Corona: nood aan een groot plan *

Tom Cochez
image-from-rawpixel-id-2301774-jpeg
Dokter (Foto: Rawpixel)

Je kan dit artikel uitzonderlijk gratis lezen. Niet alle artikels van Apache over het coronavirus zijn gratis te lezen. We vinden het wel belangrijk dat iedereen correct geïnformeerd wordt over het virus. Je herkent de gratis artikels aan het *-teken na de titel.

Wil jij ook de andere artikels kunnen lezen en onze kritische en diepgravende journalistiek mee mogelijk maken? Word dan lid van Apache. Ben je al lid? Deel dit artikel gerust met je vrienden en familie, zodat ook zij breed geïnformeerd worden.

Op 17 maart besliste de federale regering om het land in lockdown te plaatsen. Vijf dagen eerder was er al beslist om cafés en restaurants te sluiten en alle geplande evenementen af te gelasten.

Die ongeziene beslissingen werden nauwelijks gecontesteerd. De choquerende beelden uit het Noorden van Italië van volgelopen ziekenhuizen die de toestroom niet meer aankonden, volstonden om de bevolking mee te krijgen in het verhaal dat we met z’n allen de curve met het aantal ziekenhuisopnames moesten afvlakken om “Italiaanse toestanden” te vermijden.

De voorbije zeven maanden hebben we niets bijgeleerd op het vlak van communicatie, integendeel

Veertien dagen later zagen we het resultaat van die collectieve inspanning: het aantal ziekenhuisopnames stagneerde. Uiteindelijk werden op geen enkel moment meer dan 1.300 bedden voor intensieve zorg bezet.

De kritische drempel van 2.831 beschikbare intensieve bedden (boven de ruim 2.000 bestaande bedden werden er extra bij gecreëerd) werd nooit overschreden. De grote regionale verschillen zorgden er wel voor dat het op sommige plaatsen meer dan alle hens aan dek was. Ongeveer een maand na het afkondigen van de lockdown begon dan de gestage afbouw van het aantal patiënten met Covid-19 in onze ziekenhuizen.

Met het verstrijken van de maanden begon ook het breed draagvlak voor de stringente maatregelen af te brokkelen. Het voorbije half jaar werd om de haverklap gediscussieerd over welke maatregelen al dan niet terecht werden afgebouwd of opnieuw aangescherpt. Er ontstonden spanningen tussen experts en de politieke wereld over de communicatie.

Tegen het begin van de zomervakantie leek België evenveel epidemiologen te tellen als inwoners.

Gekrakeel

Wat daarbij het meest opvalt, is hoe weinig we de voorbije zeven maanden hebben bijgeleerd op het vlak van communicatie. Het lijkt er eerder op dat we hebben afgeleerd. Hoe langer het SARS-CoV-2 virus in ons land rondwaart, hoe moeilijker het lijkt om van de strijd tegen het virus een gedeeld project te maken dat verbindt in plaats van verdeelt, een gedragen project dat motiveert in plaats van onverschillig maakt.

Zorg

Lees hier hoe zorgverstrekkers, gewapend met virusremmers, medicatie die een te sterke immuunreactie tempert, en bloedplasma met antistoffen van genezen patiënten, er steeds beter in slagen om de dodentol en het aantal ernstig zieke patiënten te beperken.

Het contrast is hard: terwijl er op medisch vlak vooruitgang werd geboekt, bijkomende tests nieuwe mogelijkheden met zich meebrengen en nieuwe wetenschappelijke inzichten over het gedrag van het virus kansen bieden op een betere aanpak, haalde de communicatie de voorbije maanden op alle fronten bakzeil.

Het politieke gekrakeel, de aanslepende discussie tussen politiek en experten, de spanningen tussen experten onderling, sommige media die een gigantische megafoon op dat niet altijd even fraaie schouwspel zetten, de verspreiding van fake news over Covid-19 via sociale media, …

Van de oorspronkelijke eensgezindheid en motivatie blijft vandaag nauwelijks nog iets over.

