Europees Parlement voert mee strijd voor persvrijheid

Het Europees Parlement zet zich prominent in voor de persvrijheid in de Europese Unie. Deze week (20/10) staat met name misbruik van rechtsprocedures tegen journalisten in de schijnwerpers tijdens een conferentie in Straatsburg. Deze praktijk, waarbij journalisten via juridische procedures met buitensporige schadeclaims worden bedreigd, wordt ook wel SLAPP genoemd: Strategic Lawsuit Against Public Participation.

De recent opgerichte Coalition Against SLAPPs in Europe (CASE), een coalitie van ngo's, inventariseert intimiderende rechtszaken tegen journalisten. CASE is een van de drijvende krachten achter de anti-SLAPP-conferentie in Straatsburg. De organisatie nomineerde advocaat Walter Damen voor de 'publieksprijs' van Bully Lawyer of the Year voor zijn rol in de rechtszaken van Erik Van der Paal tegen journalisten van Apache.

Momenteel zijn in verschillende landen in Europa talloze intimiderende of tergende rechtsprocedures gelanceerd tegen media en journalisten naar aanleiding van berichtgeving over corruptie, fraude, milieuschandalen of machtsmisbruik. Ook PEN Vlaanderen breekt een lans voor de strijd tegen SLAPP. De auteursvereniging komt wereldwijd op voor auteurs of journalisten die bedreigd, vervolgd, opgesloten of berecht worden wegens hun werk.

"Rechtszaken die louter worden ingespannen om journalisten te intimideren en op kosten te jagen zijn geen recht, maar een onrecht", zegt voorzitter van PEN Vlaanderen Erik Vlaminck. "Laat de conferentie in Straatsburg een einde maken aan de slappe regelgeving van onze overheden tegen deze SLAPP-praktijken."

Daphne Caruana Galizia-prijs

SLAPP's worden vaak gekenmerkt door de financiële ongelijkheid tussen beide partijen. Vermogende eisers kunnen verweerders intimideren met hoge gerechtskosten of gevorderde schadevergoedingen.

Ook de vermoorde Maltese onderzoeksjournalist Daphne Caruana Galizia was slachtoffer van rechtsvorderingen om haar monddood te maken. De moord betekende voor het Europees Parlement een keerpunt om een anti-SLAPP-richtlijn op te stellen.

Het Europees Parlement reikt woensdagavond (19/10) ook voor de tweede keer de Daphne Caruana Galizia-prijs voor journalistiek uit. Met deze prijs wil het parlement jaarlijks uitstekende journalistiek bekronen die in het teken staat van menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstaat en mensenrechten. 

Een van de genomineerde journalistieke projecten voor de prijs is #RecoveryFiles. Dat is een grensoverschrijdend onderzoek van Europese onderzoeksjournalisten en nieuwsredacties naar het grootste fonds dat ooit door 'Brussel' beschikbaar is gesteld: het coronaherstelfonds van 723,8 miljard euro van de Europese Unie. Het project loopt nog steeds, onder leiding van het onafhankelijke Nederlandse platform Follow the Money, en met medewerking van Apache.

Daphne Caruana Galizia kwam vijf jaar geleden om bij een aanslag met een explosief in haar wagen. Galizia was gekend als scherpe criticus van de regering en deinsde er niet voor terug om financiële fraude, corruptie en witwaspraktijken aan het licht te brengen.

Ze was tevens betrokken bij Panama Papers, het gigantische datalek over belastingontduiking en -ontwijking door zakenlui, staatshoofden en andere prominenten. Doodsbedreigingen waren haar niet vreemd. Op 16 oktober 2017 bleef het echter niet bij een bedreiging.

"De pen van Daphne werd het zwijgen opgelegd omdat ze de waarheid aan het licht bracht", zei Roberta Metsola, voorzitter van het Europees Parlement, toen de prijs in het leven werd geroepen. "We mogen nooit toestaan dat journalisten doelwitten en slachtoffers worden. Met deze prijs blijft het Europees Parlement vrijheid van meningsuiting, een divers medialandschap en kwaliteitsjournalistiek verdedigen en helpt het deze waarden doorgeven aan volgende generaties."

Onderzoek en veroordeling

Galizia zette vol gedrevenheid haar tanden in omkooppraktijken. Zo deed ze enkele maanden voor haar moord een onderzoek naar de nauwe banden tussen zakenlui en meerdere ministers en topambtenaren. Later bleek dat een van de rijkste zakenlieden van Malta, Yorgen Fenech, smeergeld betaalde aan de toenmalige minister van Energie Konrad Mizzi als dank voor een vergunning om een energiecentrale te bouwen.

Het onderzoek naar Galizia's moord werd schoorvoetend gevoerd, al werden vrij snel na de aanslag de daders gearresteerd: de broers Degiorgio en een derde verdachte, de spijtoptant Vince Muscat. De twee broers werden op 14 oktober van dit jaar veroordeeld tot elk veertig jaar gevangenisstraf voor het maken, plaatsen en tot ontploffing brengen van de bom die Daphne Galizia  in haar auto doodde. Muscat kreeg vijftien jaar celstraf.

Behalve het drietal staat ook het vermoedelijke brein achter de moord terecht: Fenech. De zakenman is aandeelhouder in het project van de elektriciteitscentrale waar Galizia onderzoek naar deed.

Op 16 oktober kwamen duizenden Maltezen op straat in de hoofdstad Valletta om de moord op Galizia te herdenken. "Maffia Malta", scandeerden ze, als aanklacht tegen het moeizame moordonderzoek dat vooralsnog geen antwoorden geeft op een mogelijke politieke betrokkenheid bij de aanslag op de onderzoeksjournalist. Die verontwaardiging deed al eerder de kop rollen van premier Joseph Muscat (niet verwant met de veroordeelde Vince Muscat) die in 2020 aftrad.

Op 17 november organiseert PEN Vlaanderen naar jaarlijkse gewoonte het evenement Free the Word met aandacht voor auteurs en journalisten die in de verdrukking zijn geraakt. Deze editie ligt de focus op Rusland.