Wat hebben een fictief personage uit een radiosoap en twee politici – een Britse en een Belgische – gemeen? Alle drie waren ze recentelijk in een situatie waarin ze van gedachten veranderden omtrent een belangrijke keuze die ze eerder hadden gemaakt. Hoe dat gebeurde, illustreert een krachtig besluitvormingsmechanisme.
Drie beslissingen
Jack Jazzer McCreary is een ietwat ruige Schot in de BBC-4 radiosoap The Archers – met meer dan 20.000 afleveringen het tot nu toe 's werelds langstlopende hedendaagse drama. Hij werkt als varkenshoeder op een grote varkensboerderij, maar omdat zijn overste zinnens is binnenkort op te stappen, ziet hij wel heil in een promotie, en vooral een hoger salaris.
Met de hulp van zijn huidige baas begint hij te leren wat hij nodig heeft om haar job over te nemen, zoals de bediening van de complexe software die het voer en het klimaat in de stallingen regelt, vanachter een computer in plaats van tussen de dieren.
Gwendolyn Rutten is een Vlaamse liberaal-democratische politica met een lange staat van dienst als parlementslid en acht jaar als partijvoorzitter. Vorige maand werd ze getipt om de minister van Justitie op te volgen, die ontslag nam na de terreuraanslag in Brussel waarbij drie Zweedse voetbalfans werden neergeschoten, van wie twee met dodelijke afloop.
Toen de partijleiding echter iemand (die niet eens een parlementslid was) als opvolger aanwees, voelde ze zich niet gerespecteerd en schreef ze op 22 oktober: "Het is duidelijk dat de huidige partijleiding geen rol van betekenis meer voor mij ziet." Ze besloot prompt om uit de landelijke politiek te stappen en zich te concentreren op haar rol als burgemeester van haar woonplaats Aarschot.
David Cameron was de Conservatieve premier van Groot-Brittannië van 2010 tot 2016. Hij trad onmiddellijk af na het Brexit-referendum, waarin hij de Remain-kant had verdedigd. Men herinnert zich hem ook voor het vrolijke deuntje dat hij in zichzelf zong enkele dagen voor hij zijn ambtswoning op Downing Street 10 zou verlaten. Kort daarop gaf hij ook zijn zetel in het parlement op en verliet hij helemaal de politiek.
Toen keerden de zaken voor alle drie.
Driemaal van gedachten veranderd
De grootste verrassing was wellicht de plotse terugkeer, op 13 november, van David Cameron naar de Conservatieve regering, als premier Rishi Sunaks nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, nadat die de minister van Binnenlandse Zaken had ontslagen en tot een kabinetsherschikking was overgegaan.
Het was een aardig toeval voor iemand die, vanuit Groot-Brittannië mede voor een Belgisch publiek schrijft, dat hij niet de enige politicus is die onverwacht weer op het toneel verscheen. Amper een week eerder was, in België, de terugkeer van Gwendolyn Rutten – die in tegenstelling tot de zevenjarige afwezigheid van Cameron, nauwelijks twee weken 'weg' was – niet minder verbazingwekkend.
Toen ook Bart Somers uit de Vlaamse Regering vertrok, werd ze gevraagd om viceminister-president en minister van Binnenlands Bestuur te worden, en dat accepteerde ze. Droogjes verklaarde ze op een persconferentie: "Het leven is onvoorspelbaar, en de politiek ook. Het kan verkeren."
En onze fictieve varkenshoeder, Jazzer? Hij worstelde er echt mee om een manager te worden, die zijn tijd achter een bureau doorbrengt met het invoeren van gegevens en het bekijken van trends. Zijn huidige baas bemerkte zijn frustratie en vroeg hem op de man af of de promotie hem echt gelukkig zou maken. Het stond weliswaar allemaal in het scenario, maar ook hij veranderde van gedachten, gaf toe – vooral aan zichzelf – dat dit niet de baan voor hem was, en liet het pad naar promotie links liggen.
