Bij de mediaprofessionals die De Afspraak op Vrijdag wekelijks uitnodigt, voeren - naast Van Impe (6) en Van Cauwelaert (5) - Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck (5) en communicatieadviseur Noël Slangen (4) de ranking aan.
Apache maakte een oplijsting (zie onderaan artikel) van gasten en besproken thema’s in de Canvas-programma’s De Afspraak en De Afspraak op Vrijdag.
We gingen terug tot 22 maart 2017 en namen 200 afleveringen met 749 gasten in overweging. 45 keer ging het om De Afspraak op Vrijdag. Ons onderzoek liep af op 31 mei.
Geen voetbal? Dan opinies...
Op doordeweekse avonden buiten de schoolperiodes staat bij tv-zender Canvas om 20.30u De Afspraak geprogrammeerd. In tandem met het aloude duidingsprogramma Terzake biedt De Afspraak aan de Vlaamse meerwaarde-zoekende tv-kijker opinies en expertise aan.
Dat is al bijna drie jaar zo. Op voorwaarde dat de VRT tezelfdertijd geen beroep doet op eventuele uitzendrechten voor internationale voetbalwedstrijden.
Sterren komen, sterren gaan...
Voormalig sportjournalist Bart Schols modereert in De Afspraak gesprekken en discussies met 3 à 4 genodigden. Dikwijls is er ook tijd voor een lichter onderwerp of een ‘merkwaardig verhaal’. Sinds begin 2016 neemt Schols’ doorgewinterde collega Ivan De Vadder het programma op vrijdag over.
In die ‘politieke editie’ - De Afspraak op Vrijdag - blikt de Wetstraatjournalist met zijn gasten terug op de actualiteit van de afgelopen dagen. Het format wil dat onder toezicht van De Vadder een politicus, een mediaprofessional en een zogenoemde liefhebber van de actualiteit de week telkens "netjes neerleggen".
Eenmaal hun entree gemaakt, lijken veel genodigden van De Afspraak voldoende geloofwaardigheid te hebben opgebouwd om opnieuw uitgenodigd te worden. Aldus maakte de Canvaskijker de afgelopen jaren kennis met een legertje invloedrijke experten en opiniemakers dat tot de grotere groep van Vlaamse influencers kan worden gerekend.
In de voorbije 200 afleveringen van De Afspraak kwamen opinies aan bod van enkele relatief nieuwe stemmen als VUB-politicoloog Jonathan Holslag (5X), Rusland-deskundige van de KU Leuven Lien Verpoest (6X) en auteur-radiomaker Heleen Debruyne van Klara (5X).
Opiniemakers als Mia Doornaert, bioloog-journalist Dirk Draulans (7X), Noël Slangen (5X) en Luckas Vander Taelen (5X) draaien al veel langer mee in het Vlaamse opiniecircuit. Aan hun rijk lijkt voorlopig nog geen einde te komen.
De vroeger alomtegenwoordige filosoof Etienne Vermeersch was sinds eind maart 2017 nog slechts één keer op De Afspraak te zien. Yves Desmet en Marc Reynebeau - vroeger zeer gewild als politieke commentator - kwamen in die periode zelfs niet meer aan bod.
Professor Leen d'Haenens (KU Leuven): 'Ook op de redacties van vergelijkbare Nederlandse tv-programma’s als Jinek en Pauw sluipt de routine binnen. Ook daar zie je steeds dezelfde deskundigen die hun zegje komen doen'
Altijd opnieuw dezelfde?
De kijker heeft er genoeg van. De zogenaamde kwaliteitsmedia laten steeds dezelfde opiniemakers en experten opdraven, zo luidt het ongenoegen op de sociale media, in de huiskring en op café. Ook De Afspraak moet het in die zin dikwijls ontgelden.
