Cool, hip en ze barsten uit hun voegen. Jeugdbewegingen zijn duidelijk in trek. Het aantal leden neemt jaar na jaar gestaag toe in Vlaanderen. Tien jaar geleden waren er bijna 238.000 jongeren lid van een van de vijf grootste jeugdbewegingen: Chirojeugd Vlaanderen, Scouts en Gidsen Vlaanderen, Katholieke Studenten Actie (KSA), Katholieke Landelijke Jeugd (KLJ) en Fos.
Vandaag tellen die jeugdbewegingen meer dan 275.000 leden. De meesten zitten bij Chirojeugd Vlaanderen en Scouts en Gidsen Vlaanderen. Zij zijn goed voor driekwart van het totaal aantal leden in Vlaanderen, waar jeugdbewegingen diep ingebakken zitten. Elk dorp of stad telt er wel minstens een.
Engagement, spel en experiment. Daar gaan jeugdbewegingen wekelijks prat op. Hiervoor kunnen ze rekenen op de inzet en de verantwoordelijkheid van duizenden jongeren. Het is bij uitstek een ontmoetingsplaats voor én door jongeren, waardoor wel eens grensoverschrijdend gedrag kan voorkomen. Dat kan zich uiten op een fysieke manier, maar evengoed psychologisch of seksueel.
De jongste jaren worden jeugdbewegingen sterk geconfronteerd met seksueel wangedrag. Dat blijkt uit cijfers van de twee grootste koepels, met name Chirojeugd Vlaanderen en Scouts en Gidsen Vlaanderen. Ook in Franstalig België duikt deze problematiek op. Dat tonen de getuigenissen verzameld door onze mediapartner Médor.
Voelsprieten op het veld
In vergelijking met 2016 is bij Scouts en Gidsen Vlaanderen sprake van een verzevenvoudiging van meldingen over seksueel overschrijdend gedrag. In het werkjaar 2016-2017 werden vier meldingen genoteerd. Vorig jaar liep dat op tot 28 klachten. “Deze toename toont dat steeds meer mensen de weg vinden om hun zorgen te signaleren en geeft ons als koepel de kans om elke melding ernstig op te volgen”, zegt Scoutswoordvoerder Jan Van Reusel.
Eén klacht kwam via een noodtelefoon binnen. Die hulplijn is 24 op 7 bereikbaar in geval van een crisissituatie. Dit gaat om meldingen die het Aanspreekpunt Integriteit (API) bereiken. Het API is het aanspreekpunt waarop ouders, leden en leiding terechtkunnen met vragen, vermoedens of klachten over een integriteitsschending. Iedere gouw, een verzameling van districten, heeft een vrijwilliger die het thema emotionele en fysieke veiligheid behartigt.
Het gros van vermoedens en vaststellingen wordt voornamelijk in de lokale groepen opgevangen en behandeld. “Iedere scoutsafdeling is uniek in haar werking en organisatie”, stelt Van Reusel. “Met zo’n 90.000 leden verdeeld over 500 lokale groepen stimuleren we een zelfstandige werking, evenwel met ondersteuning van de federatie. Lokale afdelingen kunnen terugvallen op vorming en sensibilisering, alsook handvaten om gepast te reageren op seksueel getinte situaties. Daarnaast staat iedere groepsleiding in contact met een districtscommissaris. Zij zijn onze voelsprieten op het terrein.’’
Ook bij Chirojeugd Vlaanderen zien ze meldingen van integriteitschendingen toenemen, met name in de thema's fysiek geweld en grensoverschrijdend gedrag.
Els Van Doren van Chirojeugd Vlaanderen ging na hoeveel vertrouwelijke dossiers in 2022 behandeld werden. "We kregen de meeste meldingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag oftewel zedenfeiten, met vijftien gevallen vorig jaar. Het eerste kwartaal van dit jaar werden alvast vier gevallen geregistreerd."
"Daarna volgen grensoverschrijdend gedragingen in brede zin. Denk maar aan een vermoeden van mishandeling en verwaarlozing, belaging, racisme, vandalisme of agressie. Daarvan werden veertien gevallen gerapporteerd in 2022. Dit jaar staat de teller op drie. Ook een aandachtspunt bij het aanspreekpunt integriteit is alles wat te maken heeft met welzijn: zelfdodingsgedachten, poging tot suïcide en pesten. Daarvan noteerden we vorig jaar twaalf meldingen.’’
Dezelfde kanttekening geldt bij chiro, namelijk dat de cijfers het spreekwoordelijke topje van de ijsberg zijn. Om dezelfde reden als bij scouts. “We tellen 880 lokale groepen die we aan de hand van vormingen en workshops informeren over deze thema’s. Chirogroepen werken autonoom, we proberen hen zo veel mogelijk te ondersteunen in het omgaan met grensoverschrijdend gedrag. Het gewest is een eerste aanspreekpunt dat de schakel vormt met het verbond. Zo vangen we heel wat klanken en klachten op vanop het terrein.’’
