Ik neem zo onopvallend mogelijk het document Algemene mobilisatie, handhaving binnenlandse orde uit de ringmap met dagelijkse onderrichtingen. De commandant van Kazerne Blairon in Turnhout, het opleidingscentrum nummer 3 (OC3) van het Belgische leger, was kolonel Jos Truyens. Hij schrijft op 21 juni 1979 in die onderrichtingen zijn politieke fantasieën neer.
Het uit de kazerne smokkelen is geen optie en het fotokopiëren te gevaarlijk. Er blijft maar één optie: het overschrijven. De kleine wc-ruimte, mijn geheime schrijfplek, wordt al gauw broeierig heet. Diezelfde avond breng ik het document naar een vriend, die het bezorgt aan de krant De Morgen en aan Louis Tobback, fractieleider van de socialistische partij in de Kamer.
Vijf dagen na de legeroefening, op 26 juni, veroorzaakt een artikel in De Morgen een politieke aardverschuiving in de stille Kempen. De kop luidt Legermaneuvers in Turnhout, de regering verlaagt het dopgeld met 40 procent.
“Een algemene richtlijn is dat het Belgische leger niet wordt ingezet voor de ordehandhaving bij sociale onrust. Dat is werk voor de rijkswacht. Toch blijkt het leger een rol te moeten spelen als het tot onlusten komt, en met name dan voor de bescherming van burgerlijke doeleinden. Dat kan afgeleid worden uit een scenario van manoeuvre dat in onze handen viel en op 21 juni werd uitgevoerd in Kazerne Blairon in Turnhout waar het gros van de miliciens opleiding krijgt.”
“Noch de persdienst van het leger noch het commando van de binnenlandse strijdkrachten kon het houden van manoeuvres voor de handhaving van de binnenlandse orde bevestigen. Toch zouden dergelijke manoeuvres al vaker gehouden zijn in Turnhout. De miliciens zouden volgens dat scenario ingezet worden voor de beveiliging van de nabijgelegen atoomcentrale in Mol, de watervoorzieningspunten van de Antwerpse watermaatschappij Pidpa, van het sluizencomplex op het Albertkanaal in Olen en van watertorens en spoorlijnen uit de streek.”
Fantasie van legeroverste
Hoever de fantasie van de legeroverste in het uitdenken van sociale onrust gaat, blijkt uit het volgende scenario. Dat vooreerst de algemene toestand beschrijft. “In België werd op 1 mei 1979 de kaap van de 500.000 werklozen overschreden. Gezien de benarde toestand van de openbare financiën werden de werkloosheidsuitkeringen met 40% gereduceerd, in overleg met de vakbonden. Op 4 mei braken in Luik, Charleroi, Gent en Antwerpen wilde stakingen uit tegen deze maatregelen. Op 10 mei vonden in die steden betogingen plaats. In Luik, Charleroi en Gent werden de kantoren van ABVV en ACV verwoest. De rijkswacht verrichtte verschillende aanhoudingen.”
“Op 14 mei betoogden in Luik, Antwerpen en Gent werklozen voor de herwaardering van hun uitkeringen. In Luik werden openbare lokalen vernietigd en werd vanuit de massa op de rijkswacht geschoten. De rijkswacht maakte gebruik van vuurwapens en er vielen twee doden. Op 20 mei devalueerde de Belgische frank met 25%. Op 28 mei ontstonden rellen tijdens de begrafenis van de twee gedode betogers.”
“Op 4 juni vond in Brussel een massabetoging plaats met werklozen uit heel het land. Het aantal betogers werd op 100.000 geschat. Op 9 juni werden tijdens een rel in Charleroi twee rijkwachters neergeschoten. Er vielen drie doden langs de kant van de onruststokers. Bij een grote betoging in Charleroi werden op 12 juni het station en het stadhuis vernield. Op 13 juni besloot de regering om het leger in te zetten voor de handhaving van de orde.”
Het tweede deel van het scenario ging specifiek over de legerkazerne in Turnhout. “Vanaf 18 juni 1979 wordt ook het OC3 ingezet voor ordehandhaving in de streek. De wilde stakingen hebben zich uitgebreid naar de fabrieken van Brepols, Philips, Vueghs en Janssen Pharmaceutica. Een algemene betoging te Turnhout is gepland op 21 juni.”
“Op 21 juni hebben we in kazerne Blairon de algemene mobilisatie gespeeld. Aan de oefening werd deelgenomen door het hele beroepskader in volledige uitrusting, met machinegeweren, lichtere geweren en voertuigen.”
Interpellatie Tobback
Enkele dagen later interpelleert Louis Tobback in het parlement Paul Vanden Boeynants van de CVP. In de regering van Wilfried Martens is hij vicepremier en minister van Landsverdediging. Hij stelt negen vragen. “Is de berichtgeving in De Morgen van 26 juni 1979 juist? Wie is verantwoordelijk voor het opstellen van zo’n scenario en welke zijn daarbij de inspiratiebronnen? Hoeveel van dergelijke oefeningen worden in de loop van één jaar gehouden? Gebeurt dit in alle eenheden? Was er enige coördinatie met de rijkswacht?"
"Welke briefing werd aan de manschappen gegeven? Welke evaluatie van de oefening werd gemaakt en op welke normen heeft men zich daarbij gesteund? Hebben de bedrijven Brepols, Philips, Vueghs en Janssen op een of andere manier aan de oefening meegewerkt? Welke taken werden respectievelijk aan de miliciens en aan de beroepsvrijwilligers opgelegd?”
