Het lijkt wel een favoriete bezigheid van politici dezer dagen om het politieke veld aan een weinig nuance verdragende tweedeling te onderwerpen. Kamp A zegt wit, kamp B houdt het bij zwart. Het ene kan vervolgens niet met het andere in dialoog gaan.
Wie bijvoorbeeld verzoenende taal gebruikt in verband met vluchtelingen en een mogelijke andere omgang met hen bepleit, is ongetwijfeld een voorstander van open grenzen, zo luidt het. En die open grenzen zouden onze sociale zekerheid dan meteen naar de verdoemenis helpen.
Wie wil open grenzen?
Wat mij in deze zoveelste door polarisering gekenmerkte discussie vooral opvalt, is de hardnekkige angstvalligheid waarmee de ‘verzoeners’ – de gutmenschen van Bart de Wever – ontkennen een pleidooi voor open grenzen te houden. Even weinig genuanceerd luidt hun vaak voorkomende verdediging dat toch niemand dit nog wil. Beide partijen lijken het er dus alvast over eens dat open grenzen en open migratie onwenselijk en onmogelijk zijn. Maar is dat zo?
Een snelle survey van kranten en tijdschriften van de voorbije maanden leert me dat slechts één vermetele jonge politicus de nek durfde uitsteken in een opiniestuk op Knack.be: Maurits Vande Reyde, tot voor kort voorzitter van Jong VLD.
Vande Reyde geeft toe dat een pleidooi voor open grenzen iets utopisch en misschien zelfs naïefs heeft. Maar hij vindt ook dat grenzen vandaag wereldwijd de grootste bron van discriminatie zijn.
‘Ik heb lang gezocht, maar eerlijk: er is daar geen rechtvaardiging voor te vinden. Op economisch vlak zijn de voordelen van migratie nochtans overduidelijk. Alle grenzen afschaffen zou de wereld in z’n geheel twee tot drie keer zo rijk maken. Vergeet de Warmste Week: ontwikkelingshulp is meteen overbodig. Landen die migratie omarmen worden er rijker en innovatiever van. De helft van de Fortune 500-bedrijven is opgericht door mensen die elders vandaan komen. Wij leven zelfs in het meest duidelijke voorbeeld van dat alles: de economische boost van 500 miljoen vrij ronddartelende mensen in de Europese Unie zegt genoeg. Beeld je in dat je dat kan vertienvoudigen. Echt, we snijden in ons eigen vel door grenzen niet open te gooien. Niet enkel voor oorlogsvluchtelingen, maar voor alle mensen die op zoek zijn naar een beter leven’.
Het openen van de grenzen voor arbeid zou 65 biljoen dollar aan extra welvaart creëren in mondiaal opzicht.
Bij Rutger Bregman lees ik dat het openen van de grenzen voor arbeid (voor mensen dus en niet voor goederen) 65.000.000.000.000 dollar aan extra welvaart zou creëren in mondiaal opzicht. Vijfenzestig biljoen, dat is het duizendvoudige van de 65 miljard die volgens de Wereldbank zou bekomen worden door het opheffen van de laatste handelsbarrières.
Dit zijn alle enkel economisch geïnspireerde argumenten. Ik kan me voorstellen dat die voor veel mensen ook meest overtuigend werken en ze halen zeker het waanidee onderuit dat onze sociale zekerheid naar de haaien zou gaan door een beleid van open migratie.
Ethische en politieke argumenten
Zelf zou ik daar een aantal ethische en breder politieke argumenten aan vastknopen. Maar ik geef natuurlijk graag toe dat die geen schijn van kans zouden maken als het zou kloppen dat open grenzen hier enkel voor economische miserie zouden zorgen. Dat is dus niet het geval, zo blijkt ook uit wetenschappelijk onderzoek.
De Nederlandse migratie-experts Henk Van Houtum en Leo Lucassen schetsen in hun in 2016 verschenen boek Voorbij Fort Europa een beeld van hoe nefast het Europese migratiebeleid uitpakt en hoe het eigenlijk fenomenen versterkt die het net meent te bestrijden.
