De echte subsidieslurpers van Vlaanderen

Tom Cochez
9681099434_3b0aed7b03_o
(Beeld: OTA Photos)
9681099434_3b0aed7b03_o
(Beeld: OTA Photos)

Vorige week besliste de federale regering om de distributiesteun voor papieren kranten voor de komende vijf jaar te handhaven. Tot 2020 zal er via die weg ongeveer 850 miljoen euro staatssteun worden verleend aan de grote mediagroepen. Vooral krantenuitgevers De Persgroep en Mediahuis varen daar wel bij. Rekening houdend met andere indirecte subsidiemechanismen - vooral de btw-0-regeling - stroomt er jaarlijks indirect om en bij de 400 miljoen euro naar de grote mediagroepen in dit land.

Het gaat, jaar in jaar uit, om zo'n smak belastinggeld dat we het bedrag haast niet durven te vermenigvuldigen met de grofweg dertig jaar die zijn verstreken sinds de Vlaamse mediagroepen volledig in private handen zijn gekomen. Maar wat gebeurt er met het geld waarmee de overheid commerciële mediabedrijven ondersteunt? Kreeg de Vlaamse lezer in ruil voor de vele miljarden euro staatssteun de voorbije decennia een steeds breder pallet aan uitmuntende journalistiek voorgeschoteld? Of fungeerden media vooral als doorgeefluik en blijken enkele Vlaamse deep pockets de echte subsidieslurpers in dit land?

Resultaat

Over het doel dat de overheid met de distributiesteun voor kranten en tijdschriften en met het btw-0-tarief voor ogen heeft, bestaat weinig twijfel: een pluriform, pluralistisch en gezond medialandschap ondersteunen. De hamvraag is of de onvoorwaardelijke manier waarop die steun vandaag wordt gegeven, bijdraagt tot dat nobele doel. Staat de blanco cheque garant voor goede journalistiek of wordt het geld indirect gewoon geïnd door de achterliggende mediabedrijven? En wie zijn in dat geval de aandeelhouders die zich de voorbije decennia aardig verrijkt hebben?

Kreeg de Vlaamse lezer in ruil voor de vele miljarden euro staatssteun de voorbije decennia een steeds breder pallet aan uitmuntende journalistiek voorgeschoteld?

Aan de vraag of de krantenjournalistiek in Vlaanderen met het verstrijken van de jaren en de miljarden overheidssteun steeds hogere toppen is gaan scheren, wagen we ons niet. We houden het bij objectief vaststelbare feiten. Een daarvan is dat de synergieën de voorbije jaren een hoge vlucht hebben genomen. Met nog twee actieve krantengroepen is de mediaconcentratie in Vlaanderen, ook volgens de Vlaams Regulator voor de Media (VRM) een belangrijke democratische zorg. De overname van Humo en enkele andere bladen door De Persgroep passen helemaal in het plaatje van verdere mediaconcentratie.

De voorbije jaren werden ook gekenmerkt door (collectieve) ontslagrondes. De ene al meer zichtbaar dan de andere. Freelancers - zowel journalisten als fotografen - klagen (met reden) steen en been over de tanende arbeidsvoorwaarden en daarbij komt de toegenomen werkdruk: met minder mensen moet steeds meer worden gedaan.

Eerder deze maand was er dan het onderzoek van het Vlaams Steunpunt Media dat de evolutie van ons krantenlandschap in kaart brengt. De belangrijkste conclusie daarvan is dat het aantal artikelen en het aantal nieuwsverhalen in kranten op korte tijd quasi gehalveerd is. Het aantal zogenaamde "visuals" (foto's, ...) is dan weer quasi verdubbeld.

Parallel zien we hoe de twee nog resterende Vlaamse krantengroepen, Mediahuis en De Persgroep, in Nederland (heel) veel geld op tafel legden om overnames te doen, al dan niet om ook grensoverschrijdend synergieën door te duwen. Het volstaat om De Volkskrant en De Morgen, allebei kranten van De Persgroep, naast elkaar te leggen om te zien wat we precies bedoelen.