Vanden Boeynants beaamt de feiten. “Het artikel onder de titel stemt voor een groot deel overeen met de werkelijkheid. Het gaat hier wel om een particulier en plaatselijk geval dat op geen enkele wijze een algemene regel inzake scenario’s van de legeroefeningen weergeeft. De scenario’s van de oefeningen en manoeuvres in de krijgsmacht worden opgemaakt door de autoriteit die er de leiding over heeft. De inspiratiebronnen liggen exclusief bij haarzelf en bij de leden van haar staf.”
“Ordehandhavingsoefeningen worden voorgeschreven om eenmaal per jaar plaats te hebben. Krachtens de bestaande wetteksten kan het leger immers door de verantwoordelijke administratieve autoriteiten worden gevorderd voor opdrachten in verband met de openbare orde. De oefening wordt aan alle militaire eenheden van de binnenlandse strijdkrachten voorgeschreven.”
“Het opleidingscentrum 3 heeft de oefening niet gecoördineerd met de rijkswacht. De manschappen werden mondeling gebrieft. Zij kregen enkel een verdedigende taak toegewezen. Het geheel van die taken liet het innemen van verdedigingsstellingen rond de militaire installaties toe. De oefening werd op alle niveaus geëvalueerd op snelheid en correctheid van de uitvoering.”
“De evaluatie lag bij de commandant van het ppleidingscentrum zelf en werd door hem georganiseerd. De bedrijven Brepols, Philips, Vueghs en Janssen hebben op generlei wijze meegewerkt aan de oefening. In een oefening zijn de taken niet verschillend tussen miliciens en beroepsvrijwilligers maar vormen een geheel per ondereenheid.” In de editie van 18 augustus 1979 juicht De Morgen: “Eindelijk geeft VdB ons gelijk”.
Terechtwijzing kolonel
Op 16 augustus 1979 stelt CVP-senator Zefa De Loore-Raeymaekers (ZDL) opnieuw een parlementaire vraag aan partijgenoot VdB. “Blijkbaar wordt uitzonderlijk het leger ingezet voor bescherming van burgerlijke doeleinden. Welke waren in de Kempen deze burgerlijke doeleinden waarvoor soldaten uit de kazerne van Turnhout werden ingezet?” Het antwoord van VdB is bijna letterlijk hetzelfde als op de vragen van Tobback.
Op 26 september pikt De Standaard het verhaal op: Militairen spelen ordehandhavertje. “Dat men in het leger op alles wordt voorbereid, mag blijken uit het scenario van een oefening die onlangs werd gehouden in kazerne Blairon. In juni werd daar de orde gehandhaafd bij ‘onlusten’ als gevolg van werkloosheid en stakingen.”
Onder de kop De revolutie is begonnen drukt Het Nieuwsblad het draaiboek af. “Militairen spelen ordehandhavertje. Algemene mobilisatie in België had plaats op 21 juni.”
De Morgen schrijft op 2 oktober 1979 Politieke druk: sanctie na betwist maneuver. “Gisteren werd in regeringskringen bevestigd dat de kolonel die verantwoordelijk is voor het in juni uitgelekt scenario van het legermanoeuvre voor ‘handhaving van de binnenlandse orde’ terechtgewezen werd. Maandag had na afloop van het PS-bureau voorzitter André Cools zijn tevredenheid uitgesproken over de sanctie. Wat die maatregel juist is en tegen wie die werd uitgesproken, was gisteren moeilijk te achterhalen.”
“Toen de zaak in onze krant uitlekte, werd de naam van commandant Truyens genoemd. Naar verluidt zou hij nu overgeplaatst zijn. De bezwaren tegen het manoeuvre luiden dat het leger hier voor binnenlands gebruik wordt ingezet, waar het niet voor bedoeld is en het uiterst rechtse karakter van de in het manoeuvre bedachte sociale situatie waartegen mensen in opstand komen en die dan door het leger wordt bedwongen."
"Vorige week brachten de socialistische ministers de zaak ter sprake op de kabinetsraad. Ze vroegen er uitleg over de manier waarop het scenario tot stand kwam en eisten dat er opgetreden zou worden tegen de opsteller ervan. Ze wilden ook weten of dergelijke manoeuvres ook in andere eenheden werden gehouden. De stafchef van de binnenlandse strijdkrachten ontkende dat laatste en liet uitschijnen dat het om een geïsoleerd geval ging dat alleen in Turnhout werd uitgevoerd."
"Naar verluidt zou het scenario ook voor opschudding binnen de stafchef van de binnenlandse strijdkrachten hebben gezorgd. Het kabinet van Defensie liet de verontruste ministers achteraf weten dat tegen de uitvinder van het scenario de nodige maatregelen werden genomen.”
Vandaag stel ik me nog steeds allerlei vragen. Voelde de verzinner in OC3 zich gesterkt door andere officieren? Was de wens van kolonel Truyens de vader van zijn gedachten? En kan zoiets vandaag opnieuw gebeuren? Allicht zitten er in het leger nog genoeg onnozelaars en randdebielen, maar zitten ze ook in de staf?
Het is moeilijk in te beelden dat iets gelijkaardigs nu nog denkbaar zou zijn. Maar ik kon mij ook niet inbeelden dat het Capitool bestormd zou worden door een woedende meute, opgejut door hun eigen president, of dat Rusland een buurland militair zou aanvallen. Stel dat er opnieuw zo’n pseudokrijgsheer rare ideeën krijgt. Nu er weer een felle rechtse wind waait in Europa is dit niet ondenkbaar.
In een interview in de krant las ik een uitspraak van Jeroen Olyslaegers: “Dat conservatisme komt helemaal terug. N-VA is de CVP van vroeger. Dat zijn kortzichtige, conservatieve mensen.”
