Waar komen de miljarden uit het Europees coronaherstelfonds precies terecht? Sinds anderhalf jaar zoekt Apache, samen met De Tijd en collega’s uit twintig Europese landen, een antwoord op die vraag. Het zogenaamde Recovery and Resilience Facility bestaat uit een pot van 723 miljard euro die ingezet wordt om de Europese economie na de pandemie op te krikken. Van dit grootste steunfonds buiten de Europese begroting is 4,5 miljard voor België gereserveerd.
Die middelen komen tot 2026 bij een wirwar van 119 projecten terecht, voornamelijk gericht op vergroening en digitalisering, en zijn gekoppeld aan hervormingen. Het gros van die initiatieven staat netjes opgelijst op een projectsite, maar waar het geld uiteindelijk terecht komt, is doorgaans onduidelijk.
De Europese Ombudsman hekelde vorig jaar een algemeen gebrek aan transparantie bij de lidstaten. Onder druk van het Europees Parlement beslisten de vakministers eind 2022 om de honderd grootste ontvangers van middelen uit het coronaherstelfonds bekend te maken.
Maar de definitie is van belang: onder ‘eindontvangers’ wordt namelijk "de laatste entiteit die geld ontvangt en die geen aannemer of onderaannemer is" verstaan. Het hoeft dus niet te verbazen dat veel van de grote ontvangers overheidsinstellingen en overheidsbedrijven zijn, terwijl grote organisaties of bedrijven die projecten uitvoeren uit het zicht blijven.
Het duurde tot september van dit jaar vooraleer België een lijst met de honderd grootste ontvangers vrijgaf. België koos in de rapportage om niets meer vrij te geven dan afgesproken en blijft dus ook vaag over de werkelijke eindontvangers.
Voorlopig gaat in totaal 919 miljoen euro naar die honderd grootste ontvangers. Een analyse leert dat ruim een derde hiervan naar overheden gaat en iets minder dan een derde naar overheidsbedrijven.
De Vlaamse overheid staat als ‘eindontvanger’ op de eerste plek, maar voert de 55 projecten met middelen uit het coronaherstelfonds niet allemaal zelf uit. De top vijf bestaat verder uit spoorwegbeheerder Infrabel, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, VDAB en NMBS.
Van het resterende (bijna) derde wordt ruim 100 miljoen euro in de digitalisering van 39 scholengroepen geïnvesteerd en 85 miljoen euro in universiteiten. Om de connectiviteit van bedrijven en scholen te verbeteren, krijgt Belfius Lease 6 miljoen euro uit het herstelfonds.
Subsidiekoningen
Van de ruim 919 miljoen euro Europese middelen die naar de honderd grootste ontvangers gaan, kunnen we amper 29 miljoen euro herleiden tot bedrijven. Het gaat om acht gekende 'subsidiekoningen' die eerder al in het vizier van De Tijd kwamen, na een analyse van subsidies van Vlaio, het Vlaamse Agentschap Innoveren en Ondernemen.
Bio Base Europe Plant, een pilootfabriek voor biochemie, -brandstoffen, -materialen en andere -producten, krijgt bijna 8 miljoen euro voor projecten die kaderen binnen de ambitie om de positie van Vlaanderen in de top vijf van innovatieve Europese regio’s te verstevigen. Onder die noemer duiken ook beeldschermbouwer Barco, fabrikant van elektronische chips BelGaN en compressorenfabrikant Atlas Copco op in de lijst.
Staalproducent ArcelorMittal krijgt dan weer 3 miljoen euro voor infrastructuur om op termijn waterstof te gebruiken als energiebron, wat cruciaal is om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. Voor de uitbouw van een waterstof-waardeketen, krijgt ook Hydrogenics Europa meer dan 3 miljoen euro steun.
In de top honderd valt tot slot ook Natuurpunt op, dat ruim 20 miljoen euro krijgt voor het uitvoeren van projecten in het kader van de Blue Deal.
Maar het blijft gissen welke andere bedrijven projecten uitvoeren met relancemiddelen. Apache en De Tijd stuurden een openbaarheidsverzoek naar verschillende overheden om alle eindontvangers te kennen, maar het is wachten op een antwoord.
Eind vorig jaar kondigde Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) wel aan dat het boekhoudpakket van de Vlaamse overheid aangepast wordt om de eindontvangers van projecten uit het Europees coronaherstelfonds makkelijker op te sporen.
Europees vallen de consultants op
Het Nederlandse platform Follow The Money verzamelde media uit acht landen om de honderd grootste ontvangers Europees van naderbij te bekijken. Uit een analyse blijkt dat consultancybedrijven ook bij de uitvoering van projecten langs de kassa passeren.
Voor de opmaak van de zeer complexe relancedossiers schakelden lidstaten reeds massaal grote commerciële adviesbureaus in. Toen al werd gewaarschuwd voor het risico op belangenverstrengeling, aangezien die bedrijven ook hun diensten aanbieden om vervolgens de hervormingen uit te voeren. Zo huurde België consultancybureau PwC in om de uitwisseling van fiscale gegevens te verbeteren, terwijl dat bedrijf de eigen klanten over 'belastingoptimalisatie' adviseert.
