Een opmerkelijke bevinding is ook dat, in strijd met de volkswijsheid, entrepreneurs minder van gokken houden dan de gemiddelde persoon. Hun drang om met iets nieuws te beginnen rust veel meer op een passie voor ideeën, een verlangen naar autonomie en de motivatie om écht een verschil te maken. (Hier is een korte kwis waarin je je eigen vermoedens over wat origineel zijn betekent kunt toetsen aan Grants realiteit.)
Niet zo rationeel
Maar hoe risicomijdend zijn wij, gewone mensen, eigenlijk? Men is er lange tijd van uitgegaan dat onze beslissingen, wanneer het onzekere uitkomsten betreft, rationeel zijn, en bepaald worden door het verwachte nut van de verschillende mogelijke uitkomsten. Die werd echter in vraag gesteld door Daniel Kahneman en Amos Tversky in een intussen beroemde paper (meer dan 38.000 keer geciteerd) uit 1979. Daarin beschrijven ze onder meer het volgende experiment, waarin aan dezelfde groep van 66 mensen achtereenvolgens deze twee vraagstukken worden voorgelegd:
1: Welk van de twee volgende opties verkiest u: A: 45% kans op € 6.000 B: 90% kans op € 3.000 2: Welk van de twee volgende opties verkiest u: A: 0,1% kans op € 6.000 B: 0,2% kans op € 3.000
In het eerste vraagstuk is het verwachte nut hetzelfde voor beide opties: je vermenigvuldigt de kans met de uitkomst, en dat geeft telkens € 2.700. Hetzelfde geldt voor het tweede vraagstuk (€ 6.000 voor zowel optie A als B). Bovendien is de verhouding tussen kansen (en winst) in beide vraagstukken dezelfde: optie B geeft tweemaal de waarschijnlijkheid op winst van de helft van het bedrag in vergelijking met optie A.
Een rationeel persoon zou dus onverschillig zijn tussen opties A en B in de twee vraagstukken: het maakt niet uit. In werkelijkheid vonden zij echter heel wat anders:
De meeste mensen kozen voor de grootste waarschijnlijkheid wanneer de kansen op winst relatief hoog zijn (45% en 90%), maar voor de grootste winst wanneer de kansen heel klein zijn (1 of 2 op 1.000). De resultaten uit hun paper (waarin ze voor het eerst hun Prospect Theory of Vooruitzichttheorie formuleren) illustreren dat we eigenlijk niet zo rationeel zijn als lang werd aangenomen: we zijn risicomijdend wanneer we hoge winstkansen zien, en risicozoekend wanneer we ze als laag beschouwen.
90% is immers ‘bijna zeker’, en bij 45% kans op het dubbele bedrag hebben is er ook 55% kans om helemaal niets te winnen – dan toch maar liever één vogel in de hand. Als de winstkansen minuscuul zijn daarentegen, hebben we ‘niets te verliezen’, dus waarom niet voor de ‘iets kleinere’ kans gaan, met mogelijk dubbele winst?
Duur betaalde zekerheid
Dat soort denken zien we ook wanneer het gaat om het verzekeren van wat ons lief is. Gehaaide verkopers spiegelen ons het mogelijke fatale defect voor (net nadat de garantie verstreken is natuurlijk) van het wafelijzer of het televisietoestel dat we gekocht hebben, en bieden ons de mogelijkheid dat drama te vermijden – mits een kleine premie. In het VK wordt elk jaar zo’n miljard pond (€ 1,3 miljard) besteed aan zulke garanties – evenveel als jaarlijks aan gin wordt opgedronken. We hebben immers meestal geen flauw idee van de (kleine) kans dat er werkelijk iets mis zal gaan, en laten ons leiden door het potentiële verlies van het bedrag dat we zopas hebben besteed.
Daardoor betalen we surrealistisch hoge bedragen voor een beetje zekerheid, ook bij relatief kleine risico’s. Bij het Britse Argos koop je een broodrooster voor £ 29,99 (ongeveer € 40), en voor £ 7,49 (€ 10) extra heb je een uitgebreide garantie van drie jaar. (Die periode houdt ook de standaardgarantie in van de eerste 12 maanden, dus de premie dekt enkel het tweede en derde jaar.) Je betaalt dus een kwart van de aankoopprijs – wat overeenkomt met een kans van 1 op 4 dat je toaster het begeeft in jaar 2 of 3. De verbruikersunie klaagt dan wel dat de robuustheid van elektrische toestellen niet is wat ze geweest is, maar zó erg is het nu ook weer niet. Zo’n uitgebreide garantie is dus geen goede zaak.
Bij kleine kansen met grote gevolgen (en dat is voor verzekering bijna altijd het geval) hebben we het moeilijk een en ander correct in te schatten. Denk even terug aan het bibbergeld voor de chauffeurs van de lijn van enkele maanden geleden. Zou een chauffeur er goed aan hebben gedaan met de € 50 risicopremie een extra levensverzekering af te sluiten voor, zeg maar, 1 miljoen euro in geval van dood door een terreuraanslag? Welke optie is te verkiezen: zeker € 50 of 1 kans op een miljoen op € 1.000.000? Een andere vorm van verlies is de verkeersboete, en ook daar zie je dit verschijnsel: weinig chauffeurs laten zich echt afschrikken door hoge bekeuringen voor te snel rijden of alcohol achter het stuur, maar wanneer de pakkans omhoog gaat, dan verandert hun gedrag wel.
Eens in de 100 jaar
Het is dus niet gemakkelijk vat te krijgen op weinig waarschijnlijke gebeurtenissen. Verschillende plaatsen in het noorden van Engeland die in december onder water stonden, kregen in de afgelopen tien jaar twee of zelfs drie keer te maken met overstromingen die “slechts eens in de 100 jaar” voorkomen. Is dat een teken van iets ongewoons? Niet noodzakelijk: zo’n voorval heeft elk jaar een kans van 80% om voor te komen ergens in het VK. De media-aandacht zorgt dan wel dat we zulke zogenaamd zeldzame gebeurtenissen bijna elk jaar zien.
Maar het is ook niet zo vreemd dat eenzelfde plaats op korte termijn meer dan een keer wordt getroffen. Er zijn in het VK 300.000 huizen die in een overstromingsgebied staan met hoog risico, waar watersnood gemiddeld eens in de 75 jaar voorkomt.
De kans dat jouw specifieke gebied twee of drie keer overstroomt in een periode van 10 jaar is klein (0,72% en 0,03% respectievelijk). Maar de kans dat er ergens in het land een gebied meermaals onder water komt te staan in 10 jaar is veel groter (97,62% kans op minstens 2 overstromingen, en 1 kans op 8 dat een gebied minstens drie keer onderloopt). Dat is een beetje als bij de Lotto: de kans dat jij bij de volgende trekking wint is heel klein, maar de kans dat iemand de jackpot wint is veel, veel groter.
Van al dat gecijfer zou je bijna een punthoofd krijgen, geen wonder dat we liever met zekerheden omgaan dan met kanspercentages.
En toch... ondanks alle risico-aversie zijn er situaties waarin we onvoorwaardelijk het onzekere voor het zekere kiezen. Gelukkig weten we – met uitzondering van gokchinezen – niet vooraf wat de uitslagen van voetbalmatchen, van The Voice of van de Koningin Elisabethwedstrijd zullen zijn. Een beetje onzekerheid zorgt voor de nodige opwinding in een risicomijdende wereld.