Professor Leen d'Haenens van het Instituut voor Mediastudies aan de KU Leuven begrijpt die kritiek wel. “Ook op de redacties van vergelijkbare Nederlandse tv-programma’s als Jinek en Pauw sluipt de routine binnen. Ook daar lijk je altijd maar dezelfde deskundigen te zien die hun zegje komen doen.”
Door de kruisbestuiving met de pers en andere nieuwsfora - de relatie incestueus noemen zou al te vilein zijn - krijgt de Vlaamse mediaconsument te maken met telkens weerkerende opiniërende stemmen. In de kranten gebeurt dat bij voorkeur onder de vorm van wekelijkse columns.
“Daar zie je toch dat Nederland 3 maal groter is dan Vlaanderen en dat de spoeling er minder dun is”, aldus prof. d'Haenens. “Kranten kunnen er gemakkelijker een eigen redactiebeleid uitbouwen, ook op de opiniepagina’s.”
Opiniëring als kerntaak van de VRT
In weerwil van de evolutie naar steeds kortere quotes in Het Journaal en van het aanhoudende online getsjirp, is het voor de meerwaardezoeker een opluchting om het debat minder jachtig te zien en te horen voeren. Gasten in De Afspraak kunnen veel uitgebreider en meer onderbouwd dan in het nieuws hun mening kenbaar maken.
Opiniëren is wel degelijk een taak van de openbare omroep. Volgens artikel 6, paragraaf 2 van het Mediadecreet draagt de VRT 'via [haar] programma's bij tot een onafhankelijke, objectieve en pluralistische opinievorming in Vlaanderen.'
Dit hogere streven van de openbare omroep moet volgens een onpartijdigheidsonderzoek bij experten gepaard gaan met een "duidelijk onderscheid tussen informatie, duiding en opiniëring.”
Hierbij hoort “een weloverwogen selectie van experten of andere niet-journalisten [die] diverse opinies weergeeft, gestaafd door argumentatie." Uit het onderzoek blijkt nog dat “mediawerkers zich zeer bewust moeten zijn van de keuze van experten en men niet steeds dezelfde dient te nemen.”
In een telefonisch interview met Apache wilde VRT-hoofdredacteur TV-duiding Steven Samyn niet ingaan op de manier waarop de redacties hun gasten selecteren. Hij benadrukte wel dat de openbare omroep in de eerste plaats streeft naar degelijke programma’s, zowel op inhoudelijk als technisch vlak.
Wie een aflevering van De Afspraak op Vrijdag bekijkt, hoeft echter geen media-analist te zijn om de spelregels van het programma bloot te leggen. Een duidelijk, maar uiteraard aanpasbaar script, een strakke regie en 3 mediagenieke en/of mediagetrainde gasten uit de politiek, de media en de wereld daarbuiten: daarop steunt de formule.
Dit verklaart meteen het beperkte scala van genodigden en mogelijkheden. Wat gebeurt en gezegd wordt, is grotendeels of minstens ten dele voorspelbaar.
Spelen op zekerheid
Er wordt in beide opinieprogramma's op zeker gespeeld. "Als eindredacteur bij een krant kan je achteraf nog teksten gaan aanpassen, in de televisiestudio is dat niet het geval," aldus Samyn.
Moderatoren De Vadder en Schols suggereren tijdens de uitzendingen trouwens regelmatig dat de kijker al vertrouwd is met de experten en opiniemakers. Dat laatste heeft natuurlijk zijn voordelen: de spreker kan zijn expertise meerdere malen aanwenden en uitdiepen. Bovendien kan de getrainde mediavolger moeiteloos inhaken op het gebruikte discours.
Professor Leen d'Haenens (KU Leuven): 'Opiniemakers gebruiken hun (veronderstelde) betrouwbaarheid om zogenaamde 'opinievolgers' te beïnvloeden'
Prof. Leen d'Haenens wijst echter op de verantwoordelijkheid van de redactie. "Opiniemakers gebruiken immers hun (veronderstelde) betrouwbaarheid om zogenaamde 'opinievolgers' te beïnvloeden."