Zij stellen tegen het tienpuntenplan van de Europese Unie (april 2015) een eigen alternatief tienpuntenplan. De tien punten van de Europese Unie zijn – op z’n zachtst gezegd – zeer defensief, gaande van het vernietigen van de boten van smokkelaars over nauwere samenwerking tussen politiediensten tot het opvangen van vluchtelingen in andere (lees: niet-Europese gebieden) en het sneller kunnen terugsturen van afgewezen asielzoekers.
Vluchtelingen in een natuurreservaat vlakbij Backi Monostir, aan de oever van de Donau.
De Donau vormt hier voor een groot deel de grens tussen Servië en Kroatië. (Foto: Apache (C) Brecht De Vleeschauwer)
De auteurs tonen dat sedert het begin van deze eeuw de kosten aan grensbewaking, detentie en deportatie samen bijna 13 miljard euro hebben gekost. Enkel de VS schijnen het even bizar goed te doen met de bewaking van de grens met Mexico. (Lees over de onmenselijke gevolgen daarvan maar eens het boek Vertel met het einde van de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli.)
Dat bedrag van 13 miljard, sedert de eeuwwisseling, wordt in dezelfde tijdspanne echter nog overtroffen door de 15 miljard die smokkelaars hebben ontvangen. Van vluchtelingen dus.
‘Hoe meer grensbewaking, des te groter de vraag naar alternatieve routes en des te hoger de smokkelprijs.’
Van Houtum en Lucassen merken op dat het verdienmodel van de smokkelaars rechtstreeks voortkomt uit het strenge grensbeleid van de EU. ‘Want hoe meer grensbewaking, des te groter de vraag naar alternatieve routes en des te hoger de smokkelprijs.
Helemaal wrang is hun conclusie dat het migratiebeleid van de EU nu helemaal bepaald wordt door smokkelaars en door regimes die niet meteen de zo vaak geprezen Europese waarden hoog in het vaandel voeren. Denk maar aan de bekende deals met Turkije en Soedan.
Het grensbeleid van de EU werkt averechts op de rechtstatelijke orde en op het gevoel van veiligheid, stellen Van Houtum en Lucassen nog. ‘Er is voortdurend meer geld nodig voor controles die leiden tot een roep om nòg meer grenscontrole’.
Bovendien menen de auteurs dat burgeroorlogen buiten de grenzen van de EU zullen voortduren, evenals de vraag naar illegale arbeid. Om die reden zullen vluchtelingen blijven toestromen aan de Europese grenzen.
De recente evoluties tonen alvast dat de beperking van legale toegang enkel de routes hebben veranderd en de aard van de migratie. Die wordt namelijk alsmaar meer illegaal.
‘Gelukszoekers’
‘Het paradoxale effect van het huidige, restrictieve migratiebeleid is dus niet dat er geen mensen meer komen, maar vooral dat degenen wie het lukt om binnen te komen niet meer weggaan’
Dit gaat over oorlogsvluchtelingen. Maar ook de zogenaamde economische migranten, zij die naar hier willen komen om geld te verdienen en die om die reden al helemaal ongewenst lijken (‘gelukszoekers’, stel je voor!), hebben met de averechtse effecten van het strikte grensbeleid te maken. Vroeger was hun migratie circulair van aard: als er geen werk was keerden ze terug.
Door het Schengenbeleid is dit nu erg bemoeilijkt. Wie eenmaal hier is geraakt, keert niet meer terug, want een volgende poging zou alweer veel geld kosten aan smokkelaars. ‘Het paradoxale effect van het huidige, restrictieve migratiebeleid is dus niet dat er geen mensen meer komen, maar vooral dat degenen wie het lukt om binnen te komen niet meer weggaan’, schrijven Van Houtum en Lucassen.
