Farmers Defence Force dreigt met juridische actie tegen stikstofakkoord

"We deinzen er niet voor terug om naar de Raad van State te stappen", dreigt Bart Dickens, frontman van belangenorganisatie Farmers Defence Force (FDF). "We zijn nu volop bezig met juridisch advies in te winnen. We bekijken of alle aangekondigde stikstofmaatregelen uit het nieuwe akkoord wel wettig zijn."

De Kempense veehouder is zwaar misnoegd over het stikstofakkoord dat de Vlaamse Regering vorige week voorstelde. Een van de belangrijkste aanpassingen in het nieuwe akkoord is dat piekbelasters, de zogeheten rode landbouwbedrijven, niet hoeven te sluiten in 2030. Die rode bedrijven, waarvan de stikstofuitstoot erg zwaar doorweegt op de omliggende natuur, krijgen nog een kans om de uitstoot drastisch te verminderen mits zware investeringen.

De nieuwe regels zouden maar zes jaar gelden, want vanaf 2030 wil de regering opnieuw een ander stikstofbeleid. "De regering verwacht dat we zware kosten doen op het sterfhuis. Dat zal niet gebeuren", zegt Dickens. "We zitten nu nog met emotionele schade van rode landbouwbedrijven die de boeken hebben moeten sluiten. De smart om een verloren levenswerk is groot."

"Met FDF, goed voor iets meer dan 300 leden, bieden we een hart onder de riem door een hele reeks huisbezoeken te brengen en zodoende ook het draagvlak voor een juridische strijd groter te maken."

Boerenkrijg 2.0

Volgens de geruchtenmolen is een tweede 'Boerenkrijg' in de maak, een plattelandsopstand tegen een "verstikkend stikstofakkoord bezegeld in Brussel".

Allicht dient de herdenking van de Boerenkrijg ter inspiratie. Het is dit najaar immers precies 225 jaar geleden dat die plaatsvond. In 1798 nam de plattelandsbevolking hier de wapens op tegen de Franse bezetter.

Sommige boeren hinten op een nationale betoging met eveneens een historische knipoog naar de grote boerenbetoging van de jaren 70. Op 23 maart 1971 namen pakweg 100.000 Belgische boeren, samen met collega’s uit andere Europese lidstaten, de straten van Brussel in. De betoging staat te boek als een van de grootste en meest woelige naoorlogse betogingen. Daarbij viel één dode.

De betogers richtten zich toen tegen de hervormingsplannen van Europees landbouwcommissaris Sicco Mansholt. Die Nederlandse sociaaldemocraat had het plan om de landbouw in Europa danig te moderniseren, met een forse schaalvergroting. Dat plan stuitte dus op fel boerenverzet.

Voor Boerenbond zijn protest- of juridische acties nu niet aan de orde. "Wij wachten de decreetteksten af vooraleer in actie te schieten'', zegt Frederik Meulewaeter.

Niet op de stoep bij Demir

De actiegroep FDF broedt op andere plannen, maar licht vooralsnog geen tip van de sluier. In het strijddiscours moet vooral Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) het ontgelden. "Ze heeft bloed aan haar handen", zegt Dickens zelfs. Het stikstofakkoord vindt hij onverbiddelijk streng voor de landbouw. Hij vreest voor hoge kosten en voor de sluiting van landbouwbedrijven.

Boer zkt. welzijn

Dickens heeft nog een andere vrees. "Elke twaalf dagen pleegt een boer zelfmoord in Nederland. Als de milieuregels niet versoepelen, wacht de boer in Vlaanderen hetzelfde lot. Is dat wat de Vlaamse Regering wil?"

Voor Dickens is de emmer vol. "Demirs beleid is als een strop om mijn nek. Wat nog rest is het duwtje van de stoel en dan hang ik aan de rand van bankroet. Mijn levenswerk gaat op de fles."

De nieuwe Vlaamse partij Boer Burger Belangen (BBB) deelt die bezorgdheid. "Dit stikstofakkoord leidt tot menselijke drama’s", waarschuwt partijvoorzitter Filip Boone. "De boerenstiel is vaak een familiezaak. Dierbaren en de eigen woonst maken deel uit van het boerenbedrijf en dat maakt dat veel op het spel staat."

Ook BBB onderzoekt de juridische grond van het stikstofakkoord. "We tekenen ondertussen ook present bij mogelijke protestacties. Bij een nationale betoging zal BBB in grote getalen aanwezig zijn."

Boone meent alvast dat de vergunningsvoorwaarden in het nieuwe akkoord even streng zijn als de eerder afgeschoten versie. "En even onzinnig. Een vergunning kan gevraagd worden, wetende dat een vergunning onmogelijk is op bepaalde locaties. Dat slaat op niets. Welk signaal geeft de Vlaamse Regering dan?"

"Boeren mogen zich verwachten aan lange procedureslagen. Maar hoe sterk moet een boer in zijn schoenen staan om een juridische strijd tegen de overheid te trotseren? Een boer blinkt hoegenaamd niet uit in eindeloze vergunningsaanvragen."

"Boeren moeten meer en meer beroep doen op de hulporganisatie Boer op een Kruispunt (BoeK), maar die waardevolle vereniging is mettertijd geëvolueerd van een administratief steunpunt naar een eerste hulp bij psychische problemen."