Risicozones
Jong zijn en experimenteren gaan hand in hand. Ook in de seksuele ontwikkeling worden elkaars grenzen verkend maar kan het al eens mislopen. Gefoefel dat uitdraait op een aanranding, het verspreiden van naaktfoto’s... En bijkomend maakt de gelegenheid de grens flinterdun. “Op fuiven en bivak gebeurt het soms dat tieners net wat te ver gaan in een versierpoging’’, zegt Van Doren.
‘’Bij de scouts is de totemisatie (waarbij een lid een eigen scoutingnaam krijgt) een overgangsritueel waarbij leden worden uitgedaagd om hun grenzen te verleggen. Hier kan een risico op ongewenst gedrag ontstaan, bijvoorbeeld wanneer er zoals bij sommige groepen een totale geheimhouding is over de procedure”, zegt Van Reusel.
Beiden zijn van mening dat meldingen over seksueel overschrijdend gedrag zijn toegenomen mede omdat #MeToo het onderwerp bespreekbaarder heeft gemaakt en er minder tolerantie is ten aanzien van grensoverschrijdend gedrag.
Ook de campagnes en sensibilisering van de jeugdbewegingen hebben bijgedragen tot het benoemen van ongewenst gedrag. “We gebruiken bijvoorbeeld het vlaggensysteem van expertisecentrum Sensoa om seksueel gedrag te duiden en bij te sturen.”, zegt Van Reusel.
Vorming en overleg vormen de basis in het integriteitsbeleid. Bij meldingen van ongewenst gedrag geldt een discretieplicht maar bij strafbare feiten is er een meldingsplicht. “Sommige integriteitsschendingen zijn nu eenmaal zeer ernstig. Al blijven we neutraal over wel of niet juridische stappen doen”, stelt Van Doren.
“Het gaat vaak om minderjarigen onder elkaar. We stellen ons vooral de vraag wat nodig is om met de betrokken tieners en hun ouders in gesprek te gaan. Naar de politie stappen raden we niet aan of af, want dat kan een te impactvolle ervaring zonder afdoende gevolgen zijn. Een onderzoek kan geseponeerd worden bijvoorbeeld. Bovendien wordt daarmee het probleem verplaatst en niet opgelost.’’
Van Reusel benadrukt dat de scouts geen onderzoekende rol heeft bij een juridisch gevolg. “Wij zijn overigens ook geen hulpverlening. Niettemin stellen we vast dat een deel van onze meldingen zijn oorzaak heeft in problematische situaties op school en thuis. Jongeren brengen hun mentale bagage mee naar de jeugdbeweging. Wat thuis of op school misloopt, resoneert bij de scouts.’’
En dat uit zich in de meldingen. Daar waar de scouts in het werkingsjaar 2016-2017 geen meldingen ontving van psychisch welzijn is er nu een forse stijging. Hetzelfde bij chiro. Verbazingwekkend is dat in feite niet, want het welzijn van jongeren in ons land gaat er de jongste jaren stevig op achteruit. De coronacrisis heeft dat fenomeen nog versterkt. Hoe jonger men is, hoe meer het welzijn daalt.
Vechten op fuiven
Het Federaal Planbureau becijferde recentelijk dat het welzijn van de 18- tot 29-jarigen achteruitging met 15,9%, terwijl dat van de zeventigplussers slechts met 2,4% daalde. Des te groter is het belang om in het jeugdwerk in te zetten op een goede sfeer, opdat iedereen zich lekker in zijn vel voelt en niemand gepest wordt.
Een veilig basisklimaat is een must, zo stellen zowel chiro als scouts die de nodige omkadering en ondersteuning bieden aan hun vrijwilligers die geconfronteerd worden met pestsituaties en psychische welzijnsproblemen.
Concreet gaat het om jongeren met zelfdodingsgedachten, eetstoornissen en agressief gedrag. Van Doren ziet dat fysiek geweld nog geregeld voorkomt. “Met zo nu en dan vechtpartijen op fuiven tot gevolg. In verschillende gevallen ligt drankmisbruik aan de basis. Chirojeugd Vlaanderen heeft een preventiebeleid rond alcohol, maar tegelijk blijft het fenomeen ‘indrinken’ aanwezig. Jongeren nuttigen dan alcohol alvorens naar een fuif te gaan.’’
Indrinken of prédrinken is bedoeld om nog voor het uitgaan in de sfeer te komen. Het is een wijdverspreid en zorgwekkend jongerenfenomeen, zo blijkt uit een bevraging van Vereniging voor Alcohol- en Andere Drugproblemen (VAD).
En hoewel het aantal integriteitsmeldingen van alle slag toeneemt bij chiro en scouts blijven hun lokalen een veilig nest en magneten voor belangeloze inzet, het hele jaar door. En dat willen de nationale leidingen graag zo houden door onder meer in te zetten op preventie en sensibilisering rond alcohol- en drugsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag.
Jeugdbewegingen en speelpleinwerkingen constateren een toename in grensoverschrijdend gedrag. Dat gaat om geweld, pesterijen en seksueel wangedrag. Ben jij of jouw kind slachtoffer? Ben je getuige? Of ben je dader? Apache verzamelt jouw en andere ervaringen.