Kort samengevat: de EU bestrijdt nu vooral symptomen die in grote mate het gevolg zijn van het eigen beleid. Grootste boosdoener is het zogeheten Schengenvisum dat voortkwam uit een gemeenschappelijk visumbeleid voor burgers uit landen buiten de EU.
De twee auteurs noemen dit de echte harde grens. Hekken en grensbewaking zijn in vergelijking daarmee een zachte grens. De migranten komen toch. De hardste grenzen zijn van papier. Die papieren muur bestaat uit met computers gewapende ambtenaren.
In ambassades in de herkomstlanden wordt bepaald wie een visum krijgt en wie niet. Er bestaat een positieve en een negatieve Schengenlijst. De 135 ‘negatieve’ landen zijn vooral islamitisch of ontwikkelingslanden.
In 2016 was het Grieks grensdorp Odimeni dagenlang voorpaginanieuws nadat Macedonië besloot om de grens met Griekenland te sluiten voor vluchtelingen. Dit resulteerde in een nieuw kamp met bijna 10.000 vluchtelingen vlak aan de grens.
Uiteindelijk ontruimde Griekenland het gebied met een ruime politiemacht en traangas. (Foto: Apache (C) Brecht De Vleeschauwer)
De kans om van daaruit een visum te krijgen blijkt quasi nihil. Waarom sommige landen en hun hele bevolking als een risico worden gezien is niet altijd duidelijk. Noch waaruit dat risico dan zou bestaan.
Hoe valt het moreel te rechtvaardigen alle inwoners van één bepaald land over dezelfde kam te scheren? ‘De Europese Unie draagt daarmee in belangrijke mate bij aan de mondiale ongelijkheid in het recht op mobiliteit’, schrijven Van Houtum en Lucassen.
Ze sommen op: een Nederlandse burger kan zonder visum naar 174 landen reizen, een Marokkaanse naar 59, Syriërs naar 32 en wie vanuit Afghanistan ‘reiswensen’ heeft moet het stellen met een visumvrije tocht naar nog slechts 25 landen.
Wie op de verkeerde plek is geboren, ziet de reguliere weg versperd. Dat is nog zo een paradox van het Europese grensbeleid: wie wil vluchten uit een land dat op de negatieve lijst staat – Syrië bijvoorbeeld – kan dat niet omdat hij of zij zelf uit dat land komt.
Enkel de betaalde diensten van smokkelaars bieden hen een perspectief. En dan volgen dus de beelden van zwalpende rubberbootjes en aangespoelde drenkelingen die ons komen ‘overrompelen’.
Het hoeft geen betoog lijkt mij dat deze politiek zondermeer ontmenselijkend en ontmoraliserend werkt. Als vluchtelingen enkel nog beschreven worden als een gevaar en een bedreiging, dan zijn mensen in overgrote mate niet meer in staat ook nog maar een ethische afweging te maken en zich moreel te kunnen laten aanspreken door het leed van vluchtelingen.
Anti-migratiebeleid en radicalisering zijn communicerende vaten.
Politici creëren een klimaat van angst en onveiligheid dat morele ongevoeligheid in de hand werkt. In dat klimaat gedijt uiteraard ook de radicalisering. En als die radicalisering in terreurpraktijk wordt omgezet versterkt dat weer de defensieve reflex. Anti-migratiebeleid en radicalisering zijn communicerende vaten.
De economische motieven om te streven naar open grenzen en open migratie zijn voor mijn part niet de belangrijkste. Wel lijkt de ontkrachting van onheilsberichten daarover noodzakelijk om een morele reflex een kans te geven.
Vrije migratie
In een artikel in De correspondent citeerde Rutger Bregman een paar jaar geleden al Joseph Carens, een belangrijke pleitbezorger van open grenzen die reeds in 1987 stelde dat vrije migratie dan misschien wel niet direct kan verwezenlijkt worden, maar dat het toch een doel is waar we moeten naar streven.