Vertrouwen

Nochtans zijn wetenschappers het erover eens dat de motivatie om de maatregelen op te volgen cruciaal is voor het succes ervan. Maatregelen afdwingen - zeker wanneer het gaat om moeilijk te controleren regels zoals het aantal sociale contacten - lukt niet met enkel een strakke ordehandhaving. Motivatie is oneindig veel belangrijker.

Mensen die informatie vooral bij commerciële en op sociale media halen, blijken een stuk minder geïnformeerd en volgen de maatregelen minder goed op

Een studie die afgelopen zomer werd gepubliceerd in The Journal of Medical Internet Research (JMIR) toont een duidelijk verband tussen de kennis bij de bevolking over Covid-19, het vertrouwen in de bron van die informatie en de mate waarin de maatregelen rond ‘social distancing’ worden opgevolgd.

Het gaat om een studie uitgevoerd in de Verenigde Staten, maar er zijn weinig redenen om te vermoeden dat de resultaten niet ook voor België zouden gelden.

Mensen met vertrouwen in de informatie van de overheid volgen de maatregelen goed op. Mensen die voor hun informatie vooral vertrouwen op commerciële en op sociale media blijken een stuk minder goed op de hoogte en volgen de maatregelen ook beduidend minder goed op.

Rode draad

Dat de communicatie weinig uniform is en bijgevolg niet echt bijdraagt aan de naleving van de maatregelen, werd deze week ook aangeklaagd naar aanleiding van het gelekte nieuws over de aangepaste teststrategie. Omdat de laboratoria niet kunnen volgen en mensen soms langer dan vier dagen moeten wachten op een testresultaat, werd beslist om het aantal testen tijdelijk, voor sommige groepen, te beperken.

De echte rode draad in de Covid-communicatie de voorbije maanden was vooral dat er geen rode draad was

Dat nieuws stond in de krant met allerlei bedenkingen en kanttekeningen, nog voor de overheid de kans kreeg om er gericht en duidelijk over te communiceren. Dat zorgde ervoor dat de nieuwe regering haar energie moest steken in het bijspijkeren van het gezette beeld en twee dagen lang achter de feiten mocht aanhollen, in plaats van mensen deftig voor te lichten.

De echte rode draad in de Covid-communicatie de voorbije maanden was toch vooral dat er geen rode draad was. We vallen van de ene ad-hoc-discussie in de andere. Zijn de maatregelen streng genoeg of net te streng en worden bepaalde groepen of diensten nu al dan niet te zeer geviseerd?

Terecht of niet, wie daarover het hardst roept, krijgt het grootste podium. De compleet van de pot gerukte klacht van zakenman Rudi De Kerpel tegen viroloog Marc Van Ranst, die zowaar de frontpagina van Het Laatste Nieuws haalde, kan als schoolvoorbeeld dienen.

Nieuwe lockdown?

Gisterenavond (22/10) boog het nieuwe Overlegcomité zich een dag sneller dan voorzien opnieuw over de vraag of er eventueel bijkomende maatregelen moeten genomen worden. Er werd beslist dat de cultuur- en sportwereld fors moeten terugschakelen.

Ook de vraag of we niet beter opnieuw in lockdown moeten gaan, ligt opnieuw op tafel. Die vraag op zich is niet onlogisch. De cijfers zijn allesbehalve rooskleurig en de ziekenhuizen krijgen het steeds zwaarder te verduren. Ingrijpen lijkt dan onvermijdelijk.

In de tweede helft van volgende week zou de impact van de nieuwe maatregelen zichtbaar moeten worden en mogen we hopen op een daling van het aantal ziekenhuisopnames

Daar staat tegenover dat we de cijfers van het aantal opnames in de ziekenhuizen vandaag en de komende dagen eigenlijk vorige week al vrij precies konden voorspellen. Het aantal opnames in ziekenhuizen volgt immers met een vertraging van een tiental dagen de evolutie van de circulatie van het virus in de maatschappij.

