Zo begon mijn teergeliefde nicht gisteren aan een lofzang over een eighties-prent geheten Rawhead Rex waar een of ander afzichtelijk en dus uiteraard ook lachwekkend monster een hoop mensen om zeep helpt. Meteen werd de laptop erbij gehaald om Youtube-gewijs een en ander te demonstreren. Iemand uit het gezelschap had geen zin om naar al die hilarische fragmenten te kijken, zelfs de zeer bombastische muziek en de kreten van de slachtoffers waren haar teveel.
Son of Saul
Zulke films kunnen immers blijven spoken, de nacht wordt onveilig en elk vreemd geluid kan de verbeelding op hol doen slaan. Ook dat is november: dood en duisternis lijken dichter dan voorheen. Is het daarom dat we dat bezweren met een lach en met lijstjes? Gisteren, rond de laptop, kwamen ieders favoriete films spoken waarbij een onderscheid werd gemaakt tussen fantastische kitsch en écht angstaanjagende prenten. The Shining, Alien, The Exorcist… de hedendaagse klassiekers werden allemaal opnieuw gewogen en besproken. Het is allicht geen toeval dat ik me hun reclamecampagnes nog herinner, hoe pril en jong ik ook was op het moment dat bijvoorbeeld The Shining uitkwam. Een campagne voor een goede horrorfilm gebruikt steevast de woorden "ondraaglijke kijkervaring" à la "wie durft dit uit te zitten?".
Bizar dat de nieuwste film over de shoah, de Hongaarse prent Son of Saul, ook op die manier wordt aangeprezen. Op enkele sites zag ik hem zelfs omschreven als "horrorfilm". Nu moet gezegd dat ik vorige week lang geaarzeld heb of ik wel zin had om me te onderwerpen aan een film die zich in de gaskamers en crematoria van Auschwitz afspeelt en waarbij de hoofdfiguur mensen de gaskamer inleidt en plots het lijk van een jongetje als zijn zoon beschouwt en die te midden de horror een degelijke begrafenis wil geven. Enkele recensenten gebruikten het woord "mokerslag" om het effect ervan te beschrijven en een mens heeft niet elke dag behoefte aan een stomp in zijn maag. En hoe zeer ook Son of Saul, de debuutfilm van Lẚszlỏ Nemes, wordt geroemd omdat hij niet in de val van de sentimentaliteit trapt, was ik toch op mijn hoede.
Morele plicht
Son of Saul gaat over de doden, en niet over de mensen die het hebben overleefd
Films over de genocide op de Joden zijn immers altijd problematisch vanwege hun torenhoge ambitie. Langs de ene kant van het spectrum staat iemand zoals Steven Spielberg die met zijn Schindler’s List een film gemaakt heeft waar de regels van de klassieke cinema perfect worden toegepast zodat de toeschouwer zich minstens aan de hand geleid voelt, en aan de andere kant heb je een documentairemaker zoals Claude Lanzmann die met zijn Shoah beweert louter de getuigen aan het woord te laten en zo zuiver, in dit geval zo weinig gemanipuleerd mogelijk te werk is gegaan. Lanzmann heeft zijn afgrijzen voor Spielberg nooit onder stoelen of banken gestoken en noemt nu Son of Saul de "anti-Schindler’s List". Maar zowel Spielberg als Lanzmann lijken te hebben geworsteld met wat je toont en niet toont en hebben aan die keuzes een morele plicht verbonden.
Ook bij Son of Saul voel je die morele plicht, de drang om zo’n sterke film te maken zodanig dat mensen zich de horror van de genocide zullen blijven herinneren. Deze film, zo beweert de regisseur, gaat over de doden, en niet over de mensen die het hebben overleefd, want dat is de realiteit, een realiteit waar schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi ook al op wees.
Het wonderlijke en ontstellende van deze film is dat ik moeite had om te geloven wat ik zag. Ik moest me voortdurend tot de orde roepen, want de prent komt binnen als een genadeloze verfilming van een of andere roman over een bizarre strafkolonie waar de vervreemding over menselijkheid en empathie centraal staat. Het was kijken naar een horrorfilm waarbij je jezelf in de arm bleef knijpen dat dit gebaseerd is op ware feiten, dat de filmcrew alles heeft ingezet om te tonen hoe het er indertijd echt aan toe ging. Son of Saul is een film over de dood en de hel op aarde. Het is een horrorfilm binnenstebuiten gedraaid, die veel filmregels aan zijn laars lapt. En hij heeft me duidelijk gemaakt dat mijn bevattingsvermogen over zoveel wreedheid nog steeds te kort schiet.