En Bregman zelf:
‘Natuurlijk, open grenzen kun je niet van de ene dag op de andere doorvoeren. En het is maar de vraag of het ooit een eindpunt kan zijn. Maar dat immigratie de beste armoedebestrijder is, daar is geen twijfel over mogelijk. Toen het leven dramatisch verslechterde in het Ierland van de jaren 1850 of het Italië van de jaren 1880 trokken de inwoners massaal weg. Tussen 1830 en 1880 staken ook 100.000 nederlanders de grens over, op naar het land van de onbegrensde mogelijkheden’. En nu: ‘Anderhalve eeuw later is de derde wereld een openluchtgevangenis geworden’.
Welke politieke partij durft dit eens op de politieke en zo meteen ook ethische agenda te zetten? Dat valt zeer goed te verdedigen vanuit onze ‘westerse’ waarden. Het is maar een tip.
(Dit artikel verscheen eerder op de blog van Marc Van Den Bossche)
Ik ben links. Héél erg links. En ik woon in de grootste stad van Nederlandstalig België. Maar voor mij zijn open grenzen onbespreekbaar. De upper class die, veilig afgeschermd van de grootstedelijke realiteit, woont in suburbia wordt niet geconfronteerd met de problemen die migratie met zich mee brengt. Wij wel. Dus neen, gewoon neen.
Goede beschouwing van een ongemakkelijke realiteit. Alle (eventueel goedbedoelde) regelgevingen ten spijt hebben we een bottleneck ontworpen. Communicerende vaten werden enge vicieuze cirkels. Rijke (blanke) mensen maken van arme (blanke) mensen bang kanonnenvlees. Ook in de eigen verheerlijkte (superieure) samenleving, binnen de grenzen, vallen steeds meer mensen ‘uit de boot’ of varen stuurloos rond. Makkelijk dan om ze in het discours over het sluiten van grenzen in je kamp te trekken door ze wijs te maken dat wat hen nog rest wordt afgenomen door vreemdelingen of zogenaamde profiteurs. Wie neemt wie iets af? Wie moet bang zijn voor wie? Waar situeert zich het echte probleem? Stug vasthouden aan (gestolen) rijkdom en een koppige kortzichtigheid brachten ons waar we steeds banger voor worden. De angst om (iets) te verliezen, leidt tot nog meer egoïsme en opportunisme. Wat is er mis met herverdeling? Wat heb je nodig om tevreden te zijn en hoeveel geef je dan van wat je te veel hebt? Wanneer wordt door wie teruggegeven wat te veel werd afgenomen van wie? De terreur van de angst, kleingeestigheid, misplaatste macht en onwetendheid voeden een eng debat. Ontmenselijking wordt ten top gedreven en steeds meer, haast onzichtbaar, gelegitimeerd. Vraag is wie uiteindelijk de onmensen zijn…open grenzen of niet… Als je lang en diep in de ogen van je zogenaamde vijand kijkt…wat zie je dan?
Beste Jan, kun je dat wat verduidelijken?
Ikzelf meen dat open grenzen een opportuniteit inhouden, maar dat de “opvang” van immigranten moet veranderen. Dit stuk mis ik bij vele voorstanders en dus ook in dit artikel.
Migratie kan best een opportuniteit zijn beste Marc, maar ongecontroleerde open grenzen niet. Om migratie georganiseerd en gecontroleerd te laten verlopen heb je capaciteit nodig. Voor de initiële opvang, maar vooral (en daar wringt het schoentje) de integratie. We zijn er als natie zelfs niet in geslaagd om de integratie van de eerste twee migratiegolven te doen slagen. Maar nu, door het beleid van de huidige regering, is het helemaal een misselijkmakende grap. En wie draagt daar voornamelijk de gevolgen van? De inwoners van de groot- en centrumsteden. de samenlevingsproblemen zijn enorm en als gevolg krijgen we blinde repressie, waardoor de samenlevingsproblemen nog groter worden. Het is een visieuze cirkel.