De forse stijging van het aantal opnames in de ziekenhuizen de voorbije dagen is met andere woorden een vertaling van de forse klim van het aantal besmettingen die we vorige week zagen. De effecten van de strenge maatregelen die maandag (19/10) van kracht werden, zullen we pas eind volgende week zien.

Voor wat de ziekenhuizen in de tussenliggende fase moeten verwachten, moeten we kijken naar de besmettingscijfers van begin deze week. De bescheiden groeivertraging die we sinds enkele dagen zien in het aantal besmettingen is mogelijk het gevolg van de maatregelen die eerder werden afgekondigd en ingingen op 9 oktober. Toen werd onder meer beslist om cafés te sluiten om 23u en de sociale contacten te beperken tot vier.

Het resultaat daarvan zou de komende dagen een plafonnering van het aantal opnames in de ziekenhuizen moeten tonen. In de tweede helft van volgende week zou de impact van de nieuwe maatregelen zichtbaar moeten worden en mogen we hopen op een daling van het aantal opnames.

Ad-hoc-discussie

Het is natuurlijk geen exacte wetenschap en evident valt er veel te zeggen om het zekere voor het onzekere te nemen en bijkomende maatregelen te nemen. Punt is vooral dat we dat eerder hadden kunnen en moeten doen. De discussie kon en zou vooraf beslecht geweest moeten zijn. Nu krijgen we opnieuw een nodeloos maatschappelijk debat, aangevuurd door hoogoplopende emoties.

De ernst van de huidige situatie bemoeilijkt de discussie, maar de nood aan een duidelijk, welomschreven plan wordt met de dag groter

Dat is zeer begrijpbaar, maar onnodig indien we vooraf hadden vastgelegd wat er onder welke condities moet gebeuren. Dat kan perfect. Het zou de inzet van een breed maatschappelijk debat moeten zijn. Alleen verliezen we ons blijkbaar liever keer op keer in een ad-hoc-discussie, telkens wanneer het probleem nijpend wordt.

Zelfs op de plaatsen waar wel zo’n systeem bestaat – in het onderwijs – met de verschillende kleurcodes, slagen we erin om de genomen beslissingen in extremis toch terug bij te sturen. Het gaat daarbij niet om de vraag of het nu beter is om scholen onder de huidige omstandigheden in code geel of in code oranje te zetten, het gaat erom dat de omstandigheden vooraf duidelijk waren vastgelegd, maar vervolgens opnieuw ad hoc werden aangepast.

De keuze wat wanneer moet gebeuren, dient op het scherp van de snee gemaakt te worden, maar wat is zo’n discussie waard als de uitkomst ervan opzij wordt geschoven, eens de situatie concreet wordt?

Coronaplan

De ernst van de huidige situatie bemoeilijkt de discussie, maar de nood aan een duidelijk, welomschreven plan wordt met de dag groter. Wat is het doel? Wanneer willen we dat bereiken en hoe gaan we dat doen? Het zijn simpele vragen, maar niemand lijkt er een antwoord op te hebben.

Moeten we doorgaan tot we het laatste virus het land hebben uitgejaagd? Moeten we een bepaalde mate van viruscirculatie toelaten?

Het valt de nieuw aangetreden regering-De Croo moeilijk ten kwade te duiden, maar de coronacrisis duurt intussen al zeven maanden en nog steeds lijken we geen begin van een antwoord te hebben.

Wat is het doel? In maart en april werd het doel op korte termijn duidelijk gesteld: ‘flattening the curve’, een overbelasting van de gezondheidszorg voorkomen. Die kortetermijndoelstelling is er vandaag opnieuw.

Wat er na het afplatten van de curve moet gebeuren, daarop hebben we geen duidelijk antwoord. Niet afgelopen voorjaar en niet vandaag. Moeten we doorgaan tot we het laatste virus het land hebben uitgejaagd? Moeten we een bepaalde mate van viruscirculatie toelaten? Hoe groot mag die circulatie dan zijn?

