Een voorbeeld dat op zichzelf weinig betekenis heeft, maar wel iets duidelijk maakt: in 'Boeiende Tijden' schreef Bart Sturtewagen, opiniërend hoofdredacteur van De Standaard vorige week vrijdag een uitgebreide analyse over het 'nieuwe scharnierjaar 2014'. Volgend jaar krijgen we nog maar eens de moeder van alle verkiezingen voorgeschoteld en dat roept herinneringen op aan 2004 en de grootse plannen die toen in de steigers werden gehesen, onder meer door toenmalig sp.a kopstuk Frank Vandenbroucke. Vandaag is Vandenbroucke politicus af, maar in De Zevende Dag pleitte hij, net zoals in 2004 voor een grote pensioenhervorming.
Bart Sturtewagen schreef daarover:
Toen de postpoliticus Frank Vandenbroucke in De zevende dag zei dat we in 2014 geen staatshervorming, maar een pensioenhervorming nodig hebben, rees meteen de vraag of het tweede wel kan zonder het eerste. Zo sterk zijn we intussen geconditioneerd dat we ervan uitgaan dat over zo'n fundamentele beleidskwestie wel geen overeenstemming meer zal kunnen worden gevonden binnen het huidige Belgische kader en zelfs niet binnen een structuur die daar stapsgewijs van wordt afgeleid.
Een interessante bedenking, daar niet van, maar waarop baseerde de opiniërend hoofdredacteur van De Standaard zijn stelling? Wie is er intussen zo sterk geconditioneerd? Waar rees meteen de vraag of een pensioenhervorming wel kan zonder staatshervorming?
Op twitter natuurlijk. Daar lazen we, nog tijdens de uitzending van De Zevende Dag: 'Niet staat maar pensioen hervormen in 2014, zegt FVDB. Zeer rationeel, maar zal het laatste kunnen zonder het eerste?'
Dat bericht op twitter bleek afkomstig van Bart Sturtewagen zelf. De opiniërend hoofdredacteur van De Standaard bewijst daarmee, wellicht onbedoeld maar niettemin overtuigend, dat zelfs de opiniërend hoofdredacteur van de grootste kwaliteitskrant die ons land rijk is intussen helemaal geconditioneerd is geraakt.
Bart Sturtewagen is niet de enige. Het kan ook moeilijk anders. De snelheid waarmee de nieuwsstroom zich een weg baant doorheen kranten, televisie en sociale media neemt onwaarschijnlijke proporties aan en tast onvermijdelijk het vermogen aan om datgene te doen wat journalistiek geacht wordt te doen: duiden, achtergrond geven, kaderen, transparant maken, achterliggende belangen aanwijzen. Daarvoor is tijd nodig en die is er niet meer. In de plaats daarvan is conditionering gekomen: journalisten die meestappen in verhalen en opinies waarbij al lang niet meer duidelijk is wie er achter de schermen aan welke touwtjes trekt. Toch niet in de klassieke, ideologische zin.
Promobox
Samen met de ontzuiling van het krantenlandschap is de klassieke ideologische sturing van kranten verdwenen. Er zijn links en rechts nog wel restanten zichtbaar, maar de ideologie heeft baan geruimd voor een louter commerciële drive: kranten moeten verkocht worden en of de rel die daarvoor moet zorgen 'links' dan wel 'rechts' goed uitkomt, doet er in ons ontzuild medialandschap nauwelijks nog toe.
Die vaststelling zou, vanuit journalistiek oogpunt, positief kunnen gelezen worden, ware het niet dat de nieuwe sturende commerciële krachten die in de plaats zijn gekomen in principe compleet amoreel zijn: ze laten zich niets gelegen aan de eventuele maatschappelijke impact van de keet die in de krant wordt geschopt.
