Ik heb de afgelopen weken – en jaren – geprobeerd over die vragen een debat op gang te trekken en dat is me niet gelukt. Het blijft in onze samenleving zo dat sommigen meer mogen zeggen dan anderen. In deze korte bijdrage wil ik daarom nog eens vier punten herhalen die ook in het gesprek met Jason Hickel aan bod komen.
Ten eerste is het uitgesproken positief dat groenen – in het algemeen en wereldwijd – duidelijk stellen dat we naar een economisch systeem moeten dat groei niet als hoofddoelstelling heeft. Daar zijn we het ten volle over eens en men moet er zich over verheugen dat ook groenen inzien dat het kapitalisme geen soelaas kan brengen. Ze kunnen het nog niet zo noemen, maar dat is minder erg.
Ten tweede zegt Hickel dat de eerste stap moet zijn dat “economische zekerheid” wordt geboden en dat sociale eisen voorop moeten staan om een brede maatschappelijke steun te creëren. Hoera! Dat idee verdedig ik al jaren en mijns inziens mag het rustig op de politieke agenda komen. Universele openbare diensten staan daarbij op de eerste plaats. Een debat hierover zou prioritair moeten zijn.
Een moeilijker punt echter is, ten derde, dat we “minder moeten produceren en verbruiken”. Dat is zeer juist, alleen blijft onduidelijk hoe je dat kan bereiken en wie zal bepalen wat precies we minder moeten produceren en verbruiken. Het valt op dat de commerciële luchtvaart een telkens terugkomend voorbeeld is, maar de nog meer vervuilende digitale sector zo goed als nooit. Als we democratische besluitvorming willen bevorderen, zal dit aan bod moeten komen. Zijn artificiële intelligentie en cryptomunten belangrijker dan mobiliteit?
Stap terug
Aansluitend hierbij is dat we minder energie en grondstoffen moeten verbruiken. Hier wordt het moeilijk want zoals herhaaldelijk werd aangetoond, zal de transitie naar schone energie ontzettend veel grondstoffen vergen en de groei noodzakelijkerwijs in de hoogte sturen. Dit lijkt me een van de grote dilemma’s te zijn waar ik nog nooit een antwoord op las.
En ten slotte, al even problematisch, het feit dat we de ‘allerrijksten’, de ‘miljonairs’ en de ‘miljardairs’ moeten aanpakken, want het zijn grote vervuilers. Men kan het er enkel mee eens zijn, maar is dat genoeg? Zowel Milanovic als ikzelf hebben er al op gewezen dat om iedereen binnen ‘duurzame’ consumptiegrenzen te houden nagenoeg de hele bevolking van de rijke landen een flinke stap terug zal moeten doen.
Uit vrije wil? Met rantsoenering?, vraagt de Servisch-Amerikaanse econoom Branko Milanovic zich af. Dit gaat stukken verder dan het afschaffen van vliegreizen en vleesconsumptie en zal beslist niet direct haalbaar zijn. Ook dat probleem zou democratisch besproken moeten worden als we willen dat het een vreedzaam proces wordt. De gele hesjes mogen zeker niet uit het oog verloren worden.
Kortom, we kunnen het volmondig eens zijn over de doelstellingen, maar zolang het “magisch denken” blijft, komen we geen stap verder. Lees er Milanovic op na. Wie ervan overtuigd is dat we dringend maatregelen nodig hebben om de mensheid en het leven op aarde te redden, zou een democratisch debat hierover niet uit de weg mogen gaan. Krampachtige reacties kunnen we missen als kiespijn.