Het gedrag van het “westen” zal vroeg of laat leiden tot een internationale veroordeling tegen ons. Vandaag is de tijd nog niet rijp, maar ons gedrag van vandaag zal zich hoe dan ook keren tegen ons. Niet-westerse samenlevingen lijken zich steeds meer van ons af te keren. We mogen niet vergeten dat ze daar vandaag voor ons werken, voor een hongerloon. In mijn ogen zijn we allemaal medeplichtig aan moord, foltering en slavernij.
Als we nog van gedacht veranderen, kunnen we het tij misschien nog keren. Maar ik verwacht niet dat ons verstand het van ons egoïsme zal halen.
Mooi pleidooi, wel ontzettend naïef. 65 biljoen euro hé? Alleen voor ons? Dit is het huidige BNP van de hele aardkloot. Dit pleidooi lijkt wel regelrecht uit de Soros gebruiksaanwijzing te komen. Ik zie nu heel wat wenkbrauwen fronsen. Dan even checken wat deze weldoener allemaal op z’n kerfstok heeft. Al iemand stilgestaan hoe al deze ”gelukszoekers” over 10 duizenden euro beschikken om een one-way ticket bij de smokkelaars te bestellen? Al iemand nagedacht hoe deze ”smokkelaars,, (net als IS en consoorten) in Afrika over een gloednieuw wagenpark Toyota Hilux beschikken? Allemaal toeval? Al iemand een poging ondernomen om onze beste vrienden en bondgenoten in het Midden Oosten zoals Saudi-Arabië, Quatar, Kuwait e.a. te overtuigen dat met hun gigantische petrodollar fortuinen het misschien mogelijk is ook eens een paar medemensen met dezelfde religie en cultuur binnen te laten waardoor ze ook hun economie kunnen hervormen om niet langer af te hangen van hun oliereserves waar ook een einde aan komt? Hoe lang nog gaat het ”vrije westen” nog democratie exporteren door iedereen te bombarderen die niet naar onze (USA) pijpen danst? Hoe lang gaan we nog als vazallen achter de oorlogshaviken van onze grootste bondgenoot aanhollen en huilen met de wolven dat er nog maar eens een ”regime change” dient plaats te vinden? Hoe lang gaan we nog met het vingertje wijzen dat wij zo exceptioneel zijn in hoofde van cultuur, mensenrechten, vrijheid van meningsuiting, waarden en normen……. en wanneer duidelijk blijkt dat bij een falende strategie volharden in de boosheid geen oplossing brengt. Afghanistan, Irak, Libië, Somalië en Syrië zijn niet bepaald succesverhalen. Zouden we niet beter luxe cuises inschakelen en al de misbruikte gelukzoekers een one-way ticket betalen naar het Vrijheidsbeeld aan de overkant van de plas, het beloofde land met ongekende mogelijkheden? Tenslotte zijn het onze Amerikaanse meesters die wereldwijd voor conflicten en chaos zorgen, de grenzen sluiten voor de Islamlanden die ze hebben vernietigd en verwachten dat wij de Europeanen het gelag, de rekening, de vluchtelingen en de wederopbouw in hun land van herkomst voor onze rekening nemen. Misschien eens naar het oosten kijken en iets leren van de Chinezen die overal ter wereld met hun one-road-one belt initiatief investeren in infrastructuur, wegen, ziekenhuizen, onderwijs en werkgelegenheid ten voordele van de lokale bevolking met het oog op verdere globalisering die handel met Eurasia moet bevorderen. De business van China is business, de business van de VS, UK en EU is oorlog terwijl de burger moet inleveren op z’n sociale zekerheid zonder vooruitzicht op enig herstel van een economisch financieel bestel dat z’n eigen staart heeft opgevreten. Grenzen openzetten terwijl we onze eigen werkelozen nooit meer een degelijke job zullen kunnen aanbieden? Wake-up please! Inmiddels kan onze Pinocchio Van de Put niet wachten z’n meesters van het Pentagon te plezieren om voor 5 miljard euro F-35 vliegtuigjes te kopen die omwille van hun soortelijk gewicht vanzelf uit de lucht vallen.