Een sterk doorgedreven mediaconcentratie, grote ontslagrondes, tanende arbeidsomstandigheden, wurgcontracten voor freelancers en gevoelig minder inhoud. Het eindresultaat van het decennialang verlenen van miljarden aan indirecte bedrijfssteun

Een sterk doorgedreven mediaconcentratie, grote ontslagrondes, tanende arbeidsomstandigheden, wurgcontracten voor freelancers en gevoelig minder inhoud. De vraag is of dat het gewenste eindresultaat kan zijn van het decennialang verlenen van miljarden euro aan indirecte bedrijfssteun.

Kluwen

Maar terug naar de oorspronkelijke vraag: wat gebeurt er dan wel met de 400 miljoen euro indirecte subsidie die jaarlijks naar commerciële mediabedrijven stroomt? Om daarop een antwoord te krijgen zijn enkele vaststellingen vooraf van belang. Om te beginnen is er het feit dat het niet om een directe maar om een indirecte manier van subsidiëren gaat. Het geld is met andere woorden niet geoormerkt. Het loopt niet netjes binnen op een rekening. In essentie gaat het om geld dat gewoon niet moet worden uitgegeven: de distributie - een (heel) belangrijke kostenpost voor gedrukte media - wordt voor het overgrote deel door de overheid gedragen en er moet geen btw worden betaald.

Een tweede belangrijke vaststelling is dat de twee nog resterende krantengroepen in dit land meer zijn dan alleen maar uitgevers van kranten. Wat Mediahuis betreft, gaat die stelling op voor de participerende vennootschappen Corelio en Concentra. Daarnaast is er De Persgroep. De krantenuitgevers zijn ook elders in "de media" actief: door weekbladen uit te geven, commerciële radio te maken of door te participeren in (regionale) televisiezenders.

De verschillende krantentitels zijn dan ook niet (meer) elk afzonderlijk ondergebracht in aparte vennootschappen. Als we met andere woorden de jaarrekeningen van De Persgroep bekijken dan zitten daarin De Morgen en Het Laatste Nieuws, maar ook Dag Allemaal, Medialaan (televisiezenders VTM, 2BE, ...) radiozenders en een rist andere vennootschappen zoals de drukkerij (Ecoprint) en sinds kort ook de Nederlandse vennootschappen.

In de balansen van de mediagroepen kan de indirecte subsidie bijgevolg niet enkel niet als dusdanig getraceerd worden, ze komt ook niet noodzakelijk (enkel) de kranten(redacties) ten goede, maar wel de hele overkoepelende mediagroep.

Belastingparadijs

En toch blijkt een grondige studie van de balansen van De Persgroep en Mediahuis (Corelio, Concentra) bijzonder leerzaam. Net zoals het bekijken van de overkoepelende en achterliggende structuren.

In de balansen van de mediagroepen kan de indirecte subsidie niet als dusdanig getraceerd worden. Ze komt ook niet noodzakelijk (enkel) de kranten(redacties) ten goede, maar wel de hele overkoepelende mediagroep

Neem bijvoorbeeld Epifin. De kans dat die Belgische vennootschap een belletje doet rinkelen, is klein. Beter bekend is de mediagroep waarvan Epifin voor 99,29 procent eigenaar is: De Persgroep. De voorbije tien jaar slaagde Epifin erin om een eigen vermogen op te bouwen van 263 miljoen euro. Bovendien werden er in dezelfde periode forse dividenden uitgekeerd, en via vijf opeenvolgende "kapitaalverminderingen", werd er in totaal ook 133 miljoen euro aan kapitaal uit de vennootschap gehaald en "teruggeven" aan de aandeelhouders.

De aandeelhouders van Epifin hebben het voorbije decennium met andere woorden behoorlijk goed geboerd. Maar wie zijn de aandeelhouders van Epifin, een vennootschap die slechts een postbus groot is? Daar hebben we het raden naar. Wat we weten is dat Epifin sinds enige tijd gevestigd is in de Schaliënstraat 5, bus 2/3 in Antwerpen. Daar huist een kantoor van VGD Bedrijfsrevisoren en nog enkele andere vennootschappen, maar ook Exmar, de maritieme gastransporteur van de steenrijke familie Saverys, met in het bestuur naast onder meer Guy Verhofstadt (Open VLD) ook Ludwig Criel. Criel is (onder meer) ook voorzitter van de raad van bestuur van Epifin, dat daarnaast de broers Christian en Emmanuel Van Thillo en (hun schoonbroer) Christophe Convent als bestuurders heeft. Heel recent werd ook (zus) Caroline Van Thillo tot bestuurder benoemd.

