De "dolle schutters van Waals-Brabant" trokken tussen 1982 en 1985 door België en lieten een bloedig spoor van dood en vernieling achter. Ze vermoordden minstens 28 mensen en meer dan 40 andere raakten gewond.
Talloze levens werden door hen voor altijd verwoest en tot op vandaag blijven de daders onbekend. Op 10 november 2015 zal het dossier - zonder aanpassing van de wetgeving - na meer dan dertig jaar onderzoek verjaren.
Recent hebben een aantal MR-kamerleden echter een wetsvoorstel ingediend om de verjaringstermijn voor niet-correctionaliseerbare misdaden aan te passen. Door die aanpassingen zouden de speurders nog tien jaar extra krijgen om de daders te vinden, te arresteren, voor een rechtbank te brengen en te berechten. Maar is dat voor het Bende van Nijvel-dossier wel zo’n goed idee en zijn er geen alternatieven?
Een falend onderzoek
Laat ons even terug gaan naar de nacht van 17 op 18 september 1983. Op de parking van het Colruyt-warenhuis van Nijvel vermoordt de Bende drie mensen. Wanneer Jean Deprêtre, de procureur des Konings van Nijvel, aankomt op de parking begint hij uit "woede en onmacht" tegen hulzen - toch belangrijk bewijsmateriaal - te schoppen.
Er zijn betere manieren om een dossier te saboteren maar een procureur hoort beter te weten. Dit is ook maar één van de vele voorbeelden uit het onderzoek en toont het probleem waarmee dit dossier van in het begin kampt.
Politiediensten en justitie waren absoluut niet voorbereid voor hun taak: belangrijke getuigen werden niet gehoord, sporen werden - al dan niet bewust - genegeerd of verwaarloosd, politie en rijkswacht vochten hun eigen oorlog uit en speurders die "verboden pistes" wilden onderzoeken werden van het dossier gehaald. Dit had als gevolg dat vanaf de eerste uren het dossier uitgroeide tot een puinhoop en een gigantische berg papier vol pistes, verdachten en aanwijzingen maar zonder een concreet resultaat.
In deze berg zit ergens de waarheid verstopt, daar ben ik van overtuigd, al slaagt niemand erin om ze te vinden. Zelfs de huidige onderzoekscel - die met veel energie aan de slag is gegaan - ontdekt dat er rond dit dossier muren zitten die niemand kan of mag slopen. Het dossier is uitgegroeid tot een doolhof waar iedereen die er aan begint in verloren loopt.
Daarnaast tikt de klok in het nadeel van de speurders: te veel hoofdrolspelers zijn reeds overleden of zijn het allemaal vergeten. Hoe kan je nog verdachten of speurders verhoren over feiten die al meer dan dertig jaar geleden gebeurd zijn?
Hoop?
Ondanks deze vaststellingen is procureur Christian De Valkeneer zeer hoopvol en verwacht hij zeer snel resultaat te boeken. Dankzij nieuwe wetenschappelijke bevindingen zit het dossier volgens hem in een stroomversnelling.
Het verleden leert ons dat we echter zeer sceptisch moeten zijn over zo’n uitspraken want bijna twintig jaar geleden - ten tijde van de tweede Bendecommissie - gebruikte onderzoeksrechter Lacroix dezelfde argumenten en was hij zeer hoopvol dat de daders snel gevonden gingen worden dankzij nieuwe robotfoto’s en technieken zoals DNA-onderzoek …
Beide magistraten hebben hun eigen redenen om zo’n uitspraken te doen. Lacroix om de commissieleden op afstand te houden en De Valkeneer om een verlenging van de verjaringstermijn te promoten.
Maar in april van dit jaar zei De Valkeneer: "Tegen die datum
[2025]
kunnen we veronderstellen dat het merendeel van de daders overleden is of zeer oud zal zijn. Men zou zo dus kunnen aantonen dat er alles aan gedaan is om hen te ontmaskeren. Nu is dat nog niet het geval."
Als je deze uitspraak leest (doe het gerust twee keer), krijg je het ongemakkelijke gevoel dat De Valkeneer er ook niet meer van uit gaat dat de daders gevonden zullen worden maar dat ze enkel verder zoeken omdat er nu mogelijk nog daders leven.
Hierdoor is de verlenging van de verjaringstermijn eerder een begrafenis van het dossier. Het onderzoek zal de komende tien jaar langzaam uitdoven wegens een gebrek aan middelen en mankracht ("geen geld", weet u wel). Op 10 november 2025 zal men dan kunnen zeggen dat men alles heeft gedaan om de daders te kunnen vinden en dat dit jammer genoeg niet gelukt is.
Tegen dan zullen de meeste daders en onderzoekers die hebben meegewerkt aan het dossier inderdaad overleden zijn en blijft enkel een gigantische hoop papier over die in een kelder zal liggen, om vergeten te worden. En al die tijd zullen nabestaanden en slachtoffers blijven hopen op een doorbraak die nooit zal komen.
Een alternatief
We moeten durven toegeven dat met de huidige middelen er geen enkel onderzoeksteam in geslaagd is om het dossier op te lossen en dat dit waarschijnlijk ook niet meer zal gebeuren. Als over tien jaar het onderzoek stopt, is er geen enkele kans meer om de waarheid te vinden.
Het is dat wat we moeten vermijden. Het dossier mag niet vergeten worden en de waarheid moet gevonden worden. Daarvoor hebben we nog maar één kans, en dat is nu. Laat het dossier verjaren, want wat men na meer dan dertig jaar politiewerk niet gevonden heeft, zal men na veertig jaar ook niet vinden.
Eens het officieel onderzoek stopt, moeten we ervoor zorgen dat degene die nog iets te vertellen hebben en nu noodgedwongen moeten zwijgen - politiemensen, magistraten, verdachten, … - dat ook kunnen doen zonder gevaren.
Dus laat het dossier verjaren, haal het weg uit Charleroi en richt een onafhankelijke, wetenschappelijke commissie op die toegang krijgt tot alle stukken van het onderzoek en de Bendecommissies. Zorg er ook voor dat alle nog levende hoofdrolspelers uit het dossier verhoord kunnen worden en de garantie kunnen krijgen dat ze vrij kunnen praten.
Deze commissie van experten heeft slechts één taak: de waarheid vinden. Niet om de daders te berechten maar om de waarheid en het motief te vinden zodat de nabestaanden na meer dan dertig jaar het hoofdstuk eindelijk kunnen afsluiten.