Wat maakt deze drie verhalen opmerkelijk? We houden er doorgaans niet van om van gedachten te veranderen, en we willen ook niet gezien worden als iemand die dat te gemakkelijk doet. Daar zijn overigens goede evolutionaire redenen voor: stel je eens voor hoe ons leven eruit zou zien als we veel wispelturiger zouden zijn en voortdurend van mening zouden veranderen – over wat we graag eten, hoe we onze meubels inrichten, de kleren die we het liefst dragen, onze politieke interesses en onze waarden, en ga zo maar door. Het zou een onmogelijke chaos zijn. Zo hebben we ook een voorkeur voor standvastige leiders, niet voor diegenen die hun mantel naar de wind hangen.
Koppig aan alles vasthouden is echter niet de oplossing. Onze neiging tot het bewaren van het status quo is nuttig om ons leven stabiliteit te geven, maar we moeten in staat zijn, en af en toe bereid zijn, om na te denken over de gevolgen van het behouden van het status quo, en om desgevallend voor verandering te gaan.
In een anekdote die vaak wordt verteld over de grote econoom John Maynard Keynes reageert hij op iemand die hem ervan beschuldigt van gedachten te veranderen: "Als de feiten veranderen, verander ik van gedachten. Wat doet u, meneer?" Het verhaal is apocrief en hoewel het citaat meeslepend klinkt, maken we onze beslissingen niet enkel op basis van feiten, en veranderen we die ook niet alleen maar om die reden. We gebruiken zowel ons verstand als onze emoties – en de balans tussen die twee kan voor elke beslissing anders liggen.
Teamwerk
Er zit een interessante symmetrie in de verhalen van de politici en de varkenshoeder. De oorspronkelijke keuze van Jazzer om promotie te maken was vooral ingegeven door weloverwogen redeneren: geld is krap voor hem en het vooruitzicht van een flinke salarisverhoging was een belangrijke factor in zijn beslissing om voor de leidinggevende functie te gaan.
De politici daarentegen werden wellicht veel meer gedreven door emotie. Cameron verwachtte vol vertrouwen het referendum te winnen – hij had zelfs ambtenaren verhinderd plannen voor te bereiden voor wanneer Leave het mocht halen. Gevoelens van frustratie en nederlaag speelden dus waarschijnlijk een grotere rol in zijn beslissing om te vertrekken dan het onvooringenomen afwegen van de opties. Mevrouw Rutten liet er dan weer geen twijfel over bestaan hoe emotioneel haar reactie was toen ze werd gepasseerd voor de rol van minister van Justitie.
En toen ze van gedachten veranderden, waren de emoties van de politici weggeëbd – na zeven jaar voor David Cameron, na een paar weken voor Gwendolyn Rutten. Ze konden de mogelijkheden die voor hen lagen nu beter bekijken met hun verstand dan toen hun gevoelens de overhand hadden. Voor varkenshoeder Jazzer was het echter net de erkenning dat zijn hart niet in de nieuwe job zou liggen die hem van zijn oorspronkelijke keuze deed afzien: ondanks de materiële voordelen voelde een kantoorbaan niet goed voor hem.
Wanneer we beslissingen nemen, doen we een beroep op zowel ons verstand als op onze emoties, we vertrouwen op het teamwerk van denken en voelen. Vaak versterken die elkaar: we zoeken bewijsmateriaal om wat we voelen te ondersteunen, en we associëren emoties met specifieke feiten; maar soms houdt de ene de andere ook tegen. Nu eens neemt redeneren het voortouw en biedt emotie ondersteuning (of verzet die zich), dan weer is het andersom.
Ons vermogen om beide invalshoeken te gebruiken is bijzonder nuttig om ons toe te laten van gedachten te veranderen. Een beslissing of conclusie opnieuw bekijken vanuit een ander perspectief dan wat ons in eerste instantie leidde, kan ons een frisse kijk geven op de voor- en nadelen, en belangrijke aspecten blootleggen die we aanvankelijk over het hoofd zagen.
Als dit de manier is waarop we van gedachten veranderen, dan zijn we best goed bezig. En als anderen ons dat kwalijk nemen of ons erom bespotten, laat ze dan maar – dat is hun probleem, niet het onze.
