Geheimhouding
In deze materie spelen twee soorten van geheimhouding. Vooreerst is er het geheim van het gerechtelijk vooronderzoek dat een bescherming uitmaakt en van de voortgang van het onderzoek én van de personen die daarbij betrokken zijn. Deze vorm van geheimhouding maakt dat personen die vreemd zijn aan het onderzoek er geen kennis mogen van nemen en dat indien dat wel gebeurt, zij strafbaar zijn voor schending van het beroepsgeheim.
Daarnaast is er de geheimhouding van de informatie die door inlichtingendiensten wordt verkregen. Daarin geldt dat geclassificeerde informatie, informatie die door de diensten als geheim wordt aangemerkt, enkel kan gedeeld worden met personen die voldoen aan twee voorwaarden: zij moeten een veiligheidsmachtiging hebben en zij moeten “the need to know”, de noodzaak om het te mogen weten, aantonen. Ook hier is een schending van de geheimhouding strafbaar.
Strenger bestraft
De bescherming van het gerechtelijk en het inlichtingengeheim wordt zeer ernstig genomen. De Antwerpse procureur-generaal Liégeois stelde zelfs voor om de schending ervan strenger te bestraffen en voor de opsporing ervan “bijzondere opsporingsmethoden” aan te wenden. Ook de justitieminister Koen Geens is deze mening toegedaan: “Gisteren al liet de regering weten dat ze strenger wil optreden. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) nam een wetgevend initiatief om de straffen op het lekken van geheime informatie te verdubbelen tot maximaal een jaar. Sinds de politie begin vorig jaar de terreurcel in Verviers heeft opgerold, is verschillende keren gevoelige informatie over terreurdossiers in de pers gelekt (25-06-16 Bron: Belga)
Het beroepsgeheim wordt ook regelmatig aangewend ten overstaan van parlementaire interpellaties. Op de vraag van de heer Georges Gilkinet aan de minister van Justitie over "de stand van zaken in de zaak-Kazachgate" (9 november 2016 nr. 14850) antwoorde justitieminister Koen Geens: ”Volgens het parket-generaal te Brussel is het onderzoek bijna rond maar kunnen er om het vermoeden van onschuld te vrijwaren geen details worden meegedeeld.”
Schending?
De voorschriften over de geheimhouding gelden voor iedereen. Maar deze strikte regel bemoeilijkt het noodzakelijk toezicht op de goede en de behoorlijke werking van de betrokken diensten. Dat toezicht heeft twee facetten: het georganiseerde en het publieke. Het is duidelijk dat het parlementair toezicht er behoorlijk door gehinderd wordt, wat de reden is waarom er veelvuldig gebruik gemaakt wordt van parlementaire onderzoekscommissies die de bevoegdheid van een onderzoeksrechter hebben.
Ook voor het publiek toezicht langs de media is geheimhouding een obstakel. Het aan de journalist toegekend bronnengeheim wordt bij de vervolging van de schending van het geheim wel meer over het hoofd gezien. Het is uiteindelijk de strafrechter die moet uitmaken of er schending is. Daarbij houdt die ook rekening met het opzet en de omstandigheden: wie of wat werd er door geschaad?
In voorliggend geval moet dus de vraag gesteld worden waarom Bart De Wever aanwezig was op een vergadering waar hij, beroepshalve, geen toegang toe had: welke was zijn opdracht en wat waren zijn bevoegdheden? Even belangrijk is te weten van welke informatie hij kennis nam: was dat informatie die beschermd was door een van de twee vormen van geheimhouding?
Een 'majeur probleem'
Het lijkt erop dat Bart De Wever aanwezig was als partijvoorzitter en dat hij er was om de vraag naar het mogelijk ontslag van zijn minister van Binnenlandse Zaken te kunnen evalueren. Indien dit het geval mocht zijn, dan heeft De Wever een "majeur probleem". Een zuiver partijpolitieke aangelegenheid, namelijk de beoordeling van het hangend ontslag van een N-VA-minister, behoort niet tot de aanvaardbare redenen om het hier wellicht dubbel beschermde beroepsgeheim te schenden.
