Naast de tussenkomsten van het hoogste administratief rechtscollege, de Raad van State, zijn er ook strafrechtelijke elementen waarvan het openbaar ministerie kennis heeft en die de procureur verplichten om te oordelen over een mogelijke strafrechtelijke vervolging.
Het gaat in dit dossier al lang niet alleen meer over een bestuurlijke betwisting over het al dan niet verlenen van vergunningen. Wat er met de PFAS vervuilde grond moest gebeuren, was van bij het begin duidelijk. Volgens de Europese regelgeving en het eigen Vlaamse decreet moet de vervuiler, chemiebedrijf 3M uit Zwijndrecht, de hele schade betalen.
Dat was aanvankelijk ook de bedoeling van bouwheer Lantis (het vroegere BAM). Er werd een dagvaarding opgesteld om 3M voor de rechter aan te spreken. Maar deze dagvaarding werd ingetrokken en vervangen door een dadingsovereenkomst waardoor de schade in de nek van de belastingbetaler werd gelegd.
Bovendien werd die overeenkomst geheim gehouden. Uit de parlementaire behandeling bleek ook wie tot deze illegale dading had beslist. Dat waren niet de verantwoordelijken van het verzelfstandigd overheidsbedrijf Lantis maar de leden van het politiek stuurcomité, een feitelijke samenkomst van de voogdijministers en leden van het Antwerps stadsbestuur.
Mogelijke vervolging
Uit deze vaststelling volgde de vraag of een dergelijke verkrachting van de Europese en de eigen decretale regelgeving wel kan. Naar de strafwet toe is daar een antwoord op. Wanneer ambtenaren samenkomen tegen de toepassing van de wet heb je een mogelijke toepassing van het misdrijf samenspanning van ambtenaren.
Om strafbaar te zijn is het voldoende dat er overleg is geweest en moet het daarbij gestelde doel zelfs niet verwezenlijkt zijn. Om het afgeschermd te houden werd daarom ook in een geheimhoudingsclausule voorzien. Zowel de parlementaire commissie als het Antwerpse parket hebben er echter blijkbaar naast gekeken.
Om een nieuwe uitspraak van de Raad van State te vermijden werden technische verslagen over grondverzet ingetrokken zodat er geen bestuurlijke uitspraak meer kan over komen. Maar daardoor is de afvalstoffenwet van toepassing en is de site een afvalstort geworden. Lantis moet dat stort verwijderen, een risico-evaluatie van de impact op de omgeving van het vastgestelde milieumisdrijf maken en, in overleg met Ovam, maatregelen nemen die het risico voor de omwonenden tot een aanvaardbaar niveau beperken.
Omdat de bouwheer van de Oosterweelverbinding een illegaal stort heeft gemaakt, werd door de omgevingsinspectie ook een proces-verbaal opgesteld en aan de procureur in Antwerpen bezorgd. Daar kan de procureur niet naast kijken. Hij moet beslissen wat er verder moet mee gebeuren: al dan niet vervolgen.
Parlementaire onschendbaarheid
Het kan ook gebeuren dat door een of andere schadelijdende burger een burgerlijke partijstelling wordt ingediend, waardoor het dossier bij een onderzoeksrechter terechtkomt. Dan herhaalt zich de dubbele vraag of het misdrijf aan een strafrechter moet worden voorgelegd maar ook wie er kan voor worden aangesproken en gedagvaard.
Het is de laatste vraag die moeilijk te beantwoorden is. Uit de feiten blijkt immers dat niet enkel de bestuurders van Lantis aanspreekbaar zijn maar er eventueel ook mededaderschap of medeplichtigheid kan weerhouden worden in hoofde van de politiek verantwoordelijken die de eigenlijke beslissingen hebben genomen. Dat betekent dus zoveel als de vraag stellen naar de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de betrokken voogdijministers en van de leden van het politiek stuurcomité.
Omdat meerderen onder hen parlementaire onschendbaarheid genieten, is het om hen te kunnen vervolgen noodzakelijk om die onschendbaarheid op te heffen. Dat kan enkel als het parket erom vraagt en als het Vlaams Parlement er een meerderheid voor vindt. Door deze elementen wordt het hele dossier op een ander niveau getild.
Het is nu de vraag of Vlaanderen nog wel een rechtsstaat is. Staan politiek verantwoordelijken boven de wet en moet het openbaar ministerie dat onder het gezag van de federale minister van Justitie werkt daarmee rekening houden? Dezelfde vragen komen ook in het dossier over Ineos boven water.
Daarvoor heeft een handvol Vlaamse politiekers een antwoord bedacht. Door een “volksberoep” moet het mogelijk worden om een rechterlijke uitspraak te annuleren naar eigen inzicht. Ook dat is een smoes met grote gevolgen. Indien dit mogelijk is, komen we in Vlaanderen in Poolse toestanden terecht. Tot wat het kan komen indien echt op het volk een beroep wordt gedaan, is daar nu merkbaar. Om dat te vermijden moet alles nu nog snel worden afgehandeld.
Dergelijke “snelle ingrepen” hebben veelal een averechts effect. Het is zoals de chef politiek Jan-Frederik Abbeloos in De Standaard van 6 oktober schreef: “Bovenal wilden Bart De Wever en de door de N-VA geleide Vlaamse Regering vermijden dat de Antwerpse haven slachtoffer wordt van de stikstofcrisis. Maar net daar dreigt nu de grootste schade.”
Daar moet ook de schade aan de rechtsstaat worden toegevoegd. Voor wie de staat weg wil, is dat evenwel geen beletsel en misschien zelfs het ultieme doel.