Dat is mede te danken aan de format, in dit geval een - degelijk ogend - opiniërend programma.
Er lijkt zich voortdurend een licht fluctuerende consensus te ontwikkelen wie nu precies expert is in welk vakgebied. Evengoed is er - zeker bij De Afspraak op Vrijdag - nagenoeg eensgezindheid over wie ‘van alle markten thuis is’ en zodoende over nagenoeg om het even welk onderwerp kan meespreken.
Zoveel is zeker: De Afspraak op Vrijdag kiest voor politieke redacteurs met behoorlijk wat invloed en ervaring. Ook in De Afspraak (met Schols) leveren zij graag commentaar.
Hebben deze editorialisten of (ex-)hoofdredacteurs de plaats ingenomen van de generalistische intellectueel, die al meerdere malen werd dood verklaard? Misschien is de trend toch niet zo nieuw. De vorig jaar overleden ex-hoofdredacteur van De Standaard, Manu Ruys, slaagde er in de jaren '70 en '80 van vorige eeuw ook al in om zwaar te wegen op het openbare debat in Vlaanderen.
Diversiteit
Als we het overzichtje met De Afspraak-genodigden nog eens overlopen, valt op dat slechts uitzonderlijk een buitenlandse stem de kans krijgt om mee te debatteren. Wel regelmatig komen de bekende Vlaamse literatoren aan bod, die vaak meteen de kans grijpen om hun licht te laten schijnen over de actualiteit.
Slechts 2 schrijvers mogen vaker aan de tafel aanschuiven: Kristien Hemmerechts (6X) en Tom Lanoye (4X). Althans voor De Afspraak zijn zij de enige onbetwiste auteurs-opiniemakers in Vlaanderen.
En Maarten Boudry en Tineke Beeckman mogen dan al wel aandringen, als wijsgeer zijn Patrick Loobuyck (6X) en Ignaas Devisch (5X) in mediatiek Vlaanderen incontournable.
Sedert enkele jaren is het gender-onevenwicht bij de topjournalisten in Vlaanderen wat uitgevlakt.
Dat blijkt ook in de Apache-ranking van De Afspraak-gasten met 7 vrouwen in de top 20. Steven Samyn bevestigde overigens dat de VRT-redacties hiervoor samenwerken met diversiteitscoördinator Geertje De Ceuleneer.
Expertendatabank
Op de mogelijkheid om in de toekomst gebruik te maken van de expertendatabank wenste Samyn niet in te gaan. Nochtans heeft een VRT-rapport uit 2015 aangetoond dat “de diversiteit aan experts in het publiek debat te beperkt is”.
“De expertendatabank, opgericht in 2008 door toenmalig Vlaams minister van Gelijke Kansen Kathleen Van Brempt (SP.A), was een uitstekend initiatief," aldus professor d'Haenens. “Helaas is voor journalisten onbekend lang onbemind gebleven."
"Op de koop toe had de online databank te kampen met een weinig performante zoekfunctie voor de online databank.” Huidig minister Liesbeth Homans heeft vorig jaar in haar beleidsbrief Gelijke Kansen een actualisering en dynamisering van de databank beloofd. De vernieuwde toepassing is voorzien voor 21 augustus.
Oproep
Professor d'Haenens spoort journalisten aan om hun netwerk te diversifiëren, zelf meer opzoekwerk te verrichten en een beroep te doen op de communicatiediensten van universiteiten. Die boodschap is zeker niet alleen gericht tot de programmamakers duiding bij de VRT.
Er viel overigens nog ‘echt nieuws’ te rapen in het telefonisch interview met Steven Samyn. Voorlopig bestaan er geen plannen om het roer in de Canvas-programmatie om te gooien. Het tweeluik Terzake/ De Afspraak blijft ook volgend seizoen de doordeweekse avond op gang brengen.
Als er geen internationaal voetbal is, tenminste...