Honderden therapeutische sessies

BoeK begeleidt landbouwers bij financiële, economische, psychologische, technische of sociale problemen. Het is ook een anoniem aanspreekpunt voor boeren in nood. De psychosociale problemen onder boeren nemen toe, vertelt Els Verté, directeur van BoeK.

"De landbouwsector kampt momenteel met een grote onzekerheid. Het gebrek aan rechtszekerheid en de vraag naar de toekomstmogelijkheden spelen in vele hoofden. De vraag naar psychosociale ondersteuning is momenteel heel erg aanwezig in de aanmeldingen."

"Dat zien we ook aan het aantal sessies die we betalen aan onze freelancepsychologen. In 2019 waren dat er nog 93. In 2022 klopten we af op 422 therapiesessies. Dat is in enkele jaren meer dan een viervoudiging. Het zit duidelijk niet goed met het mentaal welbevinden in de landbouwsector." 

Vermoedelijk gaat BoeK dit jaar stranden op 400 psychosociale sessies. Maar, voegt Verté eraan toe: "We hebben nu een psychosociaal adviseur in dienst, waardoor we sessies bij de freelancepsychologen konden weglaten. Anders zouden we vermoedelijk tegen de 500 sessies zitten."

"We hebben overigens alleen zicht op de sessies die we met BoeK betalen. Als er geen financiële problemen zijn worden de sessies immers door de landbouwers zelf (verder) betaald. Hoeveel dit er dan nog zijn weten we dus niet."

Angst voor zelfdoding

Het welzijn van de boeren wordt alvast een van de belangrijkste aandachtspunten van protestplannen. "De angst voor zelfdoding onder boeren is niet ongegrond. Kijk maar naar Nederland", zegt Dickens. 

Nederlandse media slaan al een tijdje alarm over het aantal zelfdodingen bij boeren. Ook onze zuiderburen kampen met dezelfde problematiek. In Frankrijk zouden boeren er vaker zelfdoding plegen dan de rest van de bevolking.

In Vlaanderen is het moeilijk om daar zicht op te krijgen. "We beschikken niet over cijfers wat betreft zelfdoding in specifieke beroepsgroepen", zegt Gwendolyn Portzky van het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP). "De cijfers rond zelfdoding worden gehaald uit de sterftecertificaten en die bevatten weinig volledige en dus betrouwbare informatie in verband met het beroep van de overledenen."

Portzky voegt er wel aan toe dat uit internationaal onderzoek blijkt dat land- en tuinbouwers een verhoogd risico op zelfdoding kunnen hebben. "Het is wel belangrijk om hierbij te vermelden dat zelfdoding nooit te linken valt aan één oorzaak, maar steeds het gevolg is van een zeer complex samenspel aan risicofactoren, zoals onder meer het niet zoeken van hulp, leven in een sociale isolatie, kampen met financiële problemen, of een psychiatrische problematiek."

De Vlaamse werkbaarheidsmonitor besluit dat landbouwers meer problemen ervaren op het vlak van werk-privébalans en werkdruk in vergelijking met de gemiddelde zelfstandige ondernemer.

Somber toekomstperspectief

De Vlaamse Landbouwconjunctuurindex van het Departement Landbouw en Visserij geeft het gevoel van de landbouwers weer. Op basis van twee vragen wordt die index halfjaarlijks opgesteld: hoe beschouwen ze de afgelopen zes maanden en wat verwachten ze van de toekomstige zes maanden?

Uit de laatste index, afgenomen in september dit jaar, blijkt dat de tevredenheid over de afgelopen zes maanden licht steeg, maar dat de verwachtingen voor de komende zes maanden wel zijn gedaald.

"Het is niet verwonderlijk dat de afgelopen zes maanden als positief werden beoordeeld, omdat de dalende energieprijzen en de daarmee samenhangende inputkosten de land- en tuinbouwers opnieuw wat ademruimte gaven", rapporteert het Departement Landbouw en Visserij.

Maar "ondanks overwegend positieve beoordelingen in de meeste sectoren, is er opnieuw een opwaartse trend zichtbaar in de energieprijzen, wat waarschijnlijk bijdraagt aan de toenemende onzekerheid en de daling van de conjunctuurindex voor de komende zes maanden."

Momenteel zit de melkveesector op het laagste punt van tevredenheid sinds 2017. Een van de redenen is de melkprijs, staat in het rapport. Die prijs bereikte in 2022 op een historisch hoog niveau, maar daalde inmiddels sterk, terwijl de kosten relatief hoog bleven.

In de najaarsenquête stijgt het aantal land- en tuinbouwers dat de afgelopen zes maanden belemmeringen ondervond, van 79% naar 90%.

"Opvallend is dat de beperkingen van overheidswege op het hoogste punt staan sinds het begin van de enquêtes in 2007 (57%) en sinds dit voorjaar de grootste belemmering is voor de landbouwers."Vooral vleesveehouders (64%), melkveehouders (63%), akkerbouwers (62%) en varkenshouders (60%) klagen daarover", staat nog in het rapport, dat gewag maakt van het stikstofdossier als bron voor de onzekerheid over de toekomst van individuele bedrijven.

"Het derde stikstofakkoord zou net die onzekerheid moeten wegnemen", geeft een woordvoerder van Vlaams landbouwminister Jo Brouns (CD&V) aan. "We begrijpen de onrust bij landbouwers, maar wachten de decreetteksten af om in verder dialoog te treden."