Middenveldorganisaties gingen in Vlaanderen het liefst langdurig en diepgaand in dialoog met relevante politici, ambtenaren en vertegenwoordigers van politieke partijen. De doelen: politiserend werken door zich rechtstreeks te richten tot de overheid, en betere regelgeving onderhandelen.
Juridische procedures opstarten – zoals Woonzaak en Kinderopvangzaak – gebeurde in Vlaanderen tot voor kort weinig als beleidsstrategie. In onderzoek naar de meest voorkomende beleidsstrategieën bij Vlaamse middenveldorganisaties zien we dat tot 2015 slechts in 4% van de gevallen een rechtszaak werd aangespannen.
De nood aan juridische procedures is het gevolg van een tendens waarbij de mogelijkheid daalt om impact te hebben op politieke thema’s. Vertegenwoordigers van middenveldorganisaties ervaren steeds meer dat beslissingen omtrent verschillende beleidsdomeinen over hun hoofden heen worden genomen.
Twee overkoepelende sentimenten verklaren dan ook de toenemende opkomst van juridische procedures door middenveldorganisaties: een versterkt 'primaat van de politiek' en de krimpende ruimte om deel te nemen aan de politieke besluitvorming.
Schijnbetrokkenheid
Het naar voor schuiven van het primaat van politiek betekent dat beleidsmakers binnen de overheid zich steviger opstellen door zelf besluiten te nemen en middenveldorganisaties vooral te doen uitvoeren. Wanneer organisaties een thema proberen te politiseren, wijzen politici hen erop dat aan politiek doen niet hun rol is.
De politiek dreigt het middenveld te verengen tot de dienstverlenende rol, eerder dan dat middenveldorganisaties ook erkend worden in hun participatieve en politieke rol. De jarenlange expertise die ngo's en vzw's hebben opgebouwd rond verschillende beleidsthema’s gaat zo verloren.
Daarnaast verklaren verschillende middenveldorganisaties dat ze vertoeven in een beleidscontext waarbij ze verdrongen worden uit de dialoog met beleidsmakers. Een typerend voorbeeld dat vaak de revue passeert, gaat over de afschaffing van de Vlaamse Woonraad.
Die Woonraad formuleerde adviezen voor het woonbeleid vanuit een dialoog met het maatschappelijke middenveld, onafhankelijke deskundigen en vertegenwoordigers van lokale besturen. Ter vervanging van de Woonraad zette de Vlaamse overheid een stakeholdersoverleg op – zonder adviesverplichting. Dat overleg kan enkel door de overheid worden opgeroepen.
Middenveldorganisaties zijn bezorgd dat de overblijvende adviesorganen geen open arena’s meer zijn waar brede maatschappelijke opties worden besproken voor toekomstige ontwikkeling. Ze vrezen dat deze organen neer zullen komen op zorgvuldig geregisseerde participatieprocessen met subtiel maar duidelijk omschreven parameters van waarover gedebatteerd mag worden.
Dit systeem geeft de schijn van betrokkenheid en legitimiteit, terwijl het eigenlijk de mogelijkheden minimaliseert om groepen uit het middenveld op een zinvolle manier gehoord te laten worden.
Nodige partner
Om te vermijden dat de Vlaamse overheid zich steeds meer tegenover het middenveld – en de vertegenwoordigde burgers – dient te verantwoorden in de rechtbank, kijkt ze best in eigen boezem.
In plaats van de politieke rol van gevestigde middenveldorganisaties te betwisten en tegen te werken, is het van belang dat de overheid hun expertise meeneemt in de politieke besluitvorming.
Enkel door elkaar wederzijds te erkennen als nodige spelers binnen het democratische bestel, kunnen we de samenleving voor iedereen beter maken.