Een beetje onderzoek leert dat Epifin de Belgische voortzetting is van een gelijknamige Luxemburgse vennootschap, opgericht goed tien jaar eerder, in 1993. De laatste (elektronisch) beschikbare gegevens van het Luxemburgse Registre de commerce et des sociétés (RCSL) geven voor 2001 een eigen vermogen aan van 7.576.278.119 LUF, bijna 8 miljard Luxemburgse frank dus, of ongeveer 188 miljoen euro. Eind 2000 werd de Belgische vennootschap De Persgroep opgedoekt. Zo verdween er 2,14 miljard Belgische (Luxemburgse) frank naar Epifin in Luxemburg.

Een STAK is een Nederlands vehikel dat expliciet bedoeld is om fiscaal interessant en anoniem aandeelhouderschap mogelijk te maken

In het bestuur van het Luxemburgse Epifin zetelde niemand die direct naar "De Persgroep" of de familie Van Thillo verwijst. De bestuurders waren: Christophe Blondeau, Nico Gaffine (later opgevolgd door Nour-Eddin Nijar) en Jacques Mersch, Luxemburgse fiduciaires gespecialiseerd in fiscale spitstechnologie waarvan sommigen ook opduiken in de ( tot heel recent) Luxemburgse vennootschapswinkel van Bart 'Uplace' Verhaeghe.

En er is nog een Epifin. Enkele maanden voor de Luxemburgse vennootschap Epifin naar België kwam, werd in Nederland een Stichting Administratiekantoor, een zogenaamde STAK, opgericht met dezelfde naam. Zo'n STAK is een Nederlands vehikel dat expliciet bedoeld is om anoniem aandeelhouderschap mogelijk te maken. Of zoals de in "fiscaal vriendelijk ondernemen" gespecialiseerde site "Belastingparadijs24.nl" de STAK omschrijft:

Indien u anoniem eigenaar van een BV (Nederlandse vennootschap, ToC) wilt zijn, of u heeft andere legitieme redenen om niet als aandeelhouder voor te willen komen in openbare registers, kunt u er voor kiezen om een Stichting Administratiekantoor (STAK) op te richten.

Dat Nederland als belastingparadijs wordt gezien, is mede te danken aan de mogelijkheid om er dergelijke STAK's op te richten. Naast "fiscale optimalisatie" is het onzichtbaar maken van de echte aandeelhouders de hoofdreden van bestaan. Beursgenoteerde bedrijven doen het wel eens om zich te beschermen tegen vijandige overnames, maar voor gewone vennootschappen speelt die afweging niet.

Het enige wat de buitenwereld van zo'n STAK te zien krijgt (via de Nederlandse Kamer van Koophandel) is een lijstje van de bestuurders. Dat zijn voor de STAK Epifin, behalve Christian en Emmanuel Van Thillo ook Ludwig Criel en TMF Management B.V, een internationale financiële dienstverlener met zetel in Amsterdam die via dochter Equity Trust opdook in "offshore leaks".

De constructie zorgt ervoor dat de aandeelhouders die Epifin (en dus ook De Persgroep) controleren volledig aan het zicht van de buitenwereld onttrokken zijn. Wie er dus - naast de voor de hand liggende familie Van Thillo zelf - de voorbije jaren vele tientallen miljoenen euro's gecasht heeft met dank aan de gigantische overheidssteun, blijft netjes verborgen.

Vlaams en katholiek

Mediahuis schermt de aandeelhoudersstructuur maar gedeeltelijk af. De vennootschap is voor 62 procent eigendom van Corelio. De andere 38 procent is van Concentra (eigenlijk in twee delen verdeeld tussen Concentra NV en Concentra Media Groep, maar Concentra is eigenaar van Concentra Media Groep)

Het verslag van de Vlaamse regulator voor de Media (VRM) somt de aandeelhouders van Corelio netjes op: Mediacore (40.65 %), Cecan (19.94%), het krantenfonds (13.89%), De Eik (12.48), Vedesta (6.52%), Corelio Publishing (6.07) en Corelio-management (0.45%)

Via Mediacore controleert de familie Leysen Corelio. Maar ook de familie Vlerick-Sap (Cecan), in 1976 "redder" van de noodlijdende De Standaard is met bijna een vijfde van de aandelen nog steeds sterk vertegenwoordigd. Het krantenfonds is een nv die in dezelfde periode werd opgericht door voormalige journalisten van De Standaard om de stem van de redactie te laten wegen, maar de belangrijkste aandeelhouders van die "stem van de redactie" zijn vandaag Unizo en KBC.