Kranten moeten verkocht worden en of de rel die daarvoor moet zorgen 'links' dan wel 'rechts' goed uitkomt, doet er in ons ontzuild medialandschap nauwelijks nog toe
Nemen we het voorbeeld van de N-SA-betoging. De Morgen zette het vorige week donderdag als promobox bovenaan pagina een: neofascisten mogen van burgemeester De Wever betogen in Borgerhout. Neofascisten stond in een kleurtje en Bart De Wever stond in een kleurtje: geel, op een zwarte achtergrond. Laat het ons op een toevallige kleurencombinatie houden, maar de keuze om breed met het nieuws uit te pakken, was natuurlijk alles behalve toeval en helemaal niet ideologisch.
In een klimaat waarbij alles waar de naam 'De Wever' in staat, garant staat voor een rel, pakte de krant er heel doelbewust mee uit op de openingspagina. Het nieuws was niet dat het N-SA wil betogen - dat doen ze namelijk wel eens vaker- , het nieuws was dat burgemeester De Wever dat toelaat. Mag of moet er dan niet worden bericht over een bende fascisten die mag betogen van De Wever? Natuurlijk wel, de vraag is alleen of een betoging van het N-SA in eender welke andere stad de voorpagina zou hebben gehaald, zelfs als er een N-VA burgemeester aan het hoofd zou staan. Bart De Wever verkoopt, en zijn avonturen in Antwerpen nog het best van al. Dat is de enige reden waarom de betoging op pagina één van De Morgen stond, en De Morgen is echt niet de enige krant die dat heel goed weet. Een exhaustief lijstje zou ons te ver lijden, maar u herinnert zich ongetwijfeld nog wel voorbeelden zoals de regenboogtruitjes, het De Coninckplein of het samenscholingsverbod.
Dat uiteindelijk enkel de extremen garen spinnen bij de polarisatie die onvermijdelijk volgt op dit soort opgefokte berichten, is een afweging die niet meer wordt gemaakt. Voor 99 procent van Vlaanderen is het toch vooral een vorm van entertainment, een soort plezante ergernis of wat instemmend handgeklap, al naargelang waar de sympathie ligt, maar in Borgerhout wint de polarisatie. De schuld van De Wever? De schuld van zijn tegenstanders? Of de schuld van de media die zich graag laat gebruiken om zelf een graantje mee te pikken? Daarover kunnen we allemaal een mening hebben. Een geconditioneerde mening.
Lakeien
Journalisten zijn de lakeien van de entertainmentindustrie. Dat was de boodschap van de in 2009 verschenen documentaire 'Starsucker' waarin Chris Atkins de nauwe banden tussen media, pr-bureaus en entertainmentindustrie blootlegt. Starsucker draait om beroemdheden in de enge zin van het woord: acteurs, muzikanten, schrijvers, ... Volgens Atkins zijn 'beroemdheden het gezicht van het kaptalisme': zij zijn het cement dat media, adverteerders en entertainmentindustrie verbindt en mensen uiteindelijk moet doen consumeren. Misschien gaat een gelijkaardig verhaal wel op voor toppolitici. Bart De Wever die u bovenal de juiste tandpasta doet kopen, en over de maatschappelijke neveneffecten daarvan moeten we het vooral niet hebben.
Om het debat verder aan te zwengelen, zal Apache bij artikels die onder de noemer ‘mediakritiek’ verschijnen telkens een aantal concrete vragen formuleren. Het zijn enkele voorzetten, helemaal niet limitatief bedoeld. Ook via Facebook en Twitter hopen we dat uitspraken of stellingnamen worden bediscussieerd. Eens een discussie afgerond, bundelen we de reacties en opmerkingen die verschijnen op de site en elders op het net in een nieuw document.
1. Is er sprake van een inflatie aan meningen en opinies? (ja, we beseffen de ironie van deze vraag)2. Vindt u journalisten (sterk) geconditioneerd en zo ja door wat of door wie?
3. Gelooft u dat ideologische sturing nog steeds zwaar weegt in kranten?
4. Moet het anders en kan het anders?