Even de feitelijke onwaarheden opsommen:
1
Vroeger was hun migratie circulair van aard: als er geen werk was keerden ze terug.(dat is net wat er niet gebeurd is)
2
Maar dat immigratie de beste armoedebestrijder is, daar is geen twijfel over mogelijk. Toen het leven dramatisch verslechterde in het Ierland van de jaren 1850 of het Italië van de jaren 1880 trokken de inwoners massaal weg.(en zo gingen de lokale Indianen ten onder, in armoede)
3
De recente evoluties tonen alvast dat de beperking van legale toegang enkel de routes hebben veranderd (neen, ook de aantallen zijn sterk gedaald)
Inderdaad, maar we moeten ophouden excuses te zoeken voor de symptomen.
1. Ze keren niet terug omdat ze hier ”de belofte” hebben meegekregen gepamperd te zullen worden.
2. Een exodus naar een ,,nieuw continent” waar alles nog dient opgebouwd (na uitroeien van de autochtonen) opent wel iets meer horizonten dan een vlucht naar een gesatureerd ”oud continent” waar de economie in verval is.
3. Indien we investeren in Afrika (niet zoals de laatste 60 jaren is gebeurd) zoals de Chinezen zullen de ”routes” niet langer een bestaansreden hebben.
Ik wil er toch even op wijzen dat open grenzen een neoliberaal concept zijn: vrij verkeer van kapitaal, vrij verkeer van goederen en vrij verkeer van mensen. Werkgevers zijn ook altijd voor migratie. Hoe meer mensen op een job azen hoe lager het loon kan blijven en de kosten van eventuele samenlevingsproblemen moeten niet door hen betaald worden. Meer mensen betekent ook meer vraag naar van alles en nog wat zoals woningen en dus krijg je hogere huurprijzen en langere wachtlijsten voor sociale woningen. Dat is allemaal in het nadeel van de klassieke socialistische kiezers die veel meer gebaat zijn met beperkte migratie en een sterkere focus op integratie, via wijkwerking die concrete problemen aanpakt en die mensen elkaar beter leert kennen en laat samenwerken.
Dat linkse partijen ook de neiging hebben om voor migratie te zijn (of toch lang geweest zijn) is dus een beetje bizar. Als je ’t mij vraagt komt dat door een grote groep linkse middenklassers die bij gebrek aan een eigen partij klassieke linkse partijen als het ware gekaapt hebben. Die groep is niet groen links en niet socialistisch links, maar eerder links liberaal of misschien humanistisch links (of zoiets) aangezien ze voor migratie zijn om menselijke redenen en niet om economische. Zowel groene als sociaaldemocratische partijen zijn onder invloed van deze groep liberaler geworden. Het idee van de derde weg komt ook van deze groep. Voor groene partijen valt de schade misschien nog mee omdat hun klassieke kiezers toch nergens anders terecht kunnen, maar sociaaldemocratische partijen zijn hierdoor van hun kiezers vervreemd en het resultaat is dramatisch. Rechtse partijen kunnen die kiezers nu lokken met een antimigratieretoriek, worden daardoor groter dan ze normaal zouden zijn en kunnen zo een rechts beleid doorvoeren met de facto meer migratie, minder integratie en afbouw van sociale zekerheid en andere socialistische verwezenlijkingen. Om die kiezers niet te verliezen wordt de normale journalistieke berichtgeving over dat rechtse beleid op alle mogelijke manieren tegengewerkt en overstemd door luidruchtige campagnes en allerlei schrikbeelden. Je ziet wel dat socialistische partijen die terug contact zoeken met klassieke socialistische kiezers er op vooruit gaan (PVDA bij ons, Labour onder Corbyn in het VK en de democratische partij onder Bernie Sanders in de VS), maar er is nog veel werk om de schade te herstellen.