Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) was gisterenavond niet van het scherm weg te branden. Om 19 uur kondigde ze, quasi live, in VTM Nieuws aan dat ze een deurwaarder naar het chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht had gestuurd om het in gebreke te stellen voor de milieuverontreiniging met PFOS. Ook het Amerikaanse moederbedrijf, inclusief bestuurders, mag post van Demir verwachten.
Anderhalf uur later zagen we Zuhal Demir opnieuw aanschuiven, deze keer aan de tafel van De Afspraak waar ze werd gefêteerd als groot Vlaams voorvechter voor het leefmilieu. Waar VTM Nieuws nog een paar halve pogingen deed om kritische vragen te stellen – slaat u het Vlaamse agentschap OVAM niet over? Reageerde de politiek niet te traag? – was daar in De Afspraak geen sprake meer van.
Buitenkans
De beoogde slotsom van de avond: Zuhal Demir is de eerste minister die het aandurft om 3M echt het vuur aan de schenen te leggen. Maar is dat beeld terecht? Het goede nieuws is dat Demir iets doet. Het slechte nieuws is dat het veel te weinig is, veel te laat komt en afleidt van de essentie.
De ingebrekestelling blijft een bescheiden verwittiging, gericht aan 3M. Helaas, zo valt te vrezen, een aanmaning van het soort waar de multinational niet meteen een beurscrash mee riskeert. 3M krijgt van Demir drie weken de tijd om antwoorden te formuleren op vragen waar de Vlaamse overheid al een eeuwigheid lang antwoorden op hoort te hebben. De vraag is of we daar wild enthousiast over moeten zijn.
De cinema die de bestuurders van 3M vorige week in de parlementaire onderzoekscommissie opvoerden door ostentatief niet op vragen te antwoorden, was een mooie buitenkans voor Demir om haar demarche aan op te hangen. Ze deed dat met graagte in de televisiestudio’s.
Maar in werkelijkheid lijkt de ingebrekestelling veel meer te maken hebben met de hete Nederlandse adem die de minister in haar nek voelt. Afgelopen weekend stuurde de provincie Zeeland een brief om uitleg. Demir was immers vergeten om onze noorderburen in te lichten over de illegale lozingen door 3M in de Schelde.
De kans dat de provincie Zeeland in kortgeding naar de (Belgische) rechter stapt om te doen wat al lang had moeten gebeuren – de lozingen stoppen – is reëel. Het beeld van de Nederlanders die hier komen doen wat Vlaanderen zelf nalaat, zou een flinke kras op het imago van de groene voorvechter Demir betekenen.
Omgevingsvergunning
Met de grote televisieshow gisterenavond is dat het beeld dat Zuhal Demir met succes van zichzelf neerzet. Maar dat beeld is onterecht. Of toch grotendeels. Ja, er zijn signalen dat Demir achter de schermen een en ander in beweging tracht te zetten in het gescleroseerde departement, waar van oudsher CD&V de plak zwaaide. En ja, met haar demarche die een bescheiden crisette in de Vlaamse Regering veroorzaakte, trok ze afgelopen zomer mee de kar voor de oprichting van een parlementaire onderzoekscommissie.
Maar daar staat tegenover dat onder haar beleid gebeurde wat nooit had mogen gebeuren: de provincie Antwerpen gaf aan 3M in 2020 een fors uitgebreide ‘eeuwigdurende’ omgevingsvergunning met de mogelijkheid om veel meer afvalwater te lozen, bijkomend tonnen gevaarlijke PFAS in de Schelde te dumpen en blijvend PFOS weg te laten lekken. Dat gebeurde bovendien op een moment dat een van die PFAS – de chemische stof PFBS – al aangevuld was op een Europese lijst met potentieel zeer gevaarlijke stoffen voor gezondheid en milieu.
De antwoorden die Demir vandaag terecht van 3M vraagt, zouden toen moeten zijn gegeven. Maar onder auspiciën van eerste gedeputeerde en Demirs partijgenoot Luk Lemmens kreeg 3M zowat alles gedaan. Antwoorden die de minister vandaag via juridische procedures probeert af te dwingen, bleken toen niet nodig. De lozingskraan van 3M mocht wagenwijd open.
Oosterweel
Vandaag liggen de kaarten anders. De media-aandacht die ontstond nadat milieuactivist Thomas Goorden en Grondrecht de kat de bel hadden aangebonden, maakt het politici moeilijker om zaken in de luwte te regelen. Wat in 2020 nog stilletjes passeerde, wordt vandaag onder de loep gelegd.
De politieke opportuniteiten lijken daardoor gekeerd: vorig jaar loonde het politiek nog om naar de pijpen van 3M te dansen. Vandaag loont het politiek om, met de fanfare voorop, bij datzelfde bedrijf verhaal te halen.
Op de achtergrond speelt meer. Dat de Vlaamse overheid ervoor koos om de voorbije jaren op geen enkele wijze te communiceren over de PFAS-problematiek in Zwijndrecht en op de Antwerpse Linkeroever, kan niet los worden gezien van de werken aan de Oosterweelverbinding.
Bouwheer Lantis, de voormalige BAM, weet al minstens vijf jaar vrij gedetailleerd hoe ernstig de PFOS-vervuiling in de ruime omgeving van 3M is. Ook veel eerder waren er al duidelijke wetenschappelijke signalen over de ernst en de omvang van de PFOS-vervuiling.
Waarom de betrokken politieke overheden – de Vlaamse Regering en de stad Antwerpen voorop – in 2017 beslisten om niet te communiceren en de buurt niet in te lichten over de gevaren, blijft een van de kwalijke, voor velen onbegrijpelijke zaken waar de parlementaire onderzoekscommissie klaarheid over moet brengen.
Wel duidelijk is dat de vervuiling door 3M en de Oosterweelwerken innig met elkaar zijn verbonden. Morrelen aan 3M impliceert morrelen aan de geplande werken. Politieke krachten hielden die doos van Pandora de voorbije jaren liever gesloten.
Onder druk van de gebeurtenissen trekt Zuhal Demir die doos nu verder open. Of ze daar applaus voor krijgt van een aantal Antwerpse partijgenoten – burgemeester Bart De Wever, schepen Koen Kennis en eerste gedeputeerde Luk Lemmens voorop – valt te betwijfelen. Maar de weg terug, waar sommigen wellicht nog op hoopten, lijkt nu definitief versperd.
