Bovendien suggereert de quasi-unanimiteit rond deze subsidie dat een woning kopen altijd beter is dan een woning huren. Maar is dat wel zo? Een vaak gehoord argument is dat huren gelijk staat met geld weggooien: in plaats van stukje bij beetje, baksteen voor baksteen, eigenaar te worden geef je je geld aan een huisbaas om het nooit meer terug te zien. Dat standpunt mist echter een belangrijk inzicht, want wat is huren eigenlijk?
Als je een huis (of een auto, of een roeibootje) huurt, dan mag je dat huis (of die auto, of dat roeibootje) gedurende een bepaalde termijn gebruiken; in ruil daarvoor betaal je huurgeld, en aan het einde van de termijn geef je het huis (of de auto, of het roeibootje) terug aan de eigenaar.
En dat is precies hetzelfde als wat je doet wanneer je geld leent voor de aankoop van een huis: je krijgt tijdelijk een bedrag van de bank, en aan het eind van de looptijd van de lening moet je dat geld teruggeven aan de bank. Het huurgeld dat je hiervoor gedurende de leningstermijn betaalt mag dan wel rente worden genoemd, maar het principe is exact hetzelfde. Het verschil tussen een woning kopen of er een huren is dus eigenlijk het verschil tussen geld huren en een woning huren. Maar wacht even: als je een huis koopt heb je aan het eind van de leningstermijn én de lening afbetaald, én een eigen huis! Dat klopt natuurlijk, maar dat komt omdat je méér doet dan alleen maar geld huren: je spaart daarnaast ook elke maand een stukje en dat is het wat het huis uiteindelijk het jouwe maakt.
Je zou net zo goed, wanneer je een woning huurt, ook elke maand wat geld opzij kunnen zetten – dat maakt dus niet het verschil. Wat echter wél een verschil kan maken is de evolutie van vastgoedprijzen. Tussen 2002 en 2013 is de gemiddelde verkoopprijs van een woonhuis in België ruim verdubbeld, wat overeenkomt met een jaarlijkse stijging van 7.5%. Ter vergelijking: de consumptieprijsindex is over dezelfde periode op jaarbasis met slechts 2.25% toegenomen. Wanneer vastgoedprijzen zoveel sneller stijgen dan het algemene prijsniveau, dan spreekt het toch vanzelf dat het goed is potentiële kopers te helpen? De factchecker van de VRT maakt brandhout van deze stelling. In het bijzonder wordt aangetoond dat, in tegenstelling tot het meer betaalbaar maken van de aankoop van een woning, de woonbonus bijdraagt tot de stijging van de vastgoedprijzen. Dat is niet echt verrassend: de woonbonus drijft de vraag op (mensen die daartoe anders niet in staat zouden zijn kunnen nu wel een huis kopen), maar het aanbod volgt niet meteen. Dit leidt onvermijdelijk tot een stijging van de prijs.
Naast de al vermelde misvatting dat huren gelijkstaat met geld weggooien is er een tweede waandenkbeeld waar de subsidie op inspeelt: een eigen huis is een investering, en niet zo maar eentje, maar een investering waarvan de prijs enkel kan stijgen.
Zulke investeringen bestaan helaas niet. De figuur toont de prijsverschillen van vastgoed voor het Verenigd Koninkrijk per kwartaal voor de laatste 20 jaar. Naast een piek van 10% (tussen juni en september 1988 steeg de prijs van een gemiddelde woning van £55.000 naar bijna £61.000) zien we ook een val van bijna 6%. Het zijn echter niet enkel de extremen die zorgwekkend zijn: minstens even onrustbarend zijn de volatiliteit, en vooral de periodes waarin de prijzen aanhoudend dalen. Je loopt dan het risico met een woning te zitten die minder waard is dan het bedrag dat je hebt geleend – een groot probleem als je moet verkopen of herfinancieren. Via de woonbonus moedigt de overheid de burger dus in feite aan tot speculeren (met geleend geld!) in een inelastische en volatiele markt. De keuze tussen kopen of huren is veel complexer en genuanceerder dan algemeen wordt aangenomen, en het blindelings aanmoedigen van één formule die grote onzekerheden inhoudt is onzinnig.
Het voorzien in adequate woningen, in het bijzonder voor minderbegoede burgers, is een zeer verdedigbare taak voor de staat, maar dat kan veel efficiënter gebeuren via het aanmoedigen van het aanbod (bijvoorbeeld het saneren van stadswijken of het beschikbaar stellen voor woningen van land). Door te blijven inzetten op fiscale subsidie van de aankoop van vastgoed riskeren de politieke partijen de Belg op te zadelen met een baksteen op de maag.
