“Stil blijven zitten was geen optie”, zegt de Russische Elena Lanskaya. Toen op 24 februari de oorlog in Oekraïne begon, waren zij en haar man Gleb Lanskoy helemaal van slag. “De eerste weken kon ik er niet van slapen. Bij het minste of geringste sprongen de tranen mij in de ogen. Zelfs in onze ergste nachtmerries hadden wij ons niet kunnen voorstellen dat het zover zou komen. Iets doen is voor ons de enige manier om daarmee om te gaan. De oorlog kunnen we niet stoppen, maar we kunnen wel de slachtoffers helpen.”
Naast Elena zit Dzhuma Babadzhanov. Zijn gezin woont nu al een drietal weken bij haar en Gleb in Antwerpen. Achter Dzhuma staat zijn vrouw Marina Babadzhanova. Hun dochtertje drukt zich tegen haar aan, een kleuter van 5 jaar: Paola. “Net zoals onze voormalige koningin”, zegt Anton, Elena’s zoon. In dit huis is Google Translate niet nodig: iedereen spreekt dezelfde taal.
Gastheer Gleb Lanskoy groeide op in Wit-Rusland dat toen nog deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. Op zijn zeventiende, amper een paar maand voor de val van het Sovjetrijk, was hij naar Moskou getrokken. Daar ontmoette hij zijn vrouw Elena Lanskaya. Zij is van Joodse afkomst. Toen Lanskoy in 2005 in België werk vond als IT-ingenieur vestigde het gezin – ze hadden intussen twee zonen, Anton en Kirill – zich voorgoed in Antwerpen. Lanskaya werkt intussen als maatschappelijk werker voor het OCMW van Antwerpen.
Dzhuma Babadzhanov en Marina Babadzhanova woonden tot voor kort in Oekraïne. Meer bepaald in Brovary, een industriestad van zo’n honderdduizendtal inwoners, die op ongeveer twintig kilometer van Kiev ligt. Enkele uren na de eerste explosies waren ze al vertrokken, richting Polen. “We waren doodsbang dat onze kleine Paola iets zou overkomen”, zegt Marina. Haar grootmoeder, broer en oom zijn achtergebleven. Zij doen nu vrijwilligerswerk bij het Oekraïense leger. Dzhuma’s moeder Tatiana is later overgevlogen en verblijft nu bij een ander gastgezin.
Ernstig ziek
Dzhuma is ernstig ziek. Hij heeft multiple sclerose, een chronische aandoening van het zenuwstelsel. Daarom mocht hij Oekraïne verlaten. “Het scheelde geen haar”, vertelt Marina. “Eerst wilden ze hem de Poolse grens niet laten oversteken. ‘Hij kon aardappelen schillen voor het leger’, hadden ze gezegd. Na lang aandringen is het ons uiteindelijk toch gelukt om hem de grens over te krijgen.”
Aanvankelijk had Elena Lanskaya geprobeerd om zich via de stad Antwerpen aan te melden om een gezin op te vangen, maar dat lukte haar niet. “We kregen geen antwoord”, stelt ze. Uiteindelijk zouden ze via de lokale orthodoxe kerk in contact komen met het gezin Babadzhanov dat toen wegens corona vastzat in Krakau (Polen). Eind maart ging Gleb Lanskoy het gezin ophalen in Zaventem. Ze waren ongeveer een maand onderweg geweest.
Dzhuma Babadzhanov en Marina Babadzhanova en dochter Paola kregen vrij snel het attest van tijdelijke bescherming, maar nu worden ze geconfronteerd met de tergend langzame opvolging in Antwerpen. Steden en gemeenten staan in voor het afleveren van de A-kaart voor beperkt verblijf. Die A-kaart geeft de Oekraïense vluchtelingen toegang tot alle rechten zoals leefloon, ziekteverzekering, groeipakket, werk en taalcursussen. Na registratie bij de gemeentelijke diensten moeten ze een bijlage 15-formulier krijgen in afwachting van de A-kaart en een rijksregisternummer.
Recent kwam uitgebreid in de media dat dit in Antwerpen uiterst moeizaam verloopt. Het blijkt echter al een oud probleem te zijn. “Antwerpen had al veel langer vertraging opgelopen, zelfs nog voordat er sprake was van Oekraïense vluchtelingen”, weet Gleb Lanskoy.
Tijdelijke oplossing
“Erkende vluchtelingen van andere nationaliteiten werden toen al gevraagd om de verlenging van hun verblijfsvergunning twee maanden vooraf aan te vragen in plaats van de gebruikelijke 45 dagen. De stadsdiensten waren anders niet in staat om die op tijd te verwerken. Vandaag wordt Antwerpen echter geconfronteerd met een toestroom van 3.000 Oekraïense vluchtelingen en lukt het de stadsdiensten helemaal niet meer om alles te bolwerken.”
Enkel Dzhuma Babadzhanov heeft, als gezinshoofd, een bijlage 15 gekregen. Een tijdelijke oplossing. “Daarmee kunnen ze in principe leefloon, groeipakket en ziekteverzekering aanvragen maar in de praktijk is het allemaal niet zo rooskleurig”, zegt Elena Lanskaya. “Bijlage 15 geeft je wel rechten, maar je kan pas een aanvraag doen bij de ziekteverzekering als je ook een rijksregisternummer hebt.”
Paola kan nog niet naar school, al heeft ze daar wel recht op. Lanskaya heeft alle kleuterscholen in de buurt opgebeld, maar nergens was er plek voor haar. Paola is wel geregistreerd om in september van start te gaan met het eerste leerjaar. “We hopen dat ze zo snel mogelijk naar de kleuterschool kan om Nederlands te leren, zodat ze goed voorbereid is tegen september”, zegt Babadzhanova.
Zelf wou ze zo snel mogelijk aan het werk. Ze heeft geprobeerd om zich aan te melden bij een poetsbedrijf, maar ze stuurden haar weg omdat ze nog geen A-kaart had.
Schrijnende verhalen
“Om een leefloon te ontvangen heb je best een bankrekening, maar vaak weigeren bankbedienden om een rekening te openen als je nog geen A-kaart hebt”, zegt Lanskaya. Lanskoy zal samen met Dzhuma naar hun eigen bankkantoor gaan, in de hoop dat het op die manier wel gaat.
“Zonder begeleiding slagen de meeste Oekraïners er niet in om hun rechten te laten gelden. Ik zie mensen die het alleen moeten doen. Die vinden hun weg niet. Ze weten niet hoe het moet in dit onbekende land. Ze stoten op allerlei problemen omdat ze geen rijksregisternummer hebben of omdat hun adres nog niet officieel geregistreerd is.”
Elena Lanskaya gaat soms in haar vrije momenten tolken in Den Bell, waar zich de Antwerpse stadsdiensten en ook een speciaal Oekraïne-loket bevinden. Ze hoort schrijnende verhalen van mensen die van het kastje naar de muur gestuurd worden of die uiteindelijk terechtkomen bij huisjesmelkers omdat ze de juiste documenten nog niet hebben.
“Gezinnen die ten einde raad één kamer van een driekamerappartement betrekken voor 600 euro per maand. Mensen die 1.600 euro moeten betalen voor een appartement dat nog geen 700 euro waard is. Ze weten niet goed wat hun rechten zijn en er is niemand die hen daarbij helpt.”
Nog geen terugkeer
Iets doen is ontzettend belangrijk voor Gleb Lanskoy. Via sociale media roept hij zijn Russische vrienden op om Oekraïners te helpen met medicijnen of warme kleding. Hij vraagt hen om te helpen tolken. “Ook wij, Russen, hebben dit nodig”, schrijft hij op Facebook.
Zelf gaat hij een paar keer per week ‘s avonds na zijn werk naar Brussel. Hij helpt er met het Rode Kruis dat zorgt voor de eerste opvang van Oekraïners. Zijn hulp is extra welkom omdat hij Russisch spreekt. “Aanvankelijk was het er nogal chaotisch. Er was te weinig vertaling. Intussen zie ik er allerlei nationaliteiten die Russisch spreken, zelfs Marokkanen en Italianen. Het is fijn om te zien hoe mensen zich van hun beste kant tonen. Gisteren zag ik nog een Oekraïense vrouw die pas twee dagen in België was en nu ook als vrijwilliger meewerkt.”
Een keer heeft een vrouw geschokt gereageerd wegens de afkomst van Lanskoy. “Toen ze begreep dat een Rus voor haar stond, liep ze weg. Vijf minuten later kwam ze terug om zich te verontschuldigen”, vertelt hij. “Over het algemeen zijn de Oekraïense vluchtelingen dankbaar dat mensen zich over hen ontfermen. De nationaliteit is van geen belang.”
Ook Dzhuma Babadzhanov ziet het zo. Zijn moeder is Oekraïense maar zijn vader is afkomstig van Turkmenistan. Thuis spraken ze Russisch. “Veel mensen zijn in de loop van de geschiedenis gemigreerd van de ene naar de andere plek. We kennen zelfs Oekraïners uit Oezbekistan en Kazachstan. Niet de afkomst of de taal is belangrijk, wel dat mensen humaan en vreedzaam met elkaar omgaan en respect hebben voor elkaar.”
“We hebben hier alle comfort,” zegt Marina Babadzhanova. “Maar er is zoveel om te verwerken. Aanvankelijk zaten we vol adrenaline en nu hebben we een veilige plek gevonden. Verder zit er niets anders op dan te wachten. Wachten op de juiste documenten, wachten op werk, wachten op datgene wat de toekomst voor ons brengt. Dat er een oorlog woedt in ons land, is nog steeds moeilijk te vatten. Het is alsof ik een nare droom heb.”
Aan terugkeren denken ze nog niet, ook al is het momenteel weer rustig in Brovary. “Paola is het allerbelangrijkste. Zij moet alle kansen krijgen voor een mooie en veilige toekomst. Zolang Oekraïne dat niet kan garanderen, blijven we hier.”
