Het is misschien een ontgoocheling, maar er werd in ons gesprek slechts zelden gealludeerd op Turkije en zelfs nooit op Erdogan, noch door mij noch door Gülen. Ik stelde hem een viertal vragen die niets (of weinig) met Turkije te maken hadden. Ik mocht het gesprek opnemen.
Met dit verslag van het interview van destijds wil ik enkel iets meegeven over Gülens huidige ideeën over islam. Daarmee doe ik geen uitspraken (en insinueer ik niets) over de betrokkenheid van gülenisten bij de staatsgreep van vorig jaar.
Wat met Hizmet (de Gülen-beweging) als u er niet meer bent?
Fethullah Gülen: “We wilden een nieuwe mens creëren. Zoiets doe je best door opvoeding en onderwijs en op zo jong mogelijke leeftijd, wanneer iemands persoonlijkheid gevormd wordt, rond 7 of 8 jaar. En het loopt door tot 15 jaar. Men moet waarden als respect voor de mens, gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid, ... zo vroeg mogelijk bij jongeren bijbrengen.” (...) “Dit moet overgebracht worden bij jongeren zodra hun leeftijd het toelaat.”
Is de Hizmet-beweging niet te Turks?
Fethullah Gülen: “Theologisch gesproken heb ik er geen enkel bezwaar tegen dat we samenwerken met allerlei tradities en overtuigingen, zo lang onze rituelen elkaar niet uitsluiten. Of de ander nu een katholiek, orthodox, protestant of een moslim is, of zelfs een hindoe of volgeling van Confucius... Er is geen probleem.(…)"
"Moslims zouden thuis moeten zijn bij christenen op Kerstmis. Zoiets kan christenen aanzetten om dan nadien moslims te bezoeken op viladet (viering van de geboorte van de Profeet)."
"(...) Ooit vertelde Zeki Bey (Saritoprak) me over iemand die zich uit het christendom tot de islam wou bekeren, en ik zei hem om de kandidaat bekeerling te vragen: 'Waarom wil je dat doen? Welk kwaad heeft het christendom je gedaan?'"
Vervolgens vertel ik Fethullah Gülen dat ik elk jaar islamitische soefi-zangers uitnodig namens de organisatie waar ik voorzitter ben, voor een interreligieus concert in een kerk in Molenbeek.
Mag in een moskee een christelijk koor christelijke gezangen zingen?
Fethullah Gülen: “Ik zie geen enkele theologische objectie. (...) Maar vandaag lopen we erg achterop in vergelijking met de tijd van de Profeet. (...) Soms vraag ik mijn vrienden: 'zou je kunnen aanvaarden dat christenen, katholieken of orthodoxen, wanneer zij naar de Blauwe Moskee (in Istanbul) komen, zij daar zouden mogen gebruiken wat jij gebruikt en er eventueel de mis zouden mogen opdragen terwijl jij toekijkt?' Ik heb daar geen probleem mee. Wij zouden samen dingen moeten kunnen doen op basis van gemeenschappelijkheid, zolang ze niet in tegenspraak zijn met de fundamenten van ons respectief geloof. Maar het ontbreekt ons aan zo’n visie.”
Hoe ziet u de toekomst voor Hizmet?
Fethullah Gülen: “Katholieken, orthodoxen en moslims zouden hun jongeren moeten trainen zodat ze samenkomen en elkaar omhelzen. (...) Op dat vlak zal het allemaal echter wel buiten Turkije moeten gebeuren. In Turkije problematiseert men voortdurend Hizmet en zo’n pogingen."
"Toen ik een ontmoeting had met paus Johannes Paulus II, kreeg ik niets dan kritiek. Toen een vriend van me verhoord werd door de Turkse politie, vroeg die hem zelfs of ik de hand van de paus had gekust. Die vriend zit nu een gevangenisstraf uit."
"Ooit hield ik tijdens een bijeenkomst de hand vast van Toktamis Ates, een publiek atheïst en kemalist. A. Dilipak, een islamistische journalist, had daarop niets dan kritiek. Dat is Turkije vandaag. We zullen moeten leren om dat achter ons te laten.”
Terroristen
Zoals gezegd bewijst dit interview niets over de vermeende participatie van gülenisten in Turkije aan de poging tot staatsgreep. Mijn ervaring is wel dat veel mensen die ik ken, en die bij ons tot die beweging behoren, in bovenstaande idealen geloven.
Misschien zij ze naïef, misschien weten ze niet wat anderen boven hen voor hen beslissen, maar het is wel godgeklaagd dat opponenten al die mensen in één zak als Fetö, als terroristen voorstellen.
Een kritiek die soms wordt geuit - naast het terroristische aspect - is dat Gülen een zeer conservatieve islam voorstaat. Wat ik ondervonden heb, is dat hij een sterk identitaire islam voorstaat, maar zeker de laatste jaren tegelijk ook een nogal liberale islam, waarbij hij die identitaire islam voor een belangrijk deel als te privatiseren voorstelt. Iets wat misschien zo gek nog niet is?