In het rijtje families met een uitgesproken Vlaamse en katholieke signatuur achter Corelio past ook Piet Van Waeyenberge, oprichter van de Vlaamse businessclub De Warande en ere-voorzitter van VOKA

Ook in het rijtje families met een uitgesproken Vlaamse en katholieke signatuur past Piet Van Waeyenberge. De eik is de financiële holding van de familie. Piet Van Waeyenberge is vooral bekend als oprichter van de Vlaamse businessclub De Warande en is ook ere-voorzitter van VOKA. Een kleinere speler is Vedesta (van de familie Van de Steen). En de andere kleinere speler Corelio Publishing werd, toevallig nog deze week opgeslokt door Corelio.

De VRM geeft ook de aandeelhoudersstructuur voor Concentra. Maar net zoals bij De Persgroep zit het gros van de aandeelhouders verstopt achter een Nederlandse stichting: De Zeven Eycken die 91.30% procent van Concentra in handen heeft. De rest (8.70%) is in handen van het Katholieke Pers en Mediafonds, een soort restant van de (katholieke) vzw's die vroeger eigenaar waren van Gazet van Antwerpen.

Wie de aandeelhouders zijn van Stichting De Zeven Eycken is, net zoals dat het geval is bij De Persgroep, onbekend. Wel duidelijk is dat de stichting (en dus ook Concentra) bestuurd wordt door de familie Baert - een Limburgse familie met een (zeer) uitgesproken katholiek profiel - die al decennialang Concentra leidt. (Over de geschiedenis van Concentra schreef Apache eerder al een uitgebreid verhaal).

In tegenstelling tot De Persgroep, was het bij Corelio en Concentra de voorbije jaren geen vetpot. Niet omdat de indirecte subsidiestroom zou zij opgedroogd, wel omdat beide mediabedrijven elk op hun manier investeringen deden waar ze hun broek aan scheurden of die op z'n minst (lang) niet opleverden wat ervan werd gehoopt: Corelio met investeringen in Woestijnvis en Vier, Concentra met huis-aan-huisbladen in Nederlands Limburg.

De periode daarvoor werd er dan weer wel zeer goed geld verdiend. Aandeelhouder "krantenfonds" lijstte voor de voorbije jaren haar rendementen en dividenden op en geeft zo een goed overzicht.

Conclusie

De voorbije decennia werden grote mediabedrijven in ons land voor miljarden euro's indirect gesteund. Het belastinggeld dat de federale overheid daarvoor veil had, zorgde ervoor dat de bedrijven vaak spectaculaire winsten konden boeken en hoge dividenden uitkeren. Op die manier kwam (en komt) de staatssteun indirect de aandeelhouders van De Persgroep en Mediahuis ten goede. Wie die aandeelhouders zijn wordt via gespecialiseerde buitenlandse fiscale constructies afgeschermd voor de buitenwereld door de families Van Thillo (De Persgroep) en Baert (Concentra) De aandeelhouders die wel gekend zijn (Corelio), zijn ondernemers met een uitgesproken Vlaamse en katholieke signatuur.

Investeer in Apache

LEES OOK
Tom Cochez / 17-02-2024

Het stockholmsyndroom van de Vlaamse journalistiek

De reacties op een biografie van Christian Van Thillo tonen waarom mediakritiek in Vlaanderen niet kan.
Beeldmontage van de toren van DPG Media in Antwerpen met Christian Van Thillo en het logo van DPG Media op het groot scherm boven de ingang.
Tom Cochez / 01-12-2023

Wankelend krantencontract toont hypocrisie van commerciële mediabedrijven

Het einde van het krantencontract biedt een gouden kans.
VTM NIEUWS
Karl van den Broeck / 23-09-2023

Tom Van Grieken uitnodigen op de Dag van de Democratie is een slecht idee

Vlaams Belang lijkt in de Vlaamse media intussen compleet genormaliseerd.
Tom Van Grieken was op de Dag van de Democratie te gast in De Afspraak op Vrijdag op Canvas.