
In de individuele aangiften van de kandidaten zien we bij alle lijsten uitgaven voor Facebook opgesomd, overwegend voor kleine bedragen. Enkele uitschieters met respectievelijk 596 euro, 546 euro, 450 euro 429 euro en 417 euro als uitgave voor Facebook in hun aangiften vermeld.
Bedenkingen en aanbevelingen
Beperking van de uitgaven, verklaring van de uitgaven en de controle op de uitgaven: schouwspel of menens?
De aangiftes betreffen de periode 14 juli - 14 oktober. Bijna alle lijsten voerden reeds in het voorjaar campagne, hielden het wat rustiger in de zomermaanden en gingen voluit vanaf eind augustus. Het was bijvoorbeeld in maart en april dat vele brievenbussen in Stad Brussel zwart/geel kleurden. Die uitgaven werden niet opgenomen in deze aangiften dus krijgen we alvast voor NV-A en Vlaams Belang een vertekend beeld.
We zagen geen facturen, geen ‘bonnekes’. Hoe zullen de verklaringen gecontroleerd worden?
De nonchalance waarmee veel aangiften (vooral die van individuele kandidaten, maar niet uitsluitend) zijn ingevuld was bij momenten stuitend. Veel handgeschreven en nauwelijks leesbare omschrijvingen, gebruik van tipex en doorhalingen van cijfers, onvolledig ingevulde formulieren, ontbrekende data of handtekeningen. Gaan de indieners van de aangiften hiervoor berispt worden? Ook viel op dat iedereen de rubrieken van de aangifteformulieren voor de uitgaven anders blijkt te interpreteren. Dat alles vergemakkelijkt de controle niet.
Voor de volgende (gemeenteraads)verkiezingen
Ga digitaal. Bedenk een 'Verkiezingsuitgaven-Aangifte-On-Web'. Ontwikkel een app die toelaat gedane uitgaven onmiddellijk te registreren. Geen tipex en doorhalingen meer. En zorg ervoor dat alle gegevens online beschikbaar zijn voor consultatie voor de kiezers. Zodat het huidige recht om op de griffie de stapels papieren aangiften te gaan inkijken (op weekdagen van 8.30u tot 12.30u en van 13.30u tot 16u) omgezet kan worden in een écht democratisch inzagerecht. Misschien een mooi projectidee voor Smart City-pionier CIBG, het Centrum voor Informatica voor het Brusselse Gewest? We hopen dat de partijen, de Voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg (die uiterlijk 13 december zijn verslag over de verkiezingsuitgaven dient op te maken) en het Controlecollege dat toezicht houdt op de verkiezingsuitgaven meelezen en aan de slag gaan.
A vous de jouer
Uit de verzamelde gegevens valt nog heel wat meer informatie te distilleren. We stellen ze hier voor iedereen ter beschikking: de verzamelde cijfergegevens, door iedereen consulteerbaar (en vrij te gebruiken mits bronvermelding, integreren van een link naar deze oorspronkelijke data en een bericht naar ons zodat we kunnen terugkoppelen en opvolgen). Als u zelf aan de verkiezingen in Stad Brussel deelnam en opmerkingen, suggesties of correcties wenst door te geven of vragen heeft, aarzel niet ons te contacteren (planbbrussels@gmail.com).