In ieder geval vormt het voorval een belangrijk precedent waaraan voldoende aandacht moet worden besteed. Zelfs voor de justitieminister, die een eigen bevoegdheid heeft en een bevel tot vervolging kan geven, en daarom kan ingelicht worden over de inhoud van een gerechtelijk dossier, is er een strikt verbod om zich te mengen in lopende onderzoeken. Dat is overigens een van de vragen van het parlementair onderzoek naar Kazachgate.
Wat kan er gebeuren indien het toelaatbaar wordt geacht dat partijvoorzitters zich mengen in lopende onderzoeken? Alle betrokken instanties hebben ten overstaan van dit voorval een duidelijke opdracht: de gerechtelijke instanties moeten nagaan of er strafbare schending is, de justitieminister moet zich de vraag stellen of wat hem niet is toegelaten voor een partijvoorzitter wél kan, en de parlementaire onderzoekscommissie moet nagaan of het een “disfunctie” uitmaakt en hoe daarop moet worden geantwoord.
Wat nu?
Laurette Onkelinx, fractievoorzitter van de PS en gewezen justitieminister, gaf intussen reeds een duidelijke antwoord in La Libre Belgique op de vraag wat de gerechtelijke overheden met deze zaak moeten doen: “Indien het waar is, staan wij voor een zeer ernstige fout van de minister van Binnenlandse Zaken, een strafrechtelijke fout omdat hij dan de schending van het beroepsgeheim, van de geheimhouding van het vooronderzoek, heeft georganiseerd. In dat kader zou de procureur-generaal een onderzoek naar de minister van Binnenlandse Zaken moeten openen.
Of Johan Delmulle, de bevoegde procureur-generaal, dat zal doen, valt zeer te betwijfelen: hij zal zich nog wel een andere, soortgelijke crisisvergadering herinneren. Uit een proces-verbaal van het crisiscentrum van de regering van 26 april 2006 bleek dat Delmulle, toen nog Federaal Procureur, een vergadering voorzat van de verschillende veiligheidsdiensten. Op die vergadering moest vastgesteld worden dat een medeverdachte in een onderzoek naar terrorisme, Kimyongur, in opvolging van een rechterlijke beslissing een vrij man was en hij bovendien de Belgische nationaliteit had, waardoor hij niet aan Turkije kon uitgeleverd worden.
Delmulle zocht en vond dan maar een andere mogelijkheid om toch te kunnen voldoen aan de Turkse vraag tot aanhouding en uitlevering. Omdat geweten was dat Kimyongur zich naar een muzikaal evenement in Nederland begaf, werd tot samenwerking met de Nederlandse diensten besloten. Als bij toeval werd in Nederland de wagen waarin Kimyongur zat onderworpen aan een snelheidscontrole. De bestuurder werd niet verontrust. Kimyongur werd wél “gescreend” en daarbij werd het Turkse aanhoudingsbevel opgemerkt én uitgevoerd. Maar de Nederlandse rechter liet zich niet vangen. Kimyongur werd in vrijheid gesteld omdat de in het aanhoudingsbevel vermelde feiten in Nederland “niet strafbaar” zijn. De op de crisisvergadering aanwezige politieofficieren waren dermate verontwaardigd over deze gang van zaken dat zij de tussenkomst van de Kamervoorzitter vroegen.
Indien de huidige procureur-generaal zonder reactie blijft en de justitieminister geen gebruik wenst te maken van zijn positief injunctierecht, waardoor hij een bevel tot vervolging kan geven, zullen de leden van de parlementaire onderzoekscommissie hun bevoegdheid van onderzoeksrechter moeten aanwenden en het verslag van de vergadering op het kabinet van Binnenlandse Zaken in beslag nemen. Daaruit zal dan blijken welke informatie door wie werd gedeeld en hoe de aanwezige politieofficieren, die ook officieren van de gerechtelijke politie zijn en een plicht tot vaststelling en kennisgeving aan de procureur hebben, zich van hun ambtsplichten hebben gekweten.