Wanneer willen we dat bereiken en hoe gaan we dat? Als we weten waar we finaal willen uitkomen, dan kunnen we ook de weg ernaartoe uitstippelen. Met duidelijke tussenliggende deadlines en met een strak plan van aanpak.

Dergelijk ‘groot coronaplan’ heeft alles in zich om mensen te motiveren zodat we opnieuw samen de strijd kunnen aangaan. Door een onvermijdelijk dal gaan, lukt beter wanneer we weten wanneer we eruit komen en hoe we dat gaan doen.

Communicatie

De andere artikels in deze reeks beschrijven uitgebreid hoe we de voorbije zeven maanden tot nieuwe inzichten zijn gekomen en dat we nieuwe middelen in de pijplijn zitten of intussen al ontwikkeld hebben om van dat grote plan ook een succes te maken.

De grote lijnen van zo’n plan hoeven ook niet ingewikkeld te zijn.

  • Wanneer moet de curve die het aantal patiënten met Covid-19 in het ziekenhuis weergeeft haar hoogtepunt voorbij zijn? (Het einde van de Allerheiligenvakantie?)
  • Wanneer moet de daling van het aantal ziekenhuispatiënten een duidelijke knik naar beneden vertonen? (Sinterklaas?)
  • Wanneer moet 80% van de bedden die op het hoogtepunt van de tweede golf ingenomen zullen zijn, opnieuw leeg zijn? (Kerstmis?)
  • Wanneer moet het aantal door Covid-patiënten ingenomen ziekenhuispatiënten opnieuw onder de 50 liggen? (Het begin van de Krokusvakantie?)
  • Wanneer moet het aantal besmettingen per dag op weekbasis onder de 100 liggen? (Het begin van de Paasvakantie?)
  • Wanneer moet het aantal besmettingen per dag op weekbasis onder de 50 liggen? (Het Suikerfeest?)
  • Wanneer moet het aantal besmettingen per dag op weekbasis onder de 10 liggen (Bij het begin van de grote vakantie?)

We beschikken over de juiste mensen en over de juiste hulpmiddelen om een veel beter plan dan wat hierboven staat vorm te geven. De tussenliggende doelstellingen kunnen telkens gepaard gaan met beperkte of met ruime versoepelingen van de maatregelen die finaal moeten leiden tot een situatie die nauwelijks hoeft te verschillen van de situatie zoals ze was in het pre-coronatijdperk.

Een vaccin, verbeterde geneesmiddelen en een uitgebalanceerde teststrategie gekoppeld aan een gericht opsporings- en brononderzoek zijn cruciale instrumenten die helpen om de doelstellingen te behalen.

Als de voorbije zeven maanden één ding hebben aangetoond, dan is het wel dat ook goede communicatie daarbij hoort.

LEES OOK
Tom Cochez / 12-04-2021

Naar de pub met Boris, nog niet met Alexander

Watertandend zullen Belgische politici toekijken hoe Boris Johnson straks zijn eerste pint drinkt op een terras. Wat vertellen de Britse coronacurves over onze lente?
BRITAIN-POLITICS-EU-BREXIT-VOTE
Steven Vanden Bussche, Charlotte Deprez / 01-04-2021

Benoemen wat wel kan en elkaar inspireren

Binnen de coronamaatregelen zijn heel wat mogelijkheden en gaan inspirerende activiteiten door. Overheidscommunicatie en -beleid besteden daar te weinig aandacht aan.
GENT CIRCLES SOCIAL DISTANCING SINT PIETERSPLEIN
Tom Cochez / 31-03-2021

Hoopgevende vooruitzichten voor mei

Omdat de vaccinatie van de grootste groep risicopatiënten het zorgsysteem ontlast, kan er over een maand wellicht echt versoepeld worden.
tunnel-336693_1280