Maar daar bleef het niet bij. "De administraties van alle deelstaten werden geassisteerd door PwC voor de uitvoering van het Recovery and Resilience Facility", verklaarde een woordvoerder van federaal minister van Economie en Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) eind 2022. De consultants werden ingezet via een raamcontract (Technical Support Instrument) dat de Europese Commissie afsloot met adviesbureaus om lidstaten bij te staan.
In de lijst met de honderd grootste ontvangers staat voor België geen enkel adviesbureau. Toch wil dat niet zeggen dat België geen beroep doet op consultancy. Daarvoor moeten we op projectniveau verder kijken.
Van de 164 miljoen euro (300 miljoen tegen 2026) die Infrabel kreeg uit het coronaherstelfonds, gaat voor de uitvoering van een project rond verkeerssturing zowat 10 miljoen euro naar een consultancybedrijf. "Het gaat om een softwareprogramma dat we aankochten in het buitenland en dat nog afgestemd moet worden op het Belgische spoorwegnet", zegt Infrabel-woordvoerder Thomas Baeken."Hiervoor doen we beroep op externe expertise die we nog niet in huis hebben."
Sluimerende aanwezigheid
Vorig jaar leerde een eerste berekening dat allerhande consultants over heel Europa zowat 75 miljoen euro aanrekenden voor assistentie bij de opmaak van herstelplannen. Maar dat bedrag blijkt een grove onderschatting. Adviesbureaus zoals Accenture, McKinsey, PwC, Capgemini, Ernst & Young, Deloitte, KPMG en de Boston Consulting Group factureerden al meer dan 300 miljoen euro.
Tellen we daar IT-adviesbureaus en kleinere consultancybedrijven bij, dan lopen de facturen van consultants op tot meer dan 586 miljoen euro. Dat overstijgt het totaalbedrag dat Luxemburg en Malta uit het coronaherstelfonds halen.
Accenture blijkt met een totale factuur van 82 miljoen euro de grootste slokop. Verder streken verschillende Deloitte-bedrijven meer dan 34 miljoen euro op. Zo betaalde de Europese Commissie Deloitte 9 miljoen euro om lidstaten te helpen bij de uitvoering van hervormingen.
Deloitte tekende in Spanje ook nog eens voor 25 miljoen euro overheidscontracten. De consultant adviseerde de Spaanse regering onder meer bij het opstellen van haar energieplannen, terwijl de Spaanse oliemultinational Cepsa advies van Deloitte inhuurde om geld uit het coronaherstelfonds te halen.
De Italiaanse divisie van KPMG belandde dan weer een tijdlang op een zwarte lijst van de Europese Commissie wegens "ernstige beroepsfouten". Het belette KPMG-divisies in andere landen niet om advies te geven bij het uitvoeren van hervormingen die gekoppeld zijn aan herstelplannen.
De grote budgetten die opgaan aan consultancy, maar ook deze en andere voorvallen leiden tot kritiek bij de Europese Rekenkamer, Europarlementairen, middenveldorganisaties en vooraanstaande economen zoals Marianna Mazzucato voor het outsourcen van taken die overheidsadministraties zouden moeten doen.
Dit artikel kwam tot stand binnen het journalistieke onderzoeksproject #RecoveryFiles, een samenwerkingsverband tussen meer dan dertig journalisten van twintig Europese media onder leiding van het Nederlandse platform Follow The Money, dat ook een overzicht van alle internationale onderzoeken publiceert.
De EC onder de ondeskundige leiding van Ursula VDL is het school voorbeeld van de zetbaas van de VS. In de EC is niemand persoonlijk voor de bevoegdheid, die hem is toegewezen. In de regel zijn de commissarissen onbekwaam in hun bevoegdheid. Ze gaan de problemen tegemoet met een fris enthousiasme zoals de leider Ursula. Oppervlakkig gaat ook. De EC is collectief verantwoordelijk in die zin dat de EC uitsluitend collectief ontslagen kan worden. Wat één maal in de de bijna 60 jaar is gebeurd.
De EU staatsstructuur is in alles ultra neoliberaal. Ze is altijd bereid het collectieve te verpatsen aan private ondernemingen. Zo ook het beleid dat vandaag de dag gemaakt wordt door consultancy bureaus. Die bureaus weten welke kosten zijn mogen rekenen. Dat is uiteraard een veelvoud van wat de ambtenaren, die belast zijn met dezelfde job, zouden kosten. Ook advocaten hebben hun honoraria reeds lang aangepast aan de nieuwe praktijk van tal van overheden namelijk het 'outsourcen' van het meest gewone beleid. Zo'n 400 à 500 euro per uur, dat de advocaat spreekt met de opdrachtgever, is gewoon.
In de tussentijd worden geen ambtenaren meer aangeworven die zulke taken kunnen verrichten. Privaat advies is beter. Met zulke praktijken in de EU en in de staten zoals NL en BE worden we geconfronteerd.
De EC houdt ervan om miljarden uit te delen. Ze denkt daarbij de innovatie van vooral de grote ondernemingen te steunen. De VS en China doen dat ook. In werkelijkheid gaat zowat de helft van de subsidie regelrecht in de zakken van de aandeelhouders. En met wat overblijft worden beginnende en geïnspireerde ondernemingen gekocht en hun beleid is daarmee beëindigd.
Geen geld geld uitdelen. De EC zou er beter aan doen de private banken te laten meewerken en de EC uitsluitend te doen fungeren als een verzekering van het beleid van de ondernemingen, die de verzekering door de EC aanvragen. Een rendabeler beleid.