De Wever, Weyts en Schauvliege hebben huizenhoog PFAS-probleem

De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) sloot niet uit dat aan de PFAS-verontreiniging in de omgeving van de fabriek van 3M geen risico's waren verbonden voor de volksgezondheid. Het politiek stuurcomité van Lantis werd daarvan ook op de hoogte gebracht. Deze vaststelling ondergraaft de verdediging die de bevoegde politici de voorbije weken in de commissie één voor één herhaalden.

Hun beslissing om in 2017 niet te communiceren over de vervuiling zou namelijk zijn ingegeven door de zekerheid dat er geen risico was voor de volksgezondheid. "Het stond zwart op wit dat dat er niet was", verklaarde Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) daarover. Ook toenmalig Vlaams minister van Openbare Werken Ben Weyts (N-VA) citeerde eerder uit de nota van Lantis-voorzitter David Van Herreweghe om datzelfde punt te maken.

Die verklaringen en citaten zijn op z’n zachtst gezegd onvolledig, zo niet bewust misleidend. In de fameuze nota aan het politiek stuurcomité citeert Van Herreweghe immers de integrale conclusie van OVAM.

Die conclusie laat aan duidelijkheid niets te wensen over, en staat haaks op wat De Wever, Weyts en ook toenmalig Vlaams minister van Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) in de commissie verklaarden.

Omdat er enkel op de terreinen van 3M en enkele grote wegen is gemeten, bestaat er volgens OVAM "nog onduidelijkheid over de concentraties die aanwezig zijn in de aanpalende woongebieden en de daarbij horende blootstelling van de bewoners. Wil men volledig uitsluitsel over deze aanpalende woonzones en deze onzekerheid wegwerken, zijn bijkomende onderzoeksdaden aangewezen.”

Dat is iets heel anders dan zwart op wit stellen dat er met zekerheid geen enkel gevaar voor de volksgezondheid van de omwonenden kan zijn.

In de wind

De Vlaamse onderzoekscommissie PFAS-PFOS eindigde gisteren waarmee ze was begonnen: met Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) die zichzelf ongevraagd in een hoofdrol manoeuvreerde. Onbedoeld zette ze daarbij haar partijgenoot Ben Weyts, en bij uitbreiding haar Antwerpse partijgenoten Bart De Wever en Antwerps schepen Koen Kennis – de machtspolitici achter Oosterweelbouwheer Lantis – pal in de wind.

Na de doortocht, op 14 en 17 januari, van de burgemeester van Antwerpen, Ben Weyts en Joke Schauvliege, leek de onderzoekscommissie de tanden definitief stuk te hebben gebeten op het politieke cynisme.

Geen enkele politicus bleek zijn of haar verantwoordelijkheid te willen nemen voor iets wat niet uit te leggen valt. Vier jaar lang zwegen de Vlaamse politieke roergangers over een gigantische PFAS-vervuiling in de omgeving van chemiebedrijf 3M. Vier jaar lang aten bewoners onbezorgd eieren uit eigen tuin. Kinderen speelden onbekommerd in het zand en nieuwe inwoners en bedrijven vestigden zich vol goede moed op de vervuilde gronden. Enkel en alleen de politiek besliste om er niet over te communiceren.

Toxisch

Het verhaal heeft niet enkel vanwege de zogenaamde ‘forever chemicals’ een hoog toxisch gehalte. Het Grote Zwijgen liep immers parallel met de Grote Verbinding en het Toekomstverbond.

Na jarenlange strijd bereikten burgerbewegingen, de stad Antwerpen, het Antwerpse havenbedrijf en de Vlaamse Regering een akkoord, met de aanleg van de Oosterweelverbinding als centraal element. Hoewel bouwheer Lantis op dat moment al perfect wist dat de PFAS-vervuiling veel ernstiger was dan gedacht, werden de burgerbewegingen niet op de hoogte gebracht.

Bij uitbreiding werd vervolgens beslist om helemaal niemand op de hoogte te brengen van de ernst van de situatie, ook niet de omwonenden van de fabriek. Het tegendeel gebeurde: er werd een geheime dading gemaakt met 3M over de kosten eigen aan de vervuiling op de terreinen waar de Oosterweelverbinding wordt gebouwd.

In 2020 kreeg het chemiebedrijf bovendien een ‘eeuwigdurende omgevingsvergunning’ van Provincie Antwerpen, inclusief de mogelijkheid om nog een tijdlang hoge doses PFAS te lozen in het water. Over de toxische uitstoot via de lucht werd zelfs met geen woord gerept.

Uithaal

Daarmee geconfronteerd draaiden De Wever, Weyts en Schauvliege halverwege vorige maand hun bekende mantra af: het is fout om met de bril van vandaag te kijken naar de situatie in 2017 en er was geen risico voor de menselijke gezondheid. Want, zo echoden de politiek verantwoordelijken elkaar, OVAM had hen dat verzekerd.

Daarmee leek de kous af. Wie zou het politici immers ten kwade willen duiden dat ze braaf de wijze raad van OVAM opvolgden? Er was geen ernstig probleem en dus moest er niet gecommuniceerd worden. De verantwoordelijkheid lag zo waar hij moest liggen: bij de ambtenarij, ver weg van de politiek.

Dat was buiten Zuhal Demir gerekend. Zij haalde tijdens haar ondervraging in de onderzoekscommissie snoeihard uit naar OVAM. De afvalstoffenmaatschappij zou haar onvoldoende snel de nodige informatie hebben bezorgd en OVAM zou ook nagelaten hebben om op eigen initiatief bijkomende onderzoek te doen.

Die uithaal zette OVAM er toe aan om hard uit te halen naar de minister. In een gelekt aangetekend schrijven verweerde topvrouw Henny De Baets zich tegen de aantijgingen van de zetelende minister. Het spel zat op de wagen en de onderzoekscommissie besliste om de betrokken spelers nog een keer te horen. Samen deze keer, zodat duidelijk zou kunnen worden wie waarover niet de volledige waarheid sprak.

Politieke verantwoordelijkheid

Media focusten zich lekkerbekkend op de verwachte clash tussen de minister en haar eigen administratie. Maar die clash bleef gisteren uit. Langs weerszijden werd wat water bij de wijn gedaan.

OVAM-topvrouw De Baets gebruikte de kans wel om duidelijkheid te scheppen over waar het in deze commissie echt om draait. Met de documenten en de juiste citaten bij de hand, legde OVAM de verantwoordelijkheid waar die hoort te liggen: bij de bevoegde politici. Haarfijn toonde de afvalstoffenmaatschappij aan dat de getuigenissen onder ede van het trio Weyts, De Wever en Schauvliege allesbehalve steekhouden.

Zo kwam in de laatste hoorzitting, op een moment dat niemand het nog echt verwachte, de aap finaal nog uit de mouw. Het verhaal van de politici dat OVAM hen had gerustgesteld, werd genadeloos doorprikt. Het is ook geen kwestie van woord tegen woord, het is een kwestie van harde documenten.

In het cruciale document van OVAM staat weliswaar dat er op basis van de metingen die op dat moment voor handen waren geen aanwijzingen waren dat er een direct humaan toxisch risico zou zijn. Maar er staat evenzeer dat die resultaten die op dat moment bekend waren, beperkt bleven tot de terreinen van 3M en enkele grote wegen. OVAM meldde dat er onzekerheid was over de aanpalende woonzones en dat die enkel kon worden weggenomen met bijkomende onderzoeksdaden ter plaatse.

Zekerheid

Daar tegenover plaatsen Weyts en Schauvliege de nota van David Van Herreweghe. De Lantis-voorzitter 'vertaalde' bovenstaande visie van OVAM in een document dat naar het politiek stuurcomité van Lantis werd gestuurd. Hij stelde daarbij dat er met zekerheid kan worden gezegd dat er geen enkel risico kan zijn voor de mens.

We zetten de twee cruciale uittreksels zoals voorgelezen in de commissie onder elkaar.

Zo formuleerde OVAM het:

Gebaseerd op de gegevens die vandaag, 27 september 2017 voorhanden zijn, zijn er geen aanwijzingen dat er een direct humaan risico uitgaat van de aangetroffen concentraties. Met name de concentraties in het grondwater, dat de meest kritische blootstellingsroute vormt voor PFAS, vallen ver onder de huidig gehanteerde toetsingswaarden (bv. Zoals deze in de nota van prof. Tytgat worden naar voren gebracht). De resultaten zoals die vandaag bekend zijn, pagina 5 van 12 beperken zich echter tot het terrein van 3M zelf en enkele grote wegen in de omgeving. Hierdoor bestaat er nog onduidelijkheid over de concentraties die aanwezig zijn in de aanpalende woongebieden en de daarbij horende blootstelling van de bewoners. Wil men volledig uitsluitsel over deze aanpalende woonzones en deze onzekerheid wegwerken, zijn bijkomende onderzoeksdaden aangewezen ter plaatse. Deze resultaten zullen de huidige resultaten aanvullen en een vollediger beeld geven van het voorkomen van PFAS in deze regio.

Lantis vertaalde de visie van OVAM als volgt voor het politiek stuurcomité, met daarin onder meer De Wever, Schauvliege en Weyts:

OVAM concludeert uit dit bijkomend onderzoek dat met de vandaag gekende gegevens er geen enkel risico kan zijn voor de mens (…) Hierbij rekening houdend met het feit dat de gemeten vervuiling sterk afneemt al naargelang men naar de buitenrand van de cirkel gaat en het woongebied van Zwijndrecht aan de buitenrand van de cirkel gelegen is, maakt dat er nu al met zekerheid kan worden gezegd dat er geen gevaar dreigt voor de mens.

Voorbehoud

Er is een fundamenteel verschil tussen beide visies. De onzekerheid die OVAM formuleert staat haaks op de zekerheid die Lantis ervan maakt. Toch schiet de conclusie tekort dat David Van Herreweghe de feiten verkeerd voorstelde. In zijn nota voor het politiek stuurcomité citeert de Lantis-voorzitter immers ook in extenso de nota van OVAM. Anders gezegd: ook al zeggen ze iets anders, de betrokken politici waren wel degelijk op de hoogte van het voorbehoud dat OVAM aantekende.

Geconfronteerd met de tegenstrijdige citaten wist Ben Weyts in de commissie te melden dat hij “met permissie weinig verschil zag” tussen de citaten van OVAM en die van Lantis. Ook Joke Schauvliege bleek dat verschil niet te zien.

Die situatie werd in het gros van de Vlaamse media vanochtend samengevat als "hoofdrolspelers die in rondjes draaien" en "de PFAS-commissie die een muis zal baren". Daaraan koppelden ze de vaststelling dat we nu wel nooit zullen weten wie er verantwoordelijk is voor het vier jaar lang stilhouden van de grootste giframp op Vlaamse bodem.

Die conclusie gaat aan één ding voorbij: we weten intussen wel wie verantwoordelijk is. Het Grote Zwijgen dreigt enkel een verlengstuk te krijgen